Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти

Ж

Ж

аһанның жүрек лүпілі

Ж

Ж

аһанның жүрек лүпілі

АРАБ ӘЛЕМІ

ЭЛЛАДА

БАҚ ПЕН БАП

Компьютерлік модельдеудің к мегімен мұздар 

жылжуын байқаған ғалымдар  Марста мұз дәуірі 

шамамен 375-400 мың жыл бұрын аяқталғанын 

анықтады. Жерге қарағанда, Қызыл планетаның 

полюстеріндегі температура бұл кезде орташа 

к рсеткіштен жоғары болған. Марс полюстерінде 

(әсіресе солтүстік) мұздардың жылжуы кезінде 87 

мың текше шақырымнан астам мұз жинақталған. 

Қазір планета біртіндеп мұз дәуірінен шығып келеді. 

Бұған жуырда байқалған Қызыл планета бетіндегі 

судың ағуының іздері дәлел бола алады. 

ҒАРЫШ 

Марстағы мұз дәуірі 

нан жеке пәтер алмақшы болады, ол 

кезде біз екі б лмелі пәтерде тұрғанбыз. 

Бірақ, ол пәтердің құжаттары анамның 

атында болатын.  кемнің қызмет орны 

«тұратын жерің бар екен» деп, пәтер бер-

мей жүрген к рінеді. Содан, менің әкем 

анама екеуміз уақытша ажырасайық, 

мен пәтерден тіркеуден шығамын, ау-

ылдан қарт анамды к шіріп әкеліп, 

жұмыс орнымнан тағы бір пәтер алып, 

содан соң қайтадан қосыла саламыз» 

деп алдапты. Алданған анам байғұс 

келісім береді, екеуі барып заңды түрде 

некелерін бұзып, ажырасады. Осы-

дан кейін, әкем бір күні үйге келіп 

киім-кешегін жинап, үйден біржолата 

кетіп қалған екен. Не пәтер жоқ, не 

балаларының әкесі жоқ, анам қайғырып 

жылап қала беріпті. Біздің тұрмыстық 

қажеттіліктерімізге нағашыларым к п 

қолдау к рсетіп к мектерін аяған емес.

Жалғыз анам күн-түн демей аянбай 

жұмыс істеді. Қайткенде де, бізді аяққа 

нық тұрғызып, ел қатарлы оқытып, 

жеткізуді к здеді. Кейін, әкемді іздеп 

зорға тауыпты, ол бұрынғы жұмысынан 

кетіп қалыпты. Анамменен с йлескісі 

де келмепті.  зінен он-он бес жас кіші 

келіншекпен отау құрғанын, енді қайтып 

кері оралмайтындығын айтып анамды 

шығарып салыпты. С йтіп, анамды 

алдаған әкемнің қулығы асып кетіп, 

бар жиған-тергенімді сенің тойыңа ша-

шамын» деп баласының маңдайынан 

сүйді. Анасының разылығын алған 

Рақым құстай ұшып, сүйіктісіне келіп, 

мән-жайды баяндады. Ал, Жайна оған 

тосырқай қарап: «Мен әлі бірінші 

курста оқимын, бұған ата-анам не ай-

тар екен? Саған тұрмысқа шығу ерте 

демесе болғаны? Ата-анама айтып, 

ақылдасайын» деді.

Арада бір апта уақыт  тті. Рақым 

Жай намен кездесуді асыға күтіп, уағда-

ласқан жерінде жүздесті. Ғашығының 

ген Жайнанын әкесі Нартай ыңыранып, 

әрең с з бастады. Түрінен менмендік, 

рк кіректік бірден байқалып тұрды. 

Қапия Нартайды біреуге ұқсатып, шы-

рамытты. Нартай: «Иә, бұл баланың 

әкесі неге келмеген? Кім еді  зі? Мен 

қызымды  зімнің жақын досымның ба-

ласына айттырып қойған едім, ортадан 

сендер киліктіңдер ғой» деп к зілдірігін 

шешіп, әйнегін сүрте бастады. Қапия: 

«Оны сұрап қайтесіз, ол  те бір жаман 

адам, мені алдап, екі баламен тастап 

кеткен». Нартай: «Ол адам иттік жасаған 

екен» деп Қапияға қадала қарады. 

Сол сәтте, Рақымның анасы да ор-

нынан ақырын түрегеліп, қыздың әкесі 

Нартайды бірден танып:

– Нартай, сенбісің? – деді Рақым ның 

анасы Қапия. Нартай болса, таңданысын 

жасыра алмай:

– Қапиясың ба ?Сен мына балаға кім 

болып келесің?

– Мен Рақымның анасымын. Ал сен 

Жайнаның кімісің?

– Кімі болушы еді, әрине, әкесі. Сол 

кезде әңгімеге Нартайдың әйелі кірісті:

–  Нартай, Жайна сенің қызың ба?

Осы сәтте Нартай жүрегінің тұсын 

ұстап, орындыққа отыра берем деп, бар 

салмағымен жерге гүрс етіп құлады.

Қатты ашуға булыққан Қапия: 

«Оңбаған неме, ақырында сен туған 

ұлың мен қызыңды үйлендірейін дедің 

бе? Мына  з ұлыңды танып тұрсың 

ба? Осыдан он сегіз жыл бұрын мені 

жылатып екі баламмен тастап кетіп 

ең, содан бері бір мәрте де хабарла-

сып балаларыңның халін сұрамадың 

ғой, сен  зі қандай қатыгез әкесің? 

Енді, міне, ел алдында масқара болған 

тұрысың мынау? Ойбай, ел-жұртқа қай 

бетіңді айтасың»  деп зор айқайға басты. 

йелі күйеуіне су бүркіп, жеделжәрдем 

шақыртып, әлек болып жатыр. Болған 

оқыс оқиғадан соң, Жайна мейрамха-

надан жүгіріп шықты. Ал Рақым болса, 

міз бақпай бір орында мелшиіп қалып: 

«Сонда, Жайна менің туған қарындасым 

екен ғой» деген с зді қайталай берді, 

қайталай берді. Енді бұған кім кінәлі? 

Дереу мейрамханадан жүгіріп шығып, 

Жайнаны іздеді. 

«Менің енді  мір сүргім келмейді» 

- деп айқайлап, Жайна авток ліктер 

тетін үлкен даңғыл жолға қарай жүгіріп 

барады екен. Рақым оны қуып жетем 

дегенше, жол бойы ағылып жатқан 

к ліктің бірі Жайнаны қағып, жанап 

тті. Іле-шала Жайнаның әкесі мен 

шешесі де далаға шыққан еді. Қансырап 

жатқан қызын к ріп Жайнаның шешесі 

есінен танып қалды.

Нартай болса, жерді ұрғылап, еңіреп: 

«Кешіріңдерші мені, балаларым.Бәріне 

мен кінәлімін, мен» деп сұлық жатқан 

Жайнаның қасына жақындады.Рақым 

мен Қапияның бетіне тіке қарауға бет 

жоқ. Рақымның аяғына жығылып: 

«Ұлым, кешір ақымақ әкеңді, кешір, 

одан да  лгенім артық ед». Нартай ұлы 

мен қызынан кешірім сұрап,  кініштен 

жылап тұрды. Балаларына әкелері: 

«Барлығы менің күнәм, кезінде мен 

қиянат жасап едім, енді, міне,  з ал-

дыма келді. Кісіге қиянат жасама деп, 

қасиетті Құранда да жазылған, айналай-

ын балаларым, мендей сорлы, бейбақ 

әкелеріңді кешіріңдер, кешіріңдер»  деп, 

кемсеңдеді.

Арада бірнеше ай  тті. Жайна ау-

руханадан аман-есен оралды. Нартай 

Қапияға хабарласып, Рақымға барлық 

жағдайды жасайтынын айтты. Ал Рақым 

болса әкесінің к мегінен бас тартты.

мір  з арнасымен  тіп жатыр. 

Рақым басқа қалада жұмыс істеп жүр. 

Анасы мен қарындасына да қарайласып, 

жәрдемдесіп тұрады. Ал Жайна бол-

са, үйінен кетіп, әкесінің осындай 

опасыздық, қиянат жасағанына қатты 

қынжылды. Қос ғашықтың жолы осылай 

екі жаққа айырылды...

егер ажыраспасам, әйелім келісімін 

бермес еді деген жалғандыққа барған. 

Мен ол кезде небәрі т рт жаста екенмін, 

әкемнің бейнесі еміс-еміс қана есімде 

сақталған.  кем мені жұмыстан келе 

сала, қолына к теріп алып аспанға 

әуелетіп ойнататын. Осындай бұрынғы 

тату-тәтті отбасылық  мірдің аяқасты 

ыдырағанына, ашуланған анам қарын-

дасым екеуміздің тегімізді  зінің фами-

лиясына жаздыртқан екен». 

Күні бойы екі ғашық  зара ұзақ 

сыр лас қасын Рақым: «Жаным, мен 

саған к збояушылық жасағым келмейді, 

саған  з тағдырым туралы ащы да бол-

са бар шындығымды жайып салдым. 

Жайнажан, менің бай әкем де, қымбат 

к лігім де жоқ. Тек, менің жүрегімде 

саған деген адал сезім мен риясыз сенім, 

әрі жанұя ма деген жанашырлығым 

ғана бар» деді. Сонда Жайна да жады-

рап тұрып: «Рақым, білесің бе, басты 

мәселе байлықта емес, мен адамдарды 

байлығына қарап емес, адамгершілік 

қасиеттеріне қарап бағалаймын. Менің 

де жүрегім  зің деп соғады, саған деген 

іңкәр махаббатым шексіз» деп, қос 

ғашық бірін-бірі қимастықпен үйлеріне 

тарқасты. Бүгін Рақым  зін дүниедегі ең 

бақытты адам сезінді.

Шіркін, қанаты болса қуаныштан 

ұшып-ақ кетер еді. Рақымның ендігі ойы 

дипломын алысымен жұмысқа тұрып, 

үйленіп, отбасын құру еді. Сүйіктісі 

Жайна болса әлі студент. Онда тұрған 

не бар? Жұмыс істеп, табыс тауып  з 

отбасын асырай алады ғой. Анасы да 

келін жұмсап, қолын ыстық суға ма-

лып бір рақат к рсін, бірақ, Жайна бұл 

ұсынысқа не айтар екен? Тұрмысқа 

шығуға келісімін бере ме екен? – деген 

сұрақтар Рақымды қайта мазалай түсті. 

Ең алғаш рет ол  з ойын анасымен 

б лісті. Анасы ұлының азамат боп, 

ержеткеніне балаша қуанып: «Балам! 

Құлыным! Үйленем десең менен рұқсат, 

ңі қуарып, қабағы қатулы к рінді. 

Рақым бірнәрседен іштей сезіктенді. 

Жайна болса әңгімесін тосыннан бас-

тап: «Рақым, сен ренжіме, үйленуімізге 

папам да, мамам да қарсы болып тұр, сен 

әлі жассың, алдымен оқуыңды бітір, оған 

қоса, папам мені  з досының баласына 

сырттай атастырып қойыпты. Мен оған 

к нбедім, мен тек сені ғана сүйемін ғой, 

егер саған тұрмысқа шығуыма ата-анам 

келіспесе, үйімнен қашып кетемін»  

деп, Жайна  ксігін баса алмай жылады. 

Сүйіктісінің жан жарасын тез түсінген 

Рақым: «Жоқ, Жайна, сен үйіңнен қаша 

к рме, олай жасауға болмайды, біз саған 

ертең құда түсіп барамыз» деп анасының 

с зін айтып, тоқтам айтты.

Бұл жағдайдан соң, Жайнаның ата-

анасы да атша тулап, әрең дегенде ба-

сылып, оны сұрақтың астына алды: 

«Ол  зі кімнің баласы? Шыққан тегі 

кім? Қай рудан тарайды? К шедегі 

қайдағы қаңғыбас болып жүрмесін?» 

дей келе, Жайнаның жігіті жайындағы 

жеке әңгімесін асықпай тыңдады. Со-

дан соң ата-анасы қыздарына: « й, 

қызым-ай, әкесі жоқ бала екен, әке 

тәрбиесін к рмеген ұл, ұл ма екен? 

Шешесі мейірбике дедің бе? Сіңірі 

шыққан жалаңаяқ біреу десеңші»  деп, 

еріндерін шүртитіп, менсінбеген сыңай 

танытты. Екі-үш күн  ткен соң, қаланың 

орталығындағы мейрамханалардың 

б і р і н д е   е к і   ж а қ т ы ң   а т а - а н а л а -

р ы   к е з д е с п е к ш і   б о л а д ы .   А т а л ғ а н 

мейрамханаға Рақым анасы Қапиямен 

және нағашы тәтесімен бірге келді. Оты-

рып, жайғасып болған соң асқа тапсырыс 

береді. К п кешікпей Жайна да  з ата-

анасымен келіп жетті. Сырт киімдерін 

шешіп, т ргі үстелге қарай беттеді. Ал 

Рақым болса, оларды бәйек болып қарсы 

алып жатыр. Сәлден соң, Жайнаның 

әкесі Нартай Рақымға қарап: «Ал, 

жігітім, туыстарыңмен таныстырарсың»  

деді. Қапсағай денелі, қара к зілдірік ки-

қыдырыспен жүрген екеуі, уақыттары-

ның қалай зулап  ткендігін байқамай 

да қалыпты. Үйлеріне қайтатын кез 

келді. Саябақтың шыға берісіндегі 

авток ліктер тұрағына жақындағанда 

Жайна күлімсіреп, с мкесінен жеке 

авток лігінің кілтін алып шығып: 

«Кеше папам, үздік оқығаным үшін, 

маған мына к лікті сыйға тартты» деп, 

к лігінің есігін ашып, жайғаса бастады. 

Ал Рақым болса, сасқанынан: «Оу, Жай-

нажан, к лігің құтты болсын, рахатыңа 

мін» деп тамсанып, шын жүректен ізгі 

тілегін білдірді. Содан соң, олар бір-

біріне қош айтысып, үйлеріне тарқасты. 

Рақым сол түні мазасызданып ұйықтай 

алмады: « те қымбат к лігі бар,  зі 

сұлу қыз мені менсіне ме екен? Менің 

к лік тұрмақ, киерге киімім мен ішерге 

асымды зорға тауып жүргенде, Жайна-

мен келешек ғұмырымыз қалай болар 

екен? Жайна, менен осы уақытқа шейін, 

зінің дәулетті жанұядан шыққанын неге 

жасырып келген? Жоға, мен оған ертең 

кездескенде бар шындықты айтайын, 

мүмкін ол менімен жай уақыт  ткізу үшін 

пайдаланып жүрген болар?»  деген түрлі 

ойлардың шырмауында жатып таңға 

жуық к зі ілініп, ұйықтап кетті.

Ертесіндегі Жайнамен кездесу сәтін 

асыға күтті. К ше бойлап келе жатқан 

Рақымның жанына бір авток лік келіп 

тоқтады. Жалт қараса, рульде Жайна 

зі отыр екен. Ол Рақымға қарады да, 

жымиып, басын изеп к лікке «отыр» 

деген ыңғай танытты. Рақым қысыла-

қымтырыла к лікке отырды да, сәл 

үнсіздіктен соң: «Жайнажан, мен саған 

бар сырымды айтайын, менің сен сияқты 

қымбат к лігім түгілі, ештеңем жоқ 

қарапайым жанмын, – деп ішкі сырын 

ақтарды. Анам, қарындасым үшеуміз 

бірге тұрамыз.  кеміз бізді бала кезімізде 

анамызбен ажырасқасын тастап кеткен. 

Нағашы әжеміздің айтуынша, әкем 

ертеректе басқа бір келіншекпен к ңіл 

қосып, соған үйленіп кетіпті. Жәй ғана 

тастап кетсе ештеңе емес қой, анамды ал-

дап кетіпті. Ол оқиға былай болған екен. 

кеміз кезінде ірі құрылыс мекемесінде 

бас инженер болып қызмет жасаған 

екен.  кем сол жылдары қызмет орны-

киімдері  зіне құйып қойғандай жараса 

кетті.  зі де ұзын бойлы, атжақты, қыр 

мұрынды, аққұбаша келген сұлу жігіт 

еді. Бірге оқитын курстас қыздары талай 

мәрте қалжыңдап: «Рақаш, тым болмаса, 

бізге бір назар аударсаңшы, сен секілді 

ажарлы жігітпен суретке түсіп алайық. 

Мынау біздің жігітіміз деп к рсетсек 

те жұрттан ұялмаймыз»-деп, қоғадай 

жапырылған. Оған Рақым миығынан 

күліп, кезек-кезек курстас қыздармен су-

ретке түсетін. Дегенмен, ол үшін, Жайна 

сияқты талдырмаш ару қыз жоқ олардың 

арасында.

Рақым саябаққа уақытысынан ерте 

келді. Қолындағы қолсағатына қайта-

қайта қарап, сүйіктісін тағатсыздана 

күтіп тұр. Жүрегі кеудесінен шығып 

кететіндей соғып дүрс-дүрс етеді. Ол 

шынымен Жайнаға  лердей ғашық 

екенін енді сезінді. Уағдаласқан уақытта 

Жайна да келіп жетті. Бұрынғысынан да 

те сұлу болып кеткен. Екеуі саябақта 

қол ұстасып ұзақ қыдырды. Бастарынан 

ткен түрлі оқиғаларын айтты.  здері 

оқитын университетте ортақ таны-

стары да бар болып шықты. К ңілді 

Мақсат РСАЛИН, 

ҚР мәдениет қайраткері

келіншекпен отау құрғанын, енді қайтып 

кері оралмайтындығын айтып анамды

шығарып салыпты. С йтіп, анамды

алдаған әкемнің қулығы асып кетіп, 

ИЯНАТТЫ  

азабы...

азабы...

КЕЗДЕСУ

11

№22 (1332) 

2 – 8 маусым 

2016 жыл

АНА ТІЛІ

АТАЖҰРТ

Қ

Қ

ұрақ көрпе

ұрақ көрпе

Қ

Қ

ұрақ көрпе

ұрақ көрпе

  зірлеген Нұрлан ҚҰМАР

Қанайналым шеңбері екі қантамырдан тұрады – 

артерия және к ктамыр, оның бірі оттегіге бай болса, 

екіншісінде аз болады. 

Артерия қантамыры тәннің әр жасушасын оттегімен 

қоректендірсе, қантамыр  кпеге келіп ол арқылы 

ағзаның қалдығы – к мірқышқыл газын шығарады да 

оттегіні қайта алып кетеді. 

Біз ауаны жұтқанда ол алдымен аузымыз және 

мұрнымыз арқылы  кпеге түседі. Ал  кпедегі май-

да к піршектердің қабырғасында қантамырлар 

орналасқан. Осы арада зат алмасу үдерісі орын алып, 

қантамыр арқылы оттегі қанайналым шеңберіне 

түседі.  ңделген к мірқышқыл газы  кпе к піршектері 

арқылы сыртқа шығады. Осылайша біз таза ауаны 

жұтып, сыртқа ағзамыздағы қалдық ауаны шығарамыз. 

Бұл – әлемдегі ең танымал 

бес дәрінің бірі. Оның та мыры-

ның сығындысында отыздан 

астам белсенді зат бар.  

Олар тамыр қабырғаларын 

созыл ғыш  етеді,  қан  ұйық тары-

ның түзілуіне жол бермейді. 

Гинкго препараты инфаркт пен 

инсульттан, атеросклероздан, 

аритмия мен қолқа демікпесінен 

қорғайды. Ол сонымен қатар 

есте сақтау қабілеті т мендегенде, бас айналғанда, құлақ 

шулағанда, есту мен к ру нашарлағанда ұсынылады. 

Гинкго құрамында антиоксиданттар бар, демек оны 

қартаюға қарсы дәрмек ретінде қолдануға болады.  

К ртышқанның дене тұрқы 23 сантиметрден аспайды. 

Бірақ ол бір түнде ұзындығы 50-70 метрлік үңгір қазады. 

К р т ы ш қ а н н ы ң   а л д ы ң ғ ы   а я ғ ы   ж е р   қ а з у ғ а 

бейімделген. Күрек тәрізді жап-жалпақ. Ал тырнағы 

пышақтай  ткір. К ртышқан неге жер қазады де-

ген орынды сұрақ туындайды. Ол жердің астынан 

жауынқұрт іздейді. Жауынқұрт – к ртышқанның жеңсік 

асы. Ересек к ртышқан бір күнде  з салмағындай 

жауынқұрт пен ұсақ жәндіктерді жейді. Бір қызығы, 

к ртышқан аштыққа шыдамайтын жануар екен. 

Жерге космос сәулесі түскен 

кезде атмосфераның үстіңгі қа-

ба  тында  к міртегінің  радиоак-

тив ті  изотоптың  атомдары  пайда 

болады. 

Ал осы қос тотықты к мір-

тегін б леді де, фотосинтез 

үде  рісі кезінде оны  сімдіктер 

бойына сіңіріп алады.  сімдік-

тердің жан-жануарлар мен адам 

үшін қоректік зат екені белгілі. 

Демек, әрбір тірі ағзада белгілі м лшерде уранның 

ра диоактивті к міртегі мен радиоактивті к міртегі 

атомдарының ара салмағы тұрақты. 

Бірақ ағза  з тіршілігін тоқтатқан бойда-ақ оның 

к міртегін жұту үдерісі аяқталады. Осы сәттен бас тап 

тіндегі радиоактивті изотоп біртіндеп ыдырай бе реді де, 

мүлдем жойылады. Арада 5730 жыл  ткенде оның жар-

тысы кемиді. Ал тағы 5730 жылда қалған б  лі гінің жар-

тысы тағы азаяды. Яғни табылған олжаның құра мын-

дағы радиоактивті к міртегінің м лшері неғұрлым аз 

болса, табылған дененің жас м лшері де соғұрлым к п.   

Жартастағы суреттер – ерте 

тас дәуірінің  нері. Үңгірде тұ-

рып, оқуды, жазуды білмеген 

ежелгі адамдар қауымы  здерінің 

соңынан әртүрлі  нер туындыла-

рын қалдырғаны белгілі. 

Алғашқы қауым суретшілері 

ж а н - ж а н у а р л а р д ы ң   т ұ л ғ а -

тұрпатын, қимыл-қозғалысын, 

мінез-құлқын шебер жеткізе 

білген. Суреттерді к мірмен 

және жерден қазып алынатын қызыл жосамен салған. 

К п уақытқа дейін ондай суреттер жайында ешкім 

ештеңе білмей келді. Олар  те кездейсоқ табылды. 

Бірде испан археологы Марселино де Саутуола қызын 

жаңадан табылған Альтамир үңгіріне ертіп апарады. 

Ол не қылған үңгір, оның ішінде не бар мұны ешкім 

білмейтін-ді. Де Саутуола оны әбден зерттеп шығуға бел 

буады. Тар-тар дәліздерді бойлап, қалтарыстардан  тіп, 

сан алуан жер асты б лмелерін аралап к рді. Кенет, 

қыз жоғарыға басын к теріп қарады да, қорыққаннан 

шыңғырып жіберді. С йтсе, бір үлкен аң тас т бесінен 

т ніп тұр екен. Байқаса, бір қып-қызыл бизон аяғын 

жерге нығыздай қадап, м ңірегелі басын шалқайта 

к теріп апты. Археолог айналасына байыппен зер са-

лып, тек т беге ғана емес, қабырғаларға да аңдардың 

суреттері салынғанын аңғарды. Сосын мұндай суреттер 

Франциядағы үңгірлерден, Терістік Африкадағы жар-

тас тардан  табылды.

ҚЫР-СЫРЫ МОЛ ДҮНИЕ

Бұлтты к рсе келеді, 

Күнді к рсе  леді.

Жусан мен ш ңге,

Д ңде  се ме?

Д ңде ш ңгеден  ңге

се ме?

(К

леңке)  

ЖАСЫРДЫМ ЖҰМБАҚ

ҚАЙТАЛАП КӨРІҢІЗ

Жартастағы суреттер

АДАМ ҚҰПИЯСЫ

ӨСІМДІКТЕР ӘЛЕМІ

ЖАНУАРЛАР ӘЛЕМІ

АРТЫҚ БОЛМАС БІЛГЕНІҢ... 

Қан және оттегі 

Ерекше зат

Көртышқанның құпиясы

Космос сәулесі 

Дәубаба зираты ежелден бері аймақ 

тұрғындарының жиі келіп, сыйынып, пір 

тұтатын киелі де қастерлі орындарының 

бірі болып саналады. Ал жалпы алғанда, 

Түлкібас ауданында қадым замандар-

дан киелі танылып, адамдар әулие 

тұтқан жерлер к п. Түлкібас деп аталып 

жүрген қазіргі ауданның ежелгі аты – 

Түркібасы. Осы Түркібасы  лкесінде 

ежелгі тас дәуірінде алғашқы адамдар 

қоныстанып тіршілік еткендігін,  ткен 

дәуірлерде Үйсін мемлекетінің негізін 

қалаған Үйсін баба дүниеге келіп хандық 

құрғандығын, Батыс Түрік хандығының 

Б а с ы   б о л ы п ,   Е с т е м е с   х а н   б и л і к 

жүргізген жер екендігін бірқатар ғалым-

тарихшыларымыздың еңбектерінен 

біліп жатырмыз. Расында да, «Түлкібасы 

– құт мекені» деп ел айтып жүргеніндей, 

ткен дәуірлерде ғұмыр кешкен бабала-

рымыз үшін бұл  ңір шынында да құт 

мекені болған ғой, сірә.

 Біз әңгімелеп отырған кейіпкеріміз, 

Үйсін мемлекетінің ханбиі Дәу би де осы 

Түркібасы  ңірінде, яғни  Дәубаба ауыл-

ды  мекенінен оңтүстік-шығысқа қарай 

3-4 шақырымдай жерде жерленген. 

1993 жылы «Жалын» баспасынан Ша-

пырашты Қазыбек бек Тауасарұлының 

«Түп-тұқианнан  зіме шейін» атты қазақ 

тарихынан сыр шертетін құнды еңбегі 

жарық к ргендігі есімізде. Кітапты 

оқырман қауым қуанышпен қарсы 

алғанын да жақсы білеміз. Халық жадын-

да ұмыт бола бастаған к птеген ұлы та-

рихи тұлғалар мен би-шешендеріміздің, 

ірі қолбасшылар мен батырларымыздың 

есімдерін қайта жаңғыртып, т л тарихы-

мызды қайта қарауға айтарлықтай үлес 

қосты. Аталмыш еңбекте Дәу би туралы 

да аз-кем мәлімет беріле кеткендігі біз 

үшін таптырмас олжа болды.  йткені 

Дәубабаның қай кезеңдерде  мір сүріп, 

кім болғандығы туралы деректердің 

жоқтығынан баба тұлғасы ұзақ жылдар 

бойы бізге жұмбақ күйінде қалып қойған 

еді. Міне, Қазыбек бек Тауасарұлының 

еңбегінен біраз дүниеге қанығып, к не 

замандарда ғұмыр кешкен бабаларымыз 

туралы білімдерімізді толықтыра түстік. 

Дәу би хақында әңгіме қозғау ту-

ралы ой жайдан-жай туған жоқ еді. 

К п шіліктің Дәу би туралы, оның 

 ке й ін гі  ұрпақтары  жайында  әлі  күнге 

дейін ешнәрсе білмейтіндігі мені біраз 

ойға салды. Рас, Дәу бидің  мірі мен 

билік құрған кезеңі, оның ерліктері 

мен жорықтары туралы қолда бар 

д е р е к т е р д і ң   з і н д е   т ы м   а з   а й т ы -

лады. Қазыбек бек Тауасарұлының 

еңбегінде Дәу би туралы мәлімет к п 

кездеспейді. Тарихшы  ділхан Байбат-

ша ағамыз да «Қазақ даласының ежелгі 

тарихы» атты кітабында Шапырашты 

Қазыбек бек Тауасарұлының еңбегінен 

б лек Г.Н.Гумилев, В.В.Бартольд, 

Н.Я.Бичурин сынды басқа да бірқатар 

ш е т е л   м е н   о р ы с   ғ а л ы м д а р ы н ы ң 

еңбектеріне иек артқанымен, Дәу би 

туралы мәліметті қысқа ғана берген. Де-

генмен де, жұртшылықтың Дәу бидің кім 

болғандығы, артында қалған ұрпақтары 

хақында аздаған болса да білімдері 

болғандығы дұрыс.

Сонымен жоғарыда келтірілген 

Демалысқа шықсам ат басын бірден 

жүктеу/скачать 2,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: