Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің

3 

 

 

        Кіріспе 

 

Тәрбиенің  тұжырымдамалық  негіздері  білім  беру  саласындағы 

мемлекеттік  саясатты  жүзеге  асыру  аясында  қазақстандық  қоғамдағы 

заманауи әлеуметтікмәдени трансформация ескеріле отырып  әзірленді.

 

Тәрбиенің  тұжырымдамалық  негіздері  жалпыадамзаттық  және  ұлттық 

құндылықтарды,  адам  өмірі  мен  денсаулығын,  тұлғаның  еркін  дамуының 

басымдықтарын,  патриотизм,  еңбексүйгіштік,  адам  құқықтары  мен 

бостандығын құрметтеуге тәрбиелеуді көздейді. 

 Тәрбиенің  тұжырымдамалық  негіздері  «Мәңгілік  Ел»  жалпыұлттық 

идеясы  аясында  отбасылық  тәрбие  құндылықтары,  сондай-ақ  оқу  және 

тәрбие процестерінің өзара кірігуі негізінде білім беру процесінің тәрбиелік 

әлеуетін арттыруға, оқыту мен тәрбиенің кіріктірілуіне, тәрбие әдіснамасын, 

мазмұны мен құрылымын жаңартуға бағдарланған. 

Тәрбиенің  тұжырымдамалық  негіздері  Қазақстан  Республикасы  білім 

беру жүйесінде тәрбиенің даму перспективасын,  басым бағыттарын, тәрбие 

мақсаттарын,  міндеттерін,  бағалау  өлшемдерін  және  механизмдерін 

анықтайды.   

Тәрбиенің  тұжырымдамалық  негіздері  жаһандану  дәуірінде  қазіргі 

адамда  қоршаған  әлемге  технократтық  және  тұтынушылық  көзқарас  үстем 

болатын заманауи қоғам дамуының ерекшеліктерін ескереді. 

Осыған  байланысты  адамзатты  ұлттың  тұрақты  дамуының,  рухани 

әлеуетінің  артуына  кепіл  болатын  прогрестің  рухани-адамгершілік 

құндылықтарына,  ана  тілі  мен  ұлттық  менталитеттің  маңыздылығын 

нығайтуға қайта бағдарлау қажет. 

Ұлттың ерекшеліктерін, психологиясын, менталитетін ескермеу, ұлттық-

мәдени құндылықтар  бастауынан алыстау немесе оларды космополитизм мен 

жалған  мәдениет  түрлерімен  алмастыру  –  адамның  моральдық  азуына,  

қоршаған  әлемге  агрессиясының  артуына,  рухани-адамгершілік  әлеуетінің 

құлдырауына әкеліп соқтырады.  

Жалпыәлемдік  тәрбие  жүйесін  зерттеу  және  талдау  елімізде  біртұтас 

кешенді  тәрбие  жүйесін,  оның  мақсаты  мен  мазмұнын  ұлттық  мақсаттар, 

мәдени  құндылықтар  мен  дәстүрлер,  діл  ерекшеліктерін  ескере  отырып, 

әлемдік  озық  тәжірибе,  заманауи  прогрессивті  ағымдар,  инновациялар 

үйлесімінде құрудың маңыздылығын көрсетіп отыр.  

Туған  жерін,  халқын  сүю  және  құрметтеу,  отбасылық  құндылықтарды 

қастерлеу,  үлкенді  сыйлау,  кең  пейілділік,  бауырмалдық,  ашықтық, 

қонақжайлылық,  толеранттық  –  қазақ  халқының  діл  ерекшелігі  болып 

табылады. 

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан 

жолы  –  2050:  «Бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ»  Қазақстан  халқына 

Жолдауында  атап  көрсетілгендей,  егеменді  даму  жылдарында  барша 

қазақстандықтарды  біріктіретін  және  ел  болашағының  іргетасын  қалаған 

басты құндылықтар жасалды. Жолдауда бұл құндылықтар атап көрсетілген: 

4 

 

Қазақстанның  тәуелсіздігі  және  Астанасы;  қоғамымыздағы  ұлттық  бірлік, 

бейбітшілік  пен  келісім;  зайырлы  қоғам  және  жоғары  руханият; 

индустрияландыру  мен  инновацияларға  негізделген  экономикалық  өсім; 

Жалпыға  Ортақ  Еңбек  Қоғамы;  тарихтың,  мәдениет  пен  тілдің  ортақтығы; 

еліміздің ұлттық қауіпсіздігі және бүкіләлемдік, өңірлік мәселелерді шешуге 

жаһандық тұрғыдан қатысуы. Президент сонымен қатар, жалпықазақстандық 

мәдениетті дамытуға жаңаша серпін беретін  белсенді, білімді және дені сау 

азамат қалыптастыру міндетін қойды.  

Патриот,  білімді,  дені  сау,  жауапты  және  жігерлі,  инновациялық 

экономика  жағдайында  табысты  қызмет  ететін,  қазақ,  орыс  және  ағылшын 

тілдерін  еркін  меңгерген,  қазақ  халқының  жалпыадамзаттық  құндылықтар 

мен  мәдениетті  бойына  сіңірген,  толерантты,  дүниежүзіне  танымал  және 

мәртебелі – 2020 жылғы қазақстандық жастар осындай болады.   

Қазақстан  Тәуелсіздікке  қол  жеткізген  аз  уақыт  ішінде  әлемдік 

қоғамдастыққа  толық  құқылы  және  беделді  мүше  болды,  әлемдік 

экономикалық  және  мәдени  кеңістікке  белсенді  түрде  кіріге  бастады. 

Қазақстандық  жастар  жаһандану  процесіне  кірігуі  аясында  қарқынды  білім 

беру, өзара ақпараттық және мәдени алмасудың белсенді қатысушысы болды. 

Қазіргі қазақстандық балаларда, жастар ортасында сапалы білім алу уәжінің 

өсуі,  жаңа  кәсіптерді  және  ақпараттық-коммуникативтік  технологияларды 

меңгеруге  ұмтылысы,  коммуникативтілік,  мәдениетаралық  қарым-

қатынастың  артуы,  әлеуметтік  белсенділігін  жандандыру  сияқты  жаңа 

позитивті  трендтер  пайда  болды.  Өз  елінің  тарихына,  мәдениетіне  және 

дәстүрлеріне,  халқының  мәдени  мұрасына  қызығушылықтарының  артуы 

негізінде  ұлттық  өзіндік  сананың  өсуі  байқалады.  Жаңа  қазақстандық 

патриотизм,  азаматтық,  ізгілікке  бағдарланған  дүниетаным  қалыптасу 

процесі жүріп жатыр.  

Елдегі оң өзгерістер білім беру ұйымдарының тәрбие процесінде  көрініс 

тапты.  Тәрбие  практикасында  жалпықазақстандық  менталитет,  мәдени, 

ұлттық-тарихи  дәстүрлер  ескерілген  ұлттың  зияткерлік,  рухани  және 

шығармашылық әлеуетін жаңғырту үшін жағдайлар жасалуда.  

Қазақстанның  білім  беру  жүйесінде  оң  метапәндік  және  тәрбиелік 

әлеуеті  бар  «Өзін-өзі  тану»  адамгершілік-рухани  білім  беру  бағдарламасы 

(Бағдарлама  идеясының  авторы  –  С.А.  Назарбаева)  іске  асырылуда. 

Бағдарлама  білім  беру  ұйымдарындағы  тәрбие  жұмысының  барлық 

салаларын қамтиды және тиісінше іске асырылған жағдайда қоғамда ұлттық 

және  жалпыадамзаттық  құндылықтарды  жаңғырту  механизмдерінің  мықты 

катализаторы  рөлін  атқарады.  Халықтық  педагогиканың  көпғасырлық 

тәжірибесіне 

негізделген, 

заманауи 

тәрбие 

теорияларының 

шабыттандыратын  идеялары  қолданылған  «Өзін-өзі  тану»  адамгершілік-

рухани  білім  беру  бағдарламасына  (бұдан  әрі  -  АРБ)  әлемдік  білім  беру 

кеңістігінде  аналог  жоқ.  Ол  балалар  мен  оқушы  жастардың  адамгершілік-

рухани  тәрбиесінде  білім  берудің  барлық  деңгейлерінің  үздіксіздігін  және 

сабақтастығын қамтамасыз етеді. Жалпыадамзаттық мәңгілік құндылықтарға 

5 

 

бағдарланған «Өзін-өзі тану» адамгершілік-рухани білім беру бағдарламасы 

ізгі  ниетті,  адамгершілік  қасиеттері  бар  лайықты  азамат  тәрбиелеуге  ықпал 

етеді,  және  Тәрбиенің  тұжырымдамалық  негіздерін  іске  асыруда  басты 

механизм болып табылады.  

Мұғалімдердің  кәсіби  қызметінде  жастардың  функционалдық 

сауаттылығы,  көпмәдениетті  тәрбие,  үштілді  білім  беру,  ақпараттық 

технологияларды  пайдалану  процесі  артып  отырғаны  байқалады. 

Республикадағы  балалар  мен  оқушы  жастарға  қосымша  білім  беру  жүйесі, 

үкіметтік  емес  және  басқа  да  қоғамдық  ұйымдар  үлкен    мүмкіндіктерге  ие 

болып отыр. Сонымен бірге, балалар мен жастардың бойында ұлттық тәрбие 

қажеттілігін  сезіну  мен  азаматтық  ұстаным,  патриоттық  сезім,  ұлттық 

намысты қалыптастыру деңгейі арасында қарама-қайшылық байқалады.  

Жастардың  бір  бөлігінде  әлеуметтік-позитивті  бастамашылық  мүлдем 

жойылып,  оның  орнын  мақсатсыз  уақыт  өткізу  алмастырып  отыр.  Өмірлік 

жетістікке, жоғары әлеуметтік мәртебеге қол жеткізу табанды және нәтижелі 

еңбек  етумен,  қойылған  мақсатқа  дәйекті  түрде  жету  білігімен 

байланыстырылмайды.  Тәрбие  жұмысында  жастардың  бос  уақытын 

ұйымдастыру көңіл көтеру сипатындағы бір реттік шоу-шараларға ұқсас. 

       Тәрбие  жүйесінде  жаһандану  процесіндегі  шиеленіспен  байланысты 

бірқатар проблемалар байқалады: 

        - балалар мен оқушы жастардың бұқаралық мәдениет құндылықтарына, 

сапасы  төмен  бұқаралық  ақпарат  құралдары  ақпаратына  және  интернет-

сайттарға бағдарлануы; 

-  қатыгездікті насихаттау, балалар мен жасөспірімдердің темекі шегуге, 

алкоголь  және  есірткі  қолдануға  әуестенуі,  оқушылар  арасындағы 

жезөкшелік;  

-  еңбек тәрбиесі рөлінің төмендеуі; 

-  отбасылық  құндылықтар  мен  отбасылық  тәрбие  дәстүрлері  рөлінің 

төмендеуі; 

-  әлеуметтік  жетімдік,  балалар  мен  жасөспірімдер  арасындағы  суицид, 

нашақорлық, діни секталарға қатысу және т.б.  

ЮНИСЕФ  және  ДДҰ  2012  және  2013  жылдардағы  деректері  бойынша 

Қазақстан  суицид  себебінен  болған  өлім-жітім  көрсеткіші  жағынан 

жасөспірімдер арасында екінші орында, ал қыздар арасында бірінші орында. 

Қазақстан  10-14  жасар  жасөспірімдер  мен  қыздар  арасындағы  өлім 

коэффициентінің деңгейі бойынша бірінші орында тұр. 

Балаларға  қосымша  білім  беру  жағдайы  жақсартуды  қажет  етеді. 

Көптеген қызмет түрлері ақылы болғандықтан балалардың барлығына бірдей 

қолжетімді емес.  

Мұндай жағдайдың бірден бір себебі тәрбиені әлеуметтік құбылыс және 

мақсатты  процесс  ретінде  жете  бағаламаушылық  болып  табылады.  Тек 

тәрбие  жастардың  тұлға  ретінде  қалыптасуына  негіз  болатын  рухани-

адамгершілік құндылықтар мен қасиеттерді қалайды.   

6 

 

Сонымен, қазіргі жағдайда тәрбиенің үйреншікті үлгілері тиімсіз болып 

қалды  және  жалпыадамзаттық  әрі  ұлттық  құндылықтарға  тәрбиеленген 

Қазақстан  азаматын  қалыптастырудың  жаңа  жағдайлары  мен  талаптарына 

жауап  беретін  Тәрбиенің  тұжырымдамалық  негіздерін  дайындаудың 

объективті алғышарттары қалыптасты. 

         

жүктеу/скачать 296,76 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: