Қaзaқ тiлiнiң Өзектi мәселелерi qazaq tiliniñ Özekti mäseleleri
жүктеу/скачать 1,03 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сембаева Айгүл Ғалиқызы
151 “Кратил” диалогында мінсіз тілдің алғашқы идеясы айтылған [7;37]. Тілдік диалог заттардың атаулары осы заттардың қасиеттерін толығымен көрсете алады, яғни заттың атын біле отырып, біз оның қасиеттерін біле аламыз. Шын мәнінде, Платон формулалық символизмді құру идеясын қолдады. А.Р. Лурия өзінің “Тіл және сана” атты еңбегінде ми функцияларын тілдік емес (автоматты, еріксіз) және тілдік (жоғары, еркін) деп екіге жіктейді. Сөйлеу емес функциялар жеке дамудың ерте кезеңдерінде пайда болады. Бастапқыда олар адамның әлеуметтік жағдайларына және биологиялық факторларға толық тәуелді болмайды. Автоматты факторлар ми кеңістігінде орналасқан нақты генетикалық локализациямен байланысты, ол белгілі бір дәрежеде барлық адамдарда бірдей болып келеді. Керісінше, ерікті жоғары функциялар кейінірек қалыптасады және ол биологиялық жағдайларға емес, әлеуметтік-мәдени жағдайларға байланысты болады деп түйіндейді ғалым. А. Р. Лурия мидың бөліктері сөйлеу онтогенезінің әртүрлі кезеңдерінде өз функцияларын өзгерте алады деп тұжырымдайды, сондықтан ми құрылымындағы анатомиялық онтогенездің қай кезеңінде бұзылғанына байланысты әртүрлі салдарларға әкеледі деп есептейді[8; 110] Л.С. Выготский және А.Р. Лурия әртүрлі тілдерде мидың тілдік қызметтерді ұйымдастырудағы рөлін анықтау үшін, салыстырмалы зерттеулер жүргізді. Онтогенездің кейінгі кезеңдерінде мидың тілдік және тілдк емес функцияларын дамыту адамның қарым-қатынас немесе танымдық іс-әрекетті орындау үшін қандай тілді қолданатындығына байланысты екендігі көрсетілді. Ең қызығы, мидың жұмысындағы біртектес бұзылулар әртүрлі тілдік мәдениеттердің өкілдерінде әртүрлі тілдік ақаулар тудыруы мүмкін екен. Сонымен қатар, А.Р. Лурия жазбаша сөйлеу тілі мен квази-тілдік символизмнің танымдық іс- әрекет пен ойлауды ұйымдастырудағы (математикалық және химиялық формулалар, музыка) рөлін зерттеді. Оның пікірінше, жазбаша сөйлеу және квази-тілдік символизм – бұладамның өз ойын саналы түрде басқаруға арналған құралдар. Жазбаша сөйлеу білім жинау және оларды келесі ұрпаққа беру қабілетін шексіз арттырады. А.Р. Лурия мектебінің өкілдерінің еңбектері педагогика ғылымында кеңінен қолданылды [8,96]. Олар неврологиялық ауытқулары бар балалармен жұмыс жасауда ТАНЫМДЫҚ ТІЛ БІЛІМІ МЕН НЕЙРОЛИНГВИСТИКАНЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ 152 әртүрлі дефектологиялық зерттеулер мен педагогикалық тәжірибелерде қолданылды. Мұндай жұмыстардың негізгі идеясы - жоғары психикалық функцияларды дамыту арқылы тілдік ақаулармен күресу және оларды барынша қалныпа келтіру. Адам санасы құрылымы жоқ бірліктер емес, керісінше, ол өздерінің функциялық қасиеттеріне қарай өзіндік ерекшеліктері бар компоненттерден тұрады. Танымға деген модульдік көзғарасты белгілі бір сала туралы когнитивті білімі жетіспегенмен, басқа бір салада ерекше бір біліктілік көрсеткен әдеттен тыс дарын иелеріне жасалған тақырыптық зерттеулер дәлелдей түсуде. Төменде әңгіме болатын жеке тұлғалар лингвистикалық қабілет пен лингвистикалық емес когнитивті қабілеттің арасында айырмашылық бар екенін көрсетіп отыр. Кейбір кезде олардың лингвистикалық білімдері басқа саладан асып түссе, кей кезде қалып қойып жатады. Табиғи және жасанды тілдерді қабылдауға қатысатын анатомиялық құрылымдар тұтастай сәйкес келетіні көрсетілген. Алайда, бұл процестердің уақытша динамикасы және реакциялардың амплитудасы айтарлықтай ерекшеленеді. Сонымен қатар, айырмашылықтар адамның жасанды тілді қаншалықты меңгергеніне де, адамның қай тілде сөйлейтініне де байланысты. Мысалы, таңбаларды ертерек тану жасанды тілге қарағанда табиғи тілге күшті реакция береді, егер бұл тіл фонемалық топқа жатса. Керісінше, егер адамның ана тілі логографиялық тіл болса, онда жасанды және табиғи тілдерді салыстыру кезінде жасанды тілді тануға жауап ретінде күшті реакция болады. Әр түрлі адамдардың математикалық қабілеттеріндегі айырмашылықтар ана тілінде және шет тілдерінде сөйлеуді тану механизмдерімен байланысты деп болжауға болады. Қазіргі уақытта біз бұл гипотезаны бірқатар тәжірибелік зерттеулер арқылы тексереміз. Екі тәсілді – структуралистік және формалистік көзқарастарды салыстыра отырып, структурализм сөйлеудің коммуникативті функциясын сипаттауға баса назар аударғанын атап өтуге болады, яғни.сөйлеуді адамның қарым- қатынасына қолдануда талдады [1;20]. Екінші жағынан, формализм сөйлеудің танымдық функциясына, яғни оны шындықты сипаттау және шешім қабылдау үшін қолдануға көбірек көңіл бөлді. Структурализм тілді “ол қалай” және формализмді “ол қалай болуы керек”түсінуге |