Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігі Ахмет Байтұрсынов атындағы
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ
жүктеу/скачать 3,59 Mb. Pdf көрінісі
|
| АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 174 философиялық білім беру жүйесіне дейін, басқару институтынан бастап мұғалімге дейін қоғам талап еткен жаңа білім беру мазмұнына қанық болуы тиіс.[6, 23 б.] Жоғары оқу орындарында оқыту үдерісінің маңызды міндеті мынадай: білім беру міндеттерін шешумен қатар, адамгершілік тәрбиесін қоса қатар алып жүру керек. Оқу- тәрбие оқушының танымдық әрекеттерінің ерекшеліктері мен оның моральдық болмысын қалыптастыру үдерістері бірігеді. Тек жоғары білікті маманның ғана емес, сонымен қатар жоғары дәрежелі адамгершілік санасы бар азаматтың дайындығында әлеумет- тік-экономикалық, саяси талаптардың қарқынды өсуі оқу үдерісін ұйымдастырудың мынадай қа- жеттіліктерін алға тартады. Яғни, оқу үдерісін ұйымдастыру қажеттіліктері тәрбиелі білім беру қағидасын толықтай жүзеге асыра алатындай бо- луы тиіс. Тәрбиелеуші оқыту үдерісін ғылыми әдіснамалық және әдістемелік негізде жүргізу және оны ұйымдастыру жоғары оқу орындарын- дағы әрбір оқытылатын пән бойынша адамгер- шілік-тәрбиелік міндеттерді шешетін оқу бағдар- ламаларын әзірлеу барысында аса талап етіле- ді. Осыған орай моральды ақпараттың мазмұ- нын анықтау қажет етіледі. Моральды ақпарат оқытылатын пәндердің мазмұнына енуі тиіс және оқушының ішкі рухани әлемінің мәртебесі болуы тиіс, яғни жоғары оқу орындарында адамгершілік тәрбиесі жүйесінің әдіснамалық қызметін жүзеге асыру қажет. Осыған орай, бұл міндет оқушының оқу қызметін жоспарлау барысында толық көрініс табуы тиіс, яғни жүйенің жоспарланған қызмет- терін жүзеге асыру. Осылайша оқушының зияткерлік әлеуетін ашуға мүмкіндік беретін кең спектрге жол ашыла- ды, зияткерлік әлеуетті байытатын жағдайлар мен тұлғаның ішкі әлемін қалыптастыратын құн- дылықтарға кеңінен жол ашылады. Адамгер- шілік-тәрбиелік ықпалдардың ғылыми бағдарла- масы нақты оқу-тәрбиелік үдерісте орын алатын адамгершілік тәрбиесінің қажетті әдістері мен тәсілдерін әзірлеуге негіз болады (жүйенің ұйым- дастырушылық-әдістемелік қызметін жүзеге асыру). Әдетте, оқыту барысындағы тәрбиелеу әрекетінің бірде бір актісі оқушының моральді- психологиялық білім ерекшелігіне сәйкес бол- майынша оқу ісі де, тәрбие ісі де ұтымды әрі оң- тайлы бола алмайды(жүйенің ақпараттық қызметін жүзеге асыру). Демек, оқу үдерісіндегі тәрбиелік ықпалдарға бақылау жасамайынша, тәрбиелі білім беру ісін жүзеге асыру мүмкін емес. Яғни, тәрбиелі білім берудің тиімділігін, оның кемшіліктерін түзету қажеттіліктерін толық орындаған жағдайда ғана тәрбилеуші оқыту жүйесін түбегейлі қалыптастыруға болады (жүйенің бақылаушы қызметін жүзеге асыру). Осылайша, оқу-тәрбие ісін басқаратын ғы- лыми ұйымдарда жоғарыда аталған адамгерші- лік тәрбиесінің барлық қызметтері жүзеге асыры- лады. Оқу үдерісі адамгершілік тәрбиесінің құра- лы ретінде автоматты түрде қалыптаса қоймай- ды. Оқу үдерісіндегі адамгершілік тәрбиесі оқу- шының әрекетін басқару арқылы қалыптасады. Осы қалыптасу үдерісінде алынған моральды ақпаратты тұлға өз бойында моральды қасиет ретінде сіңіре білу қабілеттері қарқынды орында- лады және оқу жүйесін ұйымдастыру сапасына да тәуелді болады. Оқыту барысында сіңірілетін адамгершілік тәрбиесі білім меңгеру сияқты егжей-тегжейлі оқушы санасына әсер ету арқылы орындалады, яғни оқушының эмоционалды қабылдауы, ақиқат дүниедегі моралдық құлықтарды ішкі әлемінде түйіндеп сіңіруі, т.б. ақпараттық теория тұрғысынан қарайтын болсақ бұл аталған тәрбие сіңіру үдерісі ақиқат туралы өзекті ақпаратты білім қабылдағандай тұлғаға тән әлеуеттік ақпарат ретінде санада жинақтау әрекеттерімен тең түседі екен. Яғни, субъектінің ақиқат болмысқа деген қатынасы ретінде қабылданады. Бұндай жағдайда тәрбие туралы барлық білім- дерді қабылдау емес, тек болып жатқан жағдаятты көре тұра ондағы адамгершілік мазмұ- ны бар аспектілерді қабылдау, оларға моральды баға беру арқылы санада сақтайды. Қарастыры- лып отырған мәселенің маңызды қыры адамгер- шілік тәрбиесінің мәнін түсіну үшін талдау жасау талап етілуінде. Осы маңыздылықты шешу үшін адамгершіліктік баға алуға лайықты білім шарт- тарының тетігін теориялық тұрғыдан ашу қа- жеттілігі туындап отыр. Осы мәселені шешуде әдістемелік тұрғыдан негізделген А. Г.Спиркиннің тұжырымдарын басты ұстаным ретінде алуға бо- лады: «Субъект зат пен құбылыстарды, олардың қасиеттері мен белгілерін өздері танып түсініп қана қоймайды, оның өздері үшін, қоғам үшін ма- ңызды екенін де білу үшін де таниды».[7, 111 б.] Бұл тұжырымда айтылатын негізгі идея – адам танымындағы заттар тек сол заттар арасындағы қатынасқа ғана емес, сондай-ақ сол заттардың адамға қатысты құнды қатынастарын да тану үшін маңызды екенін айқындап көрсету. Нәтижесінде сондай құнды қатынастардың ішінде ғылыми деректерге адамның тікелей қаты- насы орын алғанда адам өзінің жеке моральды көзқарасымен, өзінің пайымдауларымен баға бе- реді, сол ғылыми деректерді өз түсінігімен баға- лайды. Соның нәтижесінде белгілі бір нақты білім «субъективті моральды мағынаға» ауы- сады. Осылайша жиналған ғылыми білімдер адам үшін дерексіз сипатта емес, формалды си- патта таныла бастайды. Оны қабылдаған қорша- ған орта тәжірибеде, таным үдерістерінде қолда- ныстан өткізіп, өз бағасын береді. Сонымен ғылыми білім мазмұнына сіңген объективті моралды мағынаға құндылық қатынас жасау арқасында сол мазмұн тұлғаның субъек- тивті моральды мағынаға ауысады. Сонымен қа- |