Қaзaқ тiлiнiң Өзектi мәселелерi qazaq tiliniñ Özekti mäseleleri
жүктеу/скачать 1,03 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сембаева Айгүл Ғалиқызы
153 бағытталған. Басқаша айтқанда, структуралистер адам тілдерінде нақты қолданылатын тілдік құрылымдарды анықтауға тырысты, ал формалистер тілдік құрылымдардың қайсысы шындықты нақты білу мақсаттарына сәйкес келетінін және қайсысын танымға жарамсыз деп тастау керектігін түсінуге тырысты. Екі тәсілдің ортақ қасиеттері-табиғи тілдердің синтаксисі мен семантикасының тәуелсіздігін тану. Сондай-ақ, екі тәсіл де тілді қолдану прагматикасына қатысты барлық мәселелерді мүлдем елемеді. Қазіргі тіл білімінде сөйлеу прагматикасы белгілі бір жағдайларда қалыптасқан мінез-құлық стереотиптерімен байланысты адам қарым-қатынасы кезінде белгілі бір сөйлеу құрылымдарын нақты қолданудың кейбір ережелерінің болуын білдіреді. Алайда, тілдің прагматикасының сипаттамасы көбінесе құрылымдық лингвистикадан асып түседі және психолингвистика немесе әлеуметтік лингвистика саласына жатады. Витгенштейннің соңғы еңбектерінде тілдіңғ прагматикалық жағына баса назар аударылды, былайша айтқанда, ғалым тіл философиясынан таныдық лингвистикаға қарай бет бұрды. Кейінгі философиялық зерттеулерінде Л. Витгенштейн тілді адам қызметінің құрамдас бөлігі ретінде түсінуге негіз болатын тілдік ойындар теориясын ұсынды [9;26]. Егер осы автордың алғашқы еңбектерінде тіл сыртқы әлеммен байланысты символдар жүйесі ретінде қарастырылса, оның кейінгі зерттеулерінде ғалым тілді адамдардың мінез – құлқын ұйымдастырудың құралы ретінде таныды. «Тіл когнитивті жүйе ме, әлде ол басқа жалпы когнитивті жүйеден бастау ала ма?»деген сұрақтың жауабы әртүрлі болуменқатар, ол лингвистер, психологтар, нейропсихологтар мен когнитивистика саласы ғалымдарының қызығушылығын тудырып отыр. Лаура мен Кристофердің мысалы «лингвистикалық қабілет негізгі зейіннен бастау алады » деген пікірді жоққа шығарады, өйткені бұл адам (осы сиақты басқалары да) өздеріндегі интеллектуалдық жетіспеушілікке қарамастан тілді жоғары деңгейде дамыта алған. Демек, қолдағы мәліметтерге сүйене отырып, адам туа салысымен оның тілі жекеорган ретінде қалыптасады және ол жалпы адамзаттық интеллектуалдық емек, қолдағы мәліметтерге сүйене отырып, адам туа салысымен оның тілі жеке орган ретінде қалыптасады және ол жалпы адамзаттық интеллектуалдық қабілеттен бастау алмайды деген қорытынды жасауға болады. ТАНЫМДЫҚ ТІЛ БІЛІМІ МЕН НЕЙРОЛИНГВИСТИКАНЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ 154 Дж. Остином, Дж. Серлем мен Д. Вандервекен сөйлеу әрекеті теориясында табиғи тілдің семантикасы мен прагматикасын сипаттауға ең егжей-тегжейлі қарастырған [9;28]. Бұл теория аясында әңгімелесуші ретінде де, ауызша қарым-қатынастың барлық контекстінде табиғи тілдің кез-келген тұжырымы әлемді өзгертуге бағытталған әрекет ретінде қарастырылады: Табиғи тілдің мәлімдемесі екі бөліктің құрамы ретінде қарастырылады: предикаттық логика ұсынысымен көрсетілген пропозициялық мазмұнның өзі және иллюстративті күш деп аталады. Пропозициялық мазмұн сөйлеу әрекетінің семантикасын анықтайды. Сөйлеу әрекетінің иллюстративті күші оның прагматикалық ерекшелігін толығымен анықтайды: бұл сұраныс, бұйрық, уәде, мәлімдеме, эмоционалды қатынасты білдіру және т.б. Предикаттық логика ұсынысының бір қасиетінің орнына – шын немесе жалған болу, сөйлеу әрекеттерінің екі қасиеті қарастырылады – сәттілік пен қанағаттану. Қанағаттану белгілі бір мағынада шындыққа сәйкес келеді, ал сәттілік табиғи тілдің мағыналы және қолайлы болуы үшін прагматикалық жағдайларды анықтайды. Витгенштейн сөйлемдердегі семантикалық қатынастарды талдау үшін, математикалық логиканы қолдануды ұсынды. Оның пікірінше, логиканы қолдану синонимия мен омонимия жоқ ресми тіл құруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, мұндай тілде “логикалық синтаксис” болуы керек, яғни синтаксистік қате семантикалық қатені ажыратуға немесе және керісінше, семантикалық қателер, синтаксистік кемшіліктерді көрсететін болуы керек. Ресми тілді қолдану философия мен ғылымнан барлық жалған сөздерді алып тастауға мүмкіндік береді деп есептейді. Витгенштейннің пікірінше, мәлімдемелерді логикалық талдау шынайы мәлімдемелерді жалған мәлімдемелерден ажыратуға мүмкіндік бермейді. Алайда, бұл әдіс табиғи тілде жасырылған мағынасыз тіркестерді алып тастауға ықпал етеді. Модельдер мен алгебралық жүйелер теориясында К. Гедель, А. И. Мальцев, А. Тарский және басқалар да қолдады. Эксперименттік нейролингвистикаға келер болсақ, ең алдымен бүкіл нейролингвистиканың негізін қалаушылардың бірі және көшбасшысы кеңестік зерттеуші А.Р. Лурияның еңбектерін атап өту керек. Ол өзінің тәлімгері Л. С. Выготскийдің психологиялық идеяларына сүйене отырып, мидың сөйлеу функцияларын сипаттаудың ерекше тәсілін ұсынды[8;117] |