Мақсаты: заң негізінде адамның құқығын қорғау, әділетсіздіктен қорғану және заң бұзушылықты айыптауға қызмет ету. Қолданыс стилі

жүргізіледі.
Оқу - өте күрделі психологиялық процесс. Бастауыш сынып оқу сабағында оқушының дағдысын қалыптастыру негізінде 
оқығанды қабылдау түсіну мүмкіндігін арттыру мақсатында көзделеді. Оқу - жазудың бірінші кезеңінде балаларды жай 
оқыту керек. Бірақ балалар өте жай оқыса, сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді өзара байланыстыра алмай ақырында мәтінің 
мазмұнына түсінбей қалуы мүмкін. Сондықтан балалардың оқу шапқандығын арттыра түсуіміз керек. Есте сақтайтын бір 
нәрсе оқу шапшаңдығымен сөздерді таза қатесіз, әрі түсініп оқу қатар дамуы керек. Баланың түсінуі арта түссе, ол өзінен өзі 
шапшаң оқи бастайды. Оқушы берілген тапсырманы асықпай, орындап ұқыпты үйренуге жөн. Оқу процесінде де солай. 
Асығыс оқыған бала үнемі қате жібереді. Сауатты оқу - дағдысын қалыптастыру үшін оқушыны оқуға ынталандыру керек. 
Бастауыш сынып оқушыларының оқуға ынталандыратын шығарманың бір түрі - ертегі. Ертегінің мәтіндері өте қолайлы, әрі 
қайыра оқытуға ынғайлы. Өйткені ертегішілерде бір – біріне ұқсас қайталанып отыратын тұстары кездеседі. Оқушыны 
түсініп оқуға төселдіріп оқуға олармен шығарманы оқымас бұрын дайындық әңгіме жүргізу. Балар үшін белгісіз, таныс 
өмірден жазылға әңгімені оқығанда балалар нақты ешнәрсені көзге елестете алмайды. Сондықтан мұндай жағдайда алдын 
ала әңгіме жүргізудің орны ерекше деп есептеймін.
Сонымен оқушы дұрыс түсініп, әрі мәнерлеп оқыған сайын оқытудың мәні арта түспек. Мәнерлеп оқу бұл оқытудың 
әсіресе бастауыш сыныптар үшін мәні зор. Мәнерлеп оқыған оқушы оқуды жете меңгергендігін көрсетеді. Оқытудың шыңы 
оқушылардың мәнерлеп түсініп, сауатты оқуға үйрету деп білемін.
Соңғы жылдардың ішінде мектепте жаңа технологияларды кеңінен қолдану орын алып отыр. Қазіргі оқыту үрдісінің 
мақсаты оқушыны жан-жақты қалыптасқан, бәсекелестікке бейім жеке тұлға тәрбиелеу. Әрине, мен деөзтәжірибемде әртүрлі 
жаңа технологиялардың элементтерін қолданамын. Бірақ оқушыларды білімді игеруге біраз проблемалар туындайды.
Осы әдіс— тәсілдерді алмастырсақ, баланың пәнге, оқуға қызығушылығын оятып, қабілеттерін ұштап отырсақ, өзбетімен 
ізденуге талпыныс пайда болады. 
Мысалы, Әдебиеттік оқу, «Туған жер». Әрбаланың қабілетіне қарай тапсырма беріледі. Шығарма жазуға қабілетті, сөз 
байлығы мол оқушыларға шығарма жазуды тапсырамын; сурет салуға икемі бар оқушы туған ауылының табиғатынан сурет  
салуды; шығармашылықпен айналысатындарға кітапша жасауға беремін; қалғандарына— өлең жаттауға, табиғат көрінісін 
бейнеленген суреттер жинауға тапсырма бердім.
 Бастауыш сатыда оқытудағы әдістемелік негізгі элементтерінің бірі— тірек сызбалар. Сондықтан, өзжұмысымда, сабақ  
берудің үстінде, ұғымдарды белгілі бір сызбалармен түсіндіріп, соны қолданып отырамын.
Осындай тірек сызбаларды қолдана отырып, бір ғана ұғымды шағын көрнекілікпен жинақтап, баланың түсінуіне ыңғайлы  
етіп ұсынамын.
Сабаққа деген қызығушылығын туғызу және арттыру үшін ойынды пайдалану орны бөлек. Тиімді қолданылған ойын 
түсіндіріп отырған материалды оқушыға зор ынтамен тыңдап, берік меңгеруіне көмектеседі. Қызықты ойын түрінен кейін 
олар тез серігіп, тапсырманы ықыластана әрі сапалы орындайтын болады.Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның 
шығармашылық қабілеттерін оятып, бүкіл өміріне ұштаса береді. Сонымен қатар ойын— тынысы кең, алысқа меңзейтін, 
ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиялы мен қанат бітіретін осындай ғажайып нәрсе, ақыл-ой жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір  
тынысы демекпін.
Оқушыны   өзбетімен   жұмыс   істеуге   дағдыларын   қалыптастыру   белгілі   бір   бала   бойында   тұрақтылық   пайда   болып, 
шығармашылықты тудырады. Қабілетті ұштайды, дарынды оятады, нәтижелі жеке тұлға қалпын құяды. Олөзгермелі, үнемі 
даму   үстінде   болатынын,   тоқтап   қалмай,   үнемі   өсу   керектігін   ескерейік.  бастауыш   сыныптың   қай   пәнінде   болсын 
оқушылардың танымдық шығармашылық қабілетін дамыта оқыту олардың сабаққа деген қызығушылығын оятып, ойын, 
ынтасын, дамыта түседі. Мұғалім өз сабағын шығармашылықпен өткізе алса, өзінің білімін сарқып жұмсаса, үнемі ізденіс 
үстінде болса, шәкірттерді анасындай аймалап жүрек жылуын бәріне бірдей шаша білудің қорытындысы- бағбанның жақсы  
ағаштан жиған сапалы жемісі іспеттес.
* * * * *
Алматы облысы, Қарасай ауданы Тұрар ауылы
«Ә.Байсалбаев атындағы орта мектеп мектепке дейінгі шағын орталықпен» КММ
Укубаева Эльмира Сабыржановна Қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімі
 Пәні: қазақ тілі                           Сыныбы: 10  
Сабақтың  тақырыбы :    Кіріспе сабақ 
Сабақтың мақсаты : а) қазақ тілі    туралы түсінік бере отырып, қазақ тілінің мәртебесін  аяққа баспай   қашанда биік 
ұстауға   үйрету;
                                            ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылқ қасиеттерін қалыптастыру;
                                            б)   Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу,                                  
Сабақтың түрі :                жаңа сабақты игерту     Сабақтың әдісі :                   сұрақ-жауап,шығармашылық іздену
Сабақтың көрнекілігі :          кеспе қағаздар, таблицалар   Пәнаралық байланыс :     әдебиет,  тарих
Сабақтың барысы : 
  а)  Ұйымдастыру кезеңі :  Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл 
бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
     ә)  Үй тапсырмасын пысықтау: Қазақ тілінің қоғамдағы ролі туралы сұраймын
.  б)  Жаңа сабақты түсіндіру.    Қазақ тілі әлемдегі тілдер арасынан көркемдігі мен бейнелілігі, тазалығы мен сөздік 
құрамының молдығы жөнінен ойып орын алған тілдердің бірі.
               Тарихын тым тереңнен бастау алатын тіліміздің сонау есте жоқ ескі замандардан –ақ  саясат, шаруашылық, 
тұрмыс,рухани құндылықтар  тілі болғанын дәлелдер , деректер де жеткілікті.
              Сөз мәдениетінің негізін тағы да ұлттық әдеп пен тәрбиеден табамыз. Әдептіліктің өзін әдемілікке балаған  ел 
дәстүрі өз тілінде таза да көркем   сөйлеуді қажет етеді. Ол үшін ұлттық тілде сөйлеу мен жазу үлгілерін күнделікті 
өміріміздің дәстүрі мен қарым-қатынас негізі етуіміз керек екені белгілі.
                  Бүгінгі қоғам бізден ұлттық дәстүрдегі тіл үлгілерін жетік білумен бірге іскерлік қарым-қатынастағы  оқу,жазу, 
сөйлесу дағдыларын  халықтық негізде қалыптастыруымызды  талап етеді.   Осындай тілдік дағдыларды 
134

қалыптастыруда,сөйлеу, жазу түрлеріне машықтануда талдау мен талқылау,үйрену сияқты түрлі жаттығудың жазбаша, 
ауызша жұмыстарын неғұрлым көбірек жүргізгені жөн. 
          Тілді үйрену-өз ұлтыңды тану. Ұлттық тілді білу, ұлт ділін, қасиетін, мінезін,ой, жан-дүниесін,сырын білу екенін 
,халықтық мәдениет пен дәстүрді  жаңғырту  болатынын естен шығармайық.
Ойтолғау өткізу: Біз өзіміз өмір сүріп отырған қоғамдағы тілдер жөнінде ой қозғай қалсақ, ең алдымен қоғамдағы тілдің 
мәні мен маңызы, оның адам өміріндегі орны, шығу тегі мен қалыптасуы, дамуы жөнінде не айтар едік?  «МЕН-ТІЛ-
ҚОҒАМ» тақырыбында өз пікірімізді ортаға салып көрейік.
 
Білімді бекіту :   Өткен тапсырма бойынша  Тілдің қазіргі кезде шешілмей жүрген  проблемалары жөнінде ойтолғау айтады.
Бағалау :  Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма :     Қазақ тілі туралы өлеңдер жаттап келу.
Күні:                                   Пәні: қазақ тілі                           Сыныбы: 10  
Сабақтың  тақырыбы :   Қазақ тілі - ұлт тілі
Сабақтың мақсаты : а) қазақ тілі –ұлт тілі  екендігі  туралы түсінік бере отырып, қазақ тілінің мәртебесін  аяққа баспай 
қашанда биік  ұстауға   үйрету;
                                            ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылқ қасиеттерін қалыптастыру;
                                            б)   Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу,                                  
Сабақтың түрі :                                 жаңа сабақты игерту
Сабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,шығармашылық іздену
Сабақтың көрнекілігі :                   кеспе қағаздар, таблицалар 
Пәнаралық байланыс :                   әдебиет, орыс тілі
Сабақтың барысы :  
                                    а)  Ұйымдастыру кезеңі :
              Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін 
сабаққа аудару.
                                    ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :
                   Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.
                                б)  Жаңа сабақты түсіндіру.
                         Дүние жүзінде халық та, тіл де көп. Ұлттарды бір-бірі-нен ажыратып бөлетін де, жақындастырып туыс ететін 
де (басты белгісі) - оның тілі. Тіл - әр ұлттың ұлт ретінде сақталуының кепілі.
              Қазақ ұлтының тілі - қазақ тілі. Қазақ тілі қазақ хал-қының тілі ретінде таным, дәстүр, рухани құндылықтарды 
сақтаушы, ұрпақтан ұрпаққа жеткізуші қызметін де ат-қарып келеді. Кез келген ұлт, халық ең бірінші рухани өресімен, жан 
байлығымен өлшенеді. Ал халықтың өнері, мәдениеті - тілінде.
               Қазақ тілі - көркем, сұлу да бай тіл. Тілімізде өнеркәсіп, техника, білім мен ғылым, мәдениет пен саясаттың өзіне 
тән қалыптасқан лексикасы, жүйеге түскен жазу дәстүрі, нақтыланған стильдік нормалары бар.
                 Тілдің сөздік құрамы - өз халқының тарихы, тұрмысы, шаруашылығы мен қоғамдық-саяси өмірінің, рухани бай-
лықтарының айнасы. Қоғамдық-саяси, шаруашылық, тұр-мыс, тарихи өзгерістердің, тіпті құбылыстардың да ізі тілде 
қалады.
                 Қазақ тілінің қоғам, өнер, мәдениеттегі орнын анық-тар басты белгілері оның бірнеше негізгі қасиеттерін ашады:
-сөздік қоры бай, сөйлеуге оралымды;
-тілдегі   сөздер   бір-бірімен   тіркестіруге,   құрастыруға
-икемді, грамматикалық тәсілдері мол;
-дыбыстар арасындағы үндестік құлаққа әуезді естілуіне,
тартымды жетуіне қызмет етеді.
Кітаппен жұмыс:   1-жаттығу. Өлеңді мәнерлеп оқыңдар.
Жаттығумен жұмыс:  3-жаттығу сөздердің мағыналарын анықтап,кестені толтырыңдар, әрқайсысына ауызша сөйлем 
құраңдар.
     А берен,а б кен,алаша, бес,айтымпаз,айы у,ай айлау, упілдек, рескел, леумет ,сергу, тома а,бесін, кілем,керік,л йлек,
қ
қ ө
ә
ғ
ғ
ә
ө
ә
ғ
ә
 
семпаз, с
ар,  ыла , с йлеу, ж гіру.
ә
ұңқ
қ
ң ө
ү
Зат атауы
Жан-жануар  с
құ  
атауы
Сын,бейне,т с, асиет
ү қ
имыл- оз алыс
Қ
қ ғ
уа ыт
қ
   Білімді бекіту :   Өткен тапсырма бойынша  Тілдің қазіргі кезде шешілмей жүрген  проблемалары жөнінде ойтолғау 
айтады.
Бағалау :  Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма :   2-жаттығу.
* * * * *
АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ
 
  Ақтөбе қаласы, Сазды ауылы Сазды  орта мектебінің
бейнелеу өнері және сызу  пәнінің мұғалімі  Утегенова Жадыра Маратбаевна
Қазіргі   заман   талабына   сай   адамдардың   мәлімет   алмасуына,   қарым-қатынасына   ақпараттық-коммуникациялық 
технологиялардың   кеңінен   қолданысқа   еніп,   жылдам   дамып   келе   жатқан   кезеңінде   ақпараттық   қоғамды   қалыптастыру 
қажетті   шартқа   айналып   отыр.   Ақпараттық   қоғамның   негізгі   талабы   –   оқушыларға   ақпараттық   білім   негіздерін   беру,  
логикалық ойлау-құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияны пайдалану дағдыларын қалыптастыру 
және оқушы әлеуметінің ақпараттық сауатты болып өсуі мен ғасыр ағымына бейімделе білуге тәрбиелеу, яғни ақпараттық 
қоғамға бейімдеу.
135

Ақпараттық технология – қазіргі компьютерлік техника негізінде ақпаратты жинау, сақтау, өндеу және тасымалдау істерін 
қамтамасыз   ететін   математикалық   және   кибернетикалық   тәсілдер   мен   қазіргі   техникалық   құралдар   жиыны.
Коммуникация   –   ақпаратты   тасымалдап   жеткізу   әдістері   мен   механизмдерін   және   оларды   жазып   жинақтап   жеткізу 
құрылғыларын   қамтитын   жалпы   ұғым.   Ақпараттық-коммуникативтік   технология   жағдайындағы   жалпы   оқыту   үрдісінің 
функциялары: оқыту, тәрбиелеу, дамыту, ақпараттық болжамдау және шығармашылық қабілеттерін дамытумен анықталады.
Оқытудың ақпараттық-коммуникативтік және интерактивтік технологиялары бағыттары:
а) электронды оқулықтар;
ә) телекоммуникациялық технологиялар;
б) мультимедиалық және гипермәтіндік технологиялар;
в) қашықтықтан оқыту (басқару) Интернет.
Сабақта ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:
• оқушының өз бетімен жұмысы;
• аз уақытта көп білім алып, уақытты үнемдеу;
• білім-білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;
• шығармашылық есептер шығару;
• қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы;
• қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;
• экономикалық тиімділігі;
• іс-әрекет, қимылды қажет ететін пәндер мен тапсырмаларды оқып үйрену;
• қарапайым көзбен көріп, қолмен ұстап сезіну немесе құлақ пен есту мүмкіндіктері болмайтын табиғаттың таңғажайып 
процестерімен әр түрлі тәжірибе нәтижелерін көріп, сезіну мүмкіндігі;
• оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар жеке тұлғаның құзыреттілігін дамыту құралы:
Қазіргі білім беру ісінің басты шарттарының бірі болып оқушының өзіне керекті мәліметті өзі іздеп табуына үйретіп, 
олардың өз оқу траекторияларын өзінің таңдай білуі есептеледі. Біздің ойымызша, ақпараттық-білім беру ортасын 
жобалаудағы басты мақсат оқушының өздігінен оқуға талаптандыру, яғни ізденімпаздыққа үйрету болып саналады.
Ақпараттық технологияларды пайдаланудың артықшылықтары мынадай:
1. Олар оқытудағы тақырып шеңберіндегі немесе белгілі бір уақыт аралығында айтылуға тиіс мәліметтер көлемін 
ұлғайтады.
2. Білімге бір – бірінен үлкен ара қашықтықта орналасқан әр түрлі оқу орнында отырып қол жеткізуге болады.
3. Оқытудың жүйесінің көп денгейлі жетілдіруі олардың таралымдалуы мен оқу сапасын арттырады.
4. Оқушы өз бетінше немесе өзге оқушылармен топтасып бірге жұмыс істеуге мүмкіндік алады.
5. Оқушының танымдық іс-әрекеттері күшейіп, өзіндік жұмыстарды тез орындау мүмкіндіктері артады.
Қазіргі уақытта сабақтарды мультимедиа арқылы модельдеу, жеке тұлғаның компьютер арқылы қатысымға түсу 
мүмкіншілігін  туғызу  арқылы  тілдік   қатысымға   еркін  түсе   алатындай білікті,   қабілетті  тұлғаны  қалыптастыру мақсаты 
қарастырылады.
 
Олай
 
болса
 
компьютер
 
–
 
мультимедиалық
 
білім
 
алудың
 
негізі.
  Ақпараттық құзіреттілікті қалыптастырудан күтілетін нәтиже  жаңа  заманға сай ақпараттық мәдениеті  мен құзіреттілігі  
қалыптасқан, теориялық білімдерін іс жүзінде қолдана алатын, информатика пәнін басқа пәндермен байланыстыра алатын  
жеке тұлға қалыптастыру.
Қолданылған әдебиеттер:
«Мектептегі Технология», «Шебердің қолы ортақ» Тәжімұратов. Д.
«Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»
«Жобалау әдісі - жобалы оқыту құралы» Бағдаулет. Ж., Педагогика мәселелері 2010ж.
Маңғыстау  облысы, Мұнайлы  ауданы
«№4 жалпы  білім  беру орта мектебі»ММ
биология пәні  мұғалімі Утешова  Замира  Есенгалиевна
Уақыты: 
Биология  8 сынып
Мұғалім: Утешова З
Бекітемін:__________ 
Сабақтың тақырыбы:
Қаңқа бөлімдері
Сабақтың  мақсаты:
Қаңқа туралы түсінік беру
Сілтеме:
8-сынып  биология  оқулығы
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Биология оқыту әдістемесі  
Үлестірме материалдары
Оқыту нәтижесі:
Тақырыпты меңгереді.
Өз бетімен ізденіске бейімделеді.
Мәтін бойынша жұмыс  жасауға дағдыланады.
Тапсырманы  өз  беттерінше орындауға үйренеді.
Сынып оқушыларының қарым-қатынастары  өрбиді.
Сабақта қолданылатын 
материалдар:
 Диалог,жеке жұмыс, топтық жұмыс, «Кубизм» әдісі, «Жигсо» әдісі, «Түртіп алу» әдісі, 
«Кесте толтыру»,«Семантикалық карта», «Биологиялық диктант» әдісі, «Миға шабуыл» 
әдісі.
136

Қамтылатын  модульдер:
 1.Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер (диалогтық әңгіме)
 2.Сыни тұрғыдан ойлау. 
 3.Талантты және дарынды балаларды  оқыту.
 4.Көшбасшылық.
 5.Бағалау.
Тапсырмалар
51.
Топтастыру.                               3. Топтық тергеу.
52.
Сұрақ-жауап                              4. Бағалау 
Сабақтың тақырыбы:
Қаңқа бөлімдері
Саба   барысында ы  м алім мен о ушыны  іс- рекеті:
қ
ғ
ұғ
қ
ң ә
І. Ұйымдастыру  кезеңі 
(2 минут)
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті
А) амандау
Ә) түгендеу
Б) топтастыру
В) сергіту сәті.
Сүйектерді  таңдай  отырып, 
оқушылар  төрт  топқа бірігіп 
топтасып отырады.
1-топ. Бас сүйек
2-топ. Кеуде сүйек
3-топ. Қол сүйек
4-топ. Аяқ сүйек
ІІ. Үй тапсырмасы: 
Қызығушылықты ояту
«Кубизм» әдісі
«Кубизм» әдісі арқылы оқушылардан үй 
тапсырмасы  сұралады. Кубиктің  алты қырындағы 
әр түрлі сұрақтарға әр топ өздері бірігіп жауап 
береді. 
Оқушылар өз білімдерімен бөліседі.
ІІІ. Жаңа сабақ 
Мағынаны тану 
«Жигсо -1» әдісі
                       
               Тірек-қимыл мүшелер жүйесінің маңызы: тірек-
қимыл мүшелер жүйесіне қаңқа мен бұлшықеттер жатады. 
Бірімен-бірі
дәнекер ұлпалар
(шеміршек пен сүйек) арқылы 
байланысқан   сүйектерден   қаңқа   түзіледі.   Қаңқа   ағзаның 
тірегі, ал
бұлшықеттер
қимыл-қозғалысты қамтамасыз етеді. 
Тірек-қимыл   мүшелер   жүйесі   адамның   тік   жүру   қалпын 
(пішінін)   сақтайды   (омыртқа   жотасы   мен   жамбас 
белдеулері).   Қаңқа   мидан  бастап,   барлық   ішкі   мүшелерге 
корғаныш қызметін атқарады. Мысалы,
ми
бірімен-бірі берік 
байланысқан
ми   сауытын
құрайтын   сүйектердің   ішінде 
жатады.
Жүрек
пен
өкпені
кеуде   қуысы   сүйектері   қорғаса, 
құрсақ   қуысындағы   мүшелерді   -
жамбас
белдеулері 
сүйектері корғайды.
Қаңқаға
бұлшықеттер бекінеді. Ағзаның 
қоршаған   орта   жағдайларына   бейімделуінің   бір   белгісі   - 
қимыл   (қозғалу).   Денені   қозғалысқа   келтіретін   сүйектер 
мен  бұлшықеттер.   Кез   келген   қозғалыста   (жүгіру,   секіру) 
ағзаның   барлық   мүшелері   сүйекті   таяныш   (тірек)   етеді. 
Сүйек   кемігінде
қан   жасушалары
түзіледі.   Сүйектің 
құрамында
минералды   тұздар
мен   микроэлементтер 
болатындықтан,
минералды
алмасуға қатысады.
Мәтін бойынша жұмыс жасау «Жигсо» әдісі бойынша
Мәтін бойынша жанұя мүшелеріне бөлініп беріледі, әр бөлікті оқитын топ мүшесі үлкен 
жауапкершілікпен оқып, өз ұяластарына жеткізе алулары керек. Сараптау топтарына бөлініп, 
сол топтарда талқылау, күрделі жерлері мұқият түсіндіріліп, сараптау тобында бір-бірінен 
түсініп келгендерін бір-біріне үйретеді.
1-топ. Бас сүйек   2-топ. Кеуде сүйек  3-топ. Қол сүйек  4-топ. Аяқ сүйек
«Түртіп алу» әдісі
Оқушылар кітаппен жұмыс жасау барысында негізгі терминдер мен тақырыпқа қатысты 
сандарды тауып жазады. 
137

«Кесте  толтыру» әдісі
Р/с
Сүйектер
Бас сүйектері
Иық белдеуі, қол 
сүйектері
Жамбас белдеуі, аяқ 
сүйектері
1
Бұғана
2
Шыбық(садақ) сүйек
3
Шүйде сүйегі
4
Ортан жілік
5
Шынтақ сүйегі
6
Жауырын
7
Асықты жілік
8
Тоқпан жілік
9
Толарсақ сүйектері
10
Білезік сүйектері
11
Жамбас сүйектері
12
Башпай сүйектері
13
Саусақ сүйектері
Түсіну
Р/с
санда
р
Кеуде 
сүйегі
Омыр
тқа 
жотас
ы
Аяқ 
сүйек
тері
адамқ
аңқас
ы
Жұп 
қабыр
ға
Омыр
тқа 
жотас
ы
сегізк
өз
м
о
й
ы
н
құйымшақ
Омы
ртқа 
жота
сын
ың 
ұзы
нды
ғы
жамба
с
1  2 
3  4 
5  6 
7  8 
9 10
200   40 
12       2 
33-34 4-5 
7        2 6 
5        1,5
Семантикалық  карта толтыру
Ойлан тап 
«Бинго» сұрақтары
 1.Сегізкөз қай омыртқаға жалғанады? Бел омыртқа
       2.Омыртқаның қисаюы не деп аталады? Сколиоз
       3.Бала қаңқасында қанша сүйек болады? 340
       4.Сүйектің қан өндіру мүшесі- сүйектің қызыл кемігі
Сабақты бекіту
«Биологиялық 
диктант» әдісі
« Биологиялық  диктант » әдісі арқылы сабақты бекіту
1.Байланысқан сүйекті.... (буын қабы) жабады.
2.Қаңқаның сүйектену процесі..... (дене өсуі) тоқтағанда...(22-25) жасқа қарай аяқталады.
3.Омыртқа жотасының біріншісі...(атлант) деп аталады. 
4.Адамның омыртқа жотасы ...(төрт) иілімнен тұрады.
5.Сүйек...( дәнекер )ұлпасына жатады.
6....(Қалқанша маңы)бездерінің жұмысы нашарласа,
сүйектің өсуі және дамуы тежеледі
7.Қаңқаның дамуына ..(Д )дәрумені әсер етеді
Үйге тапсырмасын 
беру
Қаңқа бөлімдерін оқып келу және сүйектерге байланысты жұмбақ, мақал – мәтелдер жазып 
келу.
Бағалау
Өзін-өзі бағалау (білім ағашы арқылы өзінің деңгейін анықтауы)  
Рефлексия
 Толық ай – сабақты толық түсіндім;
 Жарты ай  - мен жартылай түсіндім;
 Жаңа ай – менің түсінбегенім басымдау болды.
Кері байланыс сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша ой пікірін жазады.
138

ЗКО Теректинский район Подстепновская №1 ОСОШ
                                                                                                         Учитель нач.классов      Хамзина М И
Неделя 
День
Урок Литература (второй час)
Тема урока
Д.Н. Мамин-Сибиряк «Серая Шейка»
Общая цель
Формировать представление о творчестве Д.Н. Мамин-
Сибиряке, совершенствовать навыки сознательного, 
выразительного чтения, учить определять идею 
произведения и характеризовать поступки героев
Ожидаемые результаты
Умеетбегло и выразительно читать, 
Умеет пересказывать.
Выделяет главное в тексте, оценивает поступки героев.
Ход урока:
Этапы урока
Действия учителя
Действия ученика
Вводная часть
5-7 мин
Оргмомент.
Эмоциональный настрой.
Глаза смотрят, и всё видят
Уши слышат и всё слушают
Сначала думаю, потом говорю
Умею слушать мнения других
Помню, что в классе я не один
- Сегодня на уроке литературного 
чтения мы повторим содержание трех 
частей сказки Д.Мамина –Сибиряка 
«Серая Шейка», познакомимся с 
содержанием 
4-й,5-й части. Мы будем определять 
эмоциональное состояние главного 
героя на протяжении всей сказки. 
- Назовите главного героя сказки.
- Соберите мозаику!
-Назовите приметы поздней осени.
(слайд иллюстрация поздней осен 
Разрезная картинка
4 пары собирают картинку Серой 
Шейки (прикрепляют к доске)
- Холодно, часто дует ветер, деревья 
голые, перелётные птицы улетают в 
теплые края
Алматы Облысы  Жамбыл ауданы
Мәтібұлақ ауылындағы орта метебі МДШО  КММ
Тәрбиешісі: Шаймухаева Ажар Керимхановна
Сабақтың тақырыбы: Я дыбысы мен әрпі
Сабақтың мақсаты:  Я дыбысы мен әрпі туралы, оның и, а   естілгенімен я   әрпі жазылатын ережені 
ұстана отырып,  білімдері қалыптасады.  Я әрпінің элементтерімен танысады.
Күтілетін нәтиже:  Я я  әрпінің жазылуы мен айтылуына мән бере отырып, дұрыс жазуға үйренеді. Я 
дыбысы бар сөздерді айтады.
Сабақта  көрнекілік: Суреттер, я әріпінің баспа және жазба түрі. Ертегі  кейіпкерлерінің суреттері.
Сабаққа қажетті құралдар:Интерактивті тақта
Сабақта пайдаланылатын әдіс-тәсіл: сұрақ-жауап, ойын   Сабақтың түрі: Саяхат сабақ.
Кіріспе бөлім:   Психологиялық дайындық:
Мақсатымыз-білім алу
Міндетіміз-еңбектену.
Еңбектену арқылы
Беске қолды жеткізу.
Оқушылармен түгендеп , қажетті құрал-жабдықтарын алғызу. 
Негізгі бөлім: «Бауырсақ»  ертегісін көрсету.
53.
Балалар,  мені  таныдыңдар ма? 
54.
Мен  қандай  ертегі  кейіпкерімін?
55.
Ертегілерді  жақсы  көресіңдер ме?
56.
Ендеше,  бүгінгі  сабағымызда  өздерің  жақсы  көретін ертегі кейіпкерлерімен  кездесесіңдер.
  Ерте –ерте,ерте бір шал мен кемпір болыпты.Шал кемпіріне бауырсақ пісірші депті.
Кемпірге бауырсақ пісіруге көмектесу үшін мына сұрақтарға жауап берейік. 
Кемпірдің тапсырмасы:  -Өткен сабақта қандай дыбыспен таныстық?   -Гг қандай дыбыс?  -Дыбыстар нешеге бөлінеді?
Сауатты оқиық.
г-ү   гү   гү    гү    гүл    гүлзар
г-е    ге    ге     ге    ше-ге     ке-ре-ге
139

г-і     гі     егіс        егін      егінші
  Кемпірде бауырсағын пісіріп болды .Енді суысын деп терезенің алдына қойып қойды. Іші пысқан бауырсақ орманға қарай 
домалай  жөнелді.
  Бауырсақ қоянды кездестірді.
оянны  тапсырмасы.
Қ
ң
«Ұя» десе,соңында,
«Сия» десе,соңында
Тұратұғын қайқайып,
Айтыңдаршы,қайсы әріп?                                           (я әріпі)
-Балалар,бүгін біз бауырсақпен бірге Яя дыбысы және әріпімен танысамыз.
 Бауырсақ  домалап келе жатып,аюды кездестіреді.
Аюды  тапсырмасы.
ң
Яя әріпінің баспа және жазба түрімен танысады.
 Я –я-я- дыбыстату.
Я-дауысты дыбыс.
Яя әрпінің элементтерімен таныстыру.
Яя әріпін ауада жазу.
Әліппе дәптермен жұмыс. (Үлгі бойынша Яя әріпінің жазба түрін жазу).
  Бауырсақ домалап келе жатып қасқырды кездестірді.
ас ырды  тапсырмасы.
Қ қ
ң
 « Жоғалған әріп» ойыны.
п
и
з
т
а
қ
қ
и
р
Сергіту сәті:Компьютер гимнастикасы
Оқулықпен жұмыс:
я-н   ян  ян   қоян   шаян
я-қ   яқ  яқ    аяқ     таяқ
я-р   яр   яр   қияр   Аян
я-з   яз    яз   пияз   Баян
Әлия-батыр.
Саят -әнші
  Бауырсақ домалап келе жатып, түлкіні кездестіреді.
Т лкіні  тапсырмасы:
ү
ң
                               Пияз       қияр       қоян
неше дыбыс?
Неше әріп?      
Тіл дамыту:
Жая,мая,сая,                                  Шаян,қоян,ұя,
Аяз,пияз,сия,                                 Бәрінде бар «Я»
Аяқ,тяқ,қия,                                   -Иә?!   
   Бауырсақ түлкіден аман-есен құтылды. Енді үйіне жету үшін мына сұрақтарға жауап берейік.                 
 Сабақты қорытындылау:
-Бүгін біз қандай дыбыспен таныстық?
Я қандай дыбыс?
- Бұл сөзде Я дыбысы сөздің қай жерінде кездесіп тұр.
Бағалау: Формативті бағалау.        
* * * * *
«ПУТИ ПОВЫШЕНИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МАСТЕРСТВА УЧИТЕЛЯ»
Шалабекова З.Т.  Зам.директора по УВР
                                                                                                                       Частная  лингвистическая гимназия «Ай-Нур»
                                                                                                                       Илийский район,  п. Отеген батыр
  Цель педсовета: выявить уровень профессиональной подготовленности педагогов, развивать сплоченность, умение 
работать в команде, агрументировано отстаивать свою точку зрения, разработать проектную модель личности педагога в 
современном инновационном пространстве школы. Педагогическое мастерство – это высший уровень педагогической 
деятельности, проявляющийся в творчестве педагога, в постоянном совершенствовании искусства обучения, воспитания и 
развития человека. Педагогическое творчество рассматривается как состояние педагогической деятельности, при котором 
происходит создание принципиально нового в организации учебно-воспитательного процесса, в решении научно-
практических проблем.
  Сегодня мы с вами будем искать ключ к раскрытию путей педагогического мастерства современного учителя. Для начала 
предлагаю кроссворд.
1. Кроссворд
   Ключевое слово которого будет ключевым словом нашего педагогического совета.
1. Автор книги «Сердце отдают детям» (Сухомлинский)
2. Название картины Ф. Решетникова «Опять ...» (двойка)
3. Разговор, обмен мнениями, один из методов обучения и воспитания (беседа)
140

4. Целенаправленное формирование личности в целях подготовки ее к участию в общественной и культурной жизни в 
соответствии с социокультурными нормативными моделями (воспитание)
5. С греческого языка это слово означает – исследование, познание (метод)
6. Основная форма учебного процесса (урок)
Слово мастер – ключевое слово нашего педсовета. 
   Эпиграфом сегодня взяла слова великого мастера Антона Семеновича Макаренко.
  «Мастерство – это то, чего можно добиться, и как могут быть известны мастер- токарь, прекрасный мастер – врач, так 
должен и может быть прекрасным мастером педагог». А.С. Макаренко
2. «Мозговой штурм»
  - Каковы пути повышения педагогического мастерства?
  Составляем кластер на интерактивной доске.  
3. Создание модели современного учителя
    Современное общество предъявляет высокие требования к педагогам школы, исходя из которых, учитель должен строить 
образовательный процесс так, чтобы не только учитывались способности и возможности учащихся, но и осуществлялось 
максимальное развитие их личности.
  (Группы при помощи техники «Коллаж» создают модель современного учителя).
4. Просмотр видеоинтервью учащихся «Идеальный учитель. Каков он?»
1. Учитель XXI века это тот, кто впервую очередь умеет находить общий язык со своими учениками, ориентироваться среди 
малышей, подростков и старшеклассников,  значит, он должен быть идеальным психологом.
2. Должен идти в ногу со временем, быть разносторонним человеком, не ограничиваться только сферой своего предмета. 
Ученики начинают воспринимать учителя иначе – как человека, понимающего их интересы, готового к сотрудничеству.
3. Не ждите вознаграждения за свою работу (ни платы, ни благодарности). Труд педагога – работа на отдаленное будущее.
4. Не смущайтесь своими ошибками.  Экспериментируйте, ищите. Дети, в отличие от взрослых, всегда прощают нам наши 
ошибки.  Дети снисходительны к взрослым.
5. Помогай и одобряй труд ребенка, стимулируй его творческие идеи.
6. Педагогика нежности – требование сурового времени. Нежное прикосновение к личности ребенка есть профессиональное 
качество «образцового» педагога.
5. Самообразование.   Модернизация образования требует от современного педагога постоянного совершенствования 
педагогического мастерства в большей степени, чем ранее. Педагогическая биография каждого преподавателя 
индивидуальна. Не каждый и не сразу становится мастером. У  некоторых на это уходят многие годы. Случается, что 
отдельные педагоги, к сожалению, так и остаются в разряде посредственных.
    Одним из показателей проффесионального мастерства преподавателя является его способность к самообразованию, 
которое проявляется в неудовлетворенности, осознании несовершенства настоящего положения образовательного процесса 
и стремлении к росту, самосовершенствованию.
6. Работа в группе. Составить план самообразования. Проанализировать, как план может повысить педагогическое 
мастерство учителя.   Преподаватель должен постоянно совершенствовать знания и умения, заниматься самообразованием, 
обладать многогранностью интересов. Особенно актуальной проблема самообразования учителя стала в условиях 
информационного общества, где доступ к информации, умение работать с ней являются ключевыми.
 Сегодня востребован педагог, умеющий самостоятельно осуществлять поиск новых технологий, анализировать 
собственную деятельность, выстраивать стратегию образовательного процесса в соответствии с требованиями времени, 
эффективно реализовывать задуманное, решать нестандартные задачи, осознанно измерять и развивать свою 
префессиональную деятельность.
 7. Портфолио.  Существует много подходов к формированию навыков рефлексии (самооценки) у учителя. Учителя не 
загонишь в формулу «знания – умения – навыки», и нет инструмента, которым можно измерить все благородство души 
учителя, неповторимые моменты его творчества в повторяющемся учебном процессе. Ничем не измеряются в труде учителя 
и озарения, которые не возникают из ничего и ниоткуда, а подготавливаются всем предыдущим опытом учителя, его 
бесконечными диалогами с самим собой.
  С другой стороны, у учителя должно быть «досье успехов», в котором отражается все радостное, интересное и достойное 
из того, что происходит в жизни учителя. Таким «досье успехов» может стать «портфолио педагога», которое состоит из 
разделов: 
1. Содержание;   2. Коллектор;  3. Рабочие материалы;  4. Достижения.
  Завершая разговор о педагогическом мастерстве, хочется подарить памятку учителю.
Памятка учителю
•
Если ты учитель, имей острый глаз и крепкую руку.
•
Ты один на один с учеником, лепи его, шлифуй, оттачивай грани таланта – словом, создавай его, и как личность.
•
Если ты учитель, не жди легкой победы! Как правило, такая победа давно завоевана другими.
•
Будь крылатым и в помыслах своих и – действиях. Общеизвестно: мала цель – мал результат.
•
Не уподобляйся безумцу, пребывающему в плену несбыточных грез, но и не походи на ленивца, лишенного мечты.
•
Может так случиться, что старый старатель разведет руками, смущенный тщетностью 
поисков самородка, а обыкновенный мальчишка отыщет ненароком благородный металл.
    Так бывает и с учителем. Иному в поисках таланта не помогут ни время, ни опыт, а другой, только-только ступивший в 
мир творчества, сделает открытие.
     Однажды у Дарвина спросили:
- Отчего породы голубей, выведенные Вами, так своеобразны?
- Я вначале рисую голубя на бумаге, давая волю воображению, а затем вывожу точно такого, как на картине – ответил без 
шуток великий ученый…
  Вот и учитель должен сначала «нарисовать» в своем воображении ученика, а потом воплотить свое воображение в 
реальность, но для этого нужно запастись терпением.
141

  Учитель в глазах ученика – кумир, и оставаться таковым на протяжении многих лет непросто.
  Наука побеждать – сложная наука, но наука обучать победе еще сложнее.
  Учитель должен обладать чувством новизны. Такое чувство присуще тем, кто смело делает шаг в неведомое, в 
нераскрытое.
  И наша задача раскрывать возможности каждого ученика!  Выращивать из слабого сильного!
        Безвыходных положений нет. Кто не хочет работать – ищет причину.
  Учитель, воспитавший личность высокого класса, перерастает себя. Триумф ученика – триумф учителя!
                                                                                                                 * * * * *       
БАЙПАҚ БАСУ
                                                
Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы,
Ақсүмбе ауылы, С. Қожанов атындағы
жалпы орта мектебінің  9-сынып оқушысы
Пернебай  Қанымкүл  Әділбайқызы
Жетекшісі: Исмайлов Сырлыбай Нұсқабайұлы
 Кіріспе
Қолөнер ою-өрнек әлемінің барлық халықтарына тән өте ертеден келе жатқан халықтық мұра болып саналады. Сонымен  
бірге әрбір ұлттың өз тұрмыс салтына орай өзіндік қолтаңбасы бар екендігі де даусыз. Яғни, кез - келген халықтың ою-өрнек  
өнерін, байырғы тұрмысы мен шаруашылығын дүние танымын анықтау мүмкіндігіне де ие бола аламыз. Бұл саладағы 
зерттеу   жұмыстары   жүз   жылдан   аса   уақыттан   бері   жүргізіліп   жатқандығы   мәлім.   Халықтың   қол   өнеріне   әдет-ғұрып  
жабдықтарымен қатар аң аулауға, мал өсіруге және егіншілікке қажетті құрал-жабдықтар, сондай-ақ жүні мен терісі де шикі  
зат есебіне кіреді. Киіз үйдің сүйегі, ағаш кереует, кебеже, сандық жасап, кілем, сырмақ, алаша, ши түрлі бау-басқұрлар  
тоқып, жүннен киіз, байпақ, арқан, жіп есіп, көннен және илеулі теріден қайыс таспа тіліп, өрім өріп, қолдан әр-алуан ыдыс-
аяқ,   алты   бақан,   асадал,   бесік   және   тағы   басқа   көптеген   заттарды   халық   шеберлері   өз   қолдарымен   жасап,   түрлі  
нақыштармен әшекейлегені бұрыннан белгілі.
Қазақтың көне салт-дәстүрлерін, әдет-ғұрпын,  тұрмыс-тіршіліктерін, қолөнерін жадымызда ұстау, келешек ұрпаққа жөн  
сілтеу,   ата-бабаларымыздың   дәстүрін   ұмыт   қалдырмау-біздің   басты   парызымыз.   Егеменді   қазақ   мемлекетінің   болашақ 
ұрпақтарының сана – сезімін ұлттық психологиясын оны сонау ерте замандағы ата-бабалар салт-дәстүрімен, мәдениетімен 
сабақтастыра отырып, халықтың қолөнерін сақтап қалуға тәрбиелеу- ұлтжанды, ұлағатты ұстаздардың абыройлы ісі. 
Бұл күнде ауылды жерлердің өзінде ұмыт бола бастаған, тіпті кейінгі жастардың көбі біле бермейтін киіз басу, шұға және  
байпақ басу дәстүрлі технологиялармен бірдей. Киіз басу ісімен қазақ халқы өте ертеден таныс. Ғасырлар бойы көшпелі  
өмірге ыңғайлы тұрмыстық бұйымдардың бірқатарын киізден жасап келгендіктен, киіз басу технологиясын әбден меңгеріп, 
өнер дәрежесіне көтерген. Киіз басу ісі маусымдық сипатта болған. Ол қойды қырқудан басталады да, қырқылған күзем  
жүннің   барлығын   өңдеп   болғанға   дейін   созылады.   Жүн   таза   болу  үшін,   қойды   қырқар   алдында   3-4   рет   ағынды   суға  
тоғытады. Одан соң қойдың күзем жүні қайшымен ұсақталып қиылады. Өйткені оның талшықтары ұзын. Ұйысып қол 
байлайды.  Осы сұрыпталған жүндерді одан әрі өңдеуге кірісу қажет. Алдымен жүн сабалады. Жүн сабау да оңай жұмыс  
емес.   Оған   ең   алдымен   метрден   асатындай   сабау  таяқ   қажет.   Сабауды   жыңғылдан,   тобылғыдан   және   ырғайдың   бүрін 
тегістеп немесе бұтақсыз жас талдың сабағын сындырып, кептіріп жасайды. Жүн сабайтын жер тегіс, әрі кең болуы керек. 
Жүнді тулақ үстінде, аула ішінде сабайды. Ал мұндай мүмкіндік болмаған жағдайда бөлмедегі нәрселерді шаң-тозаң, қиқым 
түспейтіндей етіп, қымтап жауып тастаған соң ғана жүнді сабауға кірісуге болады. Сабар алдында жүнді 2-3 сағат күн көзіне 
жайып   алса,   тіпті   жақсы   болады.   Тулақ-сабауға   арналған   зат.   Ол   ірі   малдың   терісінен   жасалады.   Теріні   тұздап,   керіп, 
кептіріп жасалады. Кепкен тулақты пайдаланар алдында сүт бүркіп жібереді. Сонда жүн сабау барысында тулақ сынып  
кетпейді. Тікелей киізге және байпаққа күзем қой жүні мен қозы жүні пайдаланылады. Жүн тым лас немесе қоқымы көп  
болса, онда сабалап жатқан жүнді бөлек жинай тұрып, тулақты сілкіп, тазалап алу керек. Өйткені жүн сабаған кезде, жүннің 
қоқымдары астына, тулақ үстіне жиналады. Әдетте тулақтағы жүнді екі адам қарама-қарсы отырып сабайды. Өйткені сабау 
бір-біріне   соқтығыспауы   керек.   Жүн   үлбіреп,   көпсіп,   біріккені   жазылған   сәтте   сабауды   тоқтатады.     Сұрыпталған   жүн  
сабалып, бұйымға қарай тоқылған ши таңдалады.  Шидің бетіне күзем жүннен басылатын бұйымның пішінін келтіріп, жүнді 
біртегіс жайып салады да, ол басылатын бұйымға қарай қалыңдау немесе жұқалау етіп, төселеді. Содан кейін қайнап тұрған 
ыстық   суды   сүзгімен   немесе   сыпырғымен   шашыратып   себелеп,   шидің   бір 
шетінен   бастап   құйып   шығады.   Жоғарыдан   шашырап   құйылған   су   өз 
салмағымен, нәміменен жүнді басады. Су себу басталысымен бір адам басылып 
жатқан жүнді  сыртындағы  шимен қабаттай  шйыршықтай орап,  алға  домалата 
қозғап отырады. Шиді ширатып, орап жинаған соң, екі қолмен алға-артқа қозғап, 
шамалы отырады. Өйткені шидегі жүннің қылшықтары тапталып, тегістелуі тиіс.
  Негізгі бөлім
Бізде қолөнердің халық қажетін өтейтін тамаша үлгілері бар. Өрнек тоқу, текемет 
басу, байпақ басу, сырмақ сыру, түс киіз басу, ши тоқу, тағы сол сияқты. Мұны 
үйрене білгенге қай-қайсысы болса да қызықты, қастерлі өнер. Сонымен бүгінгі 
үйренетін қолөнер бұйымының «Байпақ басу» технологиясы төмендегіше.
Байпақ басу үшін шиді жайып, үстіне қойдың күзем жүнін байпақтың жайма формасын төсеп шығамыз (1- сурет). 
Одан соң қайнаған суды төселген жүннің үстіне сыпырғымен себелеу арқылы сеуіп, ыстықтай шиді орап, домалату арқылы  
1-2 минут  жүнді  таптау (өлтіру)  әдісін  қолданамыз.  Өлтірілген  (тапталған)  жүнді  бір-біріне  беттестіру және  жиектерін 
қайыру (2- сурет). 
142

Тәсілдерін   қолдана   отырып, 
жиектерін бір-біріне қосу үшін 
қайнаған   ыстық   суды 
жиектеріне   құйып,   шығамыз 
да, шиге қоса домалатып, оқта-
текте   шиді   ашып   көріп 
отырамыз. (3-сурет).
  Бұл   жерде   бір   ескертетін 
нәрсе, жиегін біріктіреміз деп 
отырғанда,   байпақтың   ішкі 
жағы   бір-біріне   бірігіп 
қалмауын   қадағалап,   шиді   ашқан   кезде   байпақтың   екі   шетінен   тартып, 
ортасын, басын ажыратып отырған жөн. Содан соң қайта шиге оралған, байпақты сығымдай домалатып, пысықтай түсуіміз  
керек.  Байпақтың жиегі бір-бірімен толық біріккен кезде, байпақты шиден шығарып, шидің үстіне пысықтау әдіс-тәсілдері  
қолданылады. Осы шидің үстінде байпақты ширату, орап, уқалау әдістерін қолданамыз.Шиден шыққан байпақтың өлшемі  
үлкендеу болып шығады. Оны суреттегі тәсілдерді қолданып, қырынан, жанынан домалатып 
орау және уқалау арқылы кез-келген өлшемге келтіруге болады. 
     Ине мен жіпті қолданатын жері:  Егер де шиден шыққан 
байпақтың жиектері бір-бірімен бірікпей жатса, сол жерді дереу 
тігіп,   шамалы   қайнаған   ыстық   су   құйып   жіберсе,   бір-біріне 
бірігіп,   килігіп   кетеді.   Уқалаған   байпақтың   екі   басын   екі 
қолмен  тартып,   созып   отырған   жөн.   Байпақ   межелі   өлшемге 
жақындаған   кезде,   екі   басын   екі   аяққа   киіп,   қолмен   уқалау, 
келмей   тұрған   жерлерін   оқтауша   таяқпен   ұрғылау   әдістерін 
қолдана отырып, аяқтың дәл өлшемін шығаруға болады. Бұйым 
дайын.
Қорытынды бөлім.
Жоғарыда   айтылғандай   кепкен   байпақтың   сыртындағы 
қылшықтары түбітке ұқсап шығып тұрады. Оны біртегіс ету үшін байпақты қолға кигізіп, 
жалындап жанып жатқан отқа   екі бетін кезек-кезек ұстап, қылшықтарын күйдіру (ұйыту) керек. Сол кезде байпақтың  
сыртқы көрінісі тықыр болып көрінеді. Одан кейін неше түрлі әрлеу, сәндеу жұмыстарын жүргізуге болады.  Оған қазақтың  
қолөнер жұмыстары – ою, кесу жатады. Оюды байпақтың түсін ашатындай және рең беретіндей түрлі-түсті маталармен  
қиамыз. Қиылған оюды ата-бабаларымыздың тағы бір қолөнері сырмақ тігу болса, сол өнерді қолдана отырып, матадан  
қиылған оюды алып байпақтың алдына немесе жанына қойып, шетін баса сырмақты тігеміз. Сол кезде байпақтың реңі 
өзгеріп,   қазақтың   ұлттық   бұйымдары   болып   шыға   келеді.   Бұл   өнерде   бір   ескеретін   нәрсе   ерлер   және   қыздар   киетін  
байпақтың түсіне қарай және қиылған оюдың түр-түсіне қарай ыңғайлап таңдап алып, тіккен дұрыс. Байпақты мәсі ретінде 
кисе болады. Мәсіге қарағанда жылы, аяқ қақсағанда пайдасы өте зор. Яғни, бір ауыз сөзбен түйіндеп айтар болсақ, ертеден  
көшпелі, мал соңында жүрген ата-бабамыз аяқтарынан аяз бен сыз, ыза өтпеу үшін байпақты пайдаланып, денсаулықтарын  
күте білген.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1 Қазақтың қолөнері. Алматы баспасы 2000ж
2. Жүннен жасалған бұйымдар. К. Мұқанов.
3. Қазақтың ұлттық бұйымдары.
4. Қазақтың ұлттық энциклопедиясы. Ә. Нысанбаев. 
 * * * * *
«Ә.Байсалбаев атындағы орта мектеп
мектепке дейінгі шағын орталықпен» КММ
 Учитель:Алиева Н.Ф
                                         План- конспект урока

жүктеу/скачать 3,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: