Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігі Ахмет Байтұрсынов атындағы
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ
жүктеу/скачать 3,59 Mb. Pdf көрінісі
|
| АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 173 жеке құлықтық әрекеттің ең қарапайым мораль- ды бағаға (мейірімді-мейірімсіз, адамгершілікті- адамгершіліксіз) эмоционалды баға қосылған жағдайда жаңа терең эмоционалды, әлеуметтік мәнге ие болады. Оқу-тәрбиелік үдерістердің бүтін болмы- сында тұлға қалыптастырудың бірнеше тірек пункттері қызмет етеді. Олар институционалды сипатты сақтай отырып, мақсаттың өзгеруіне орай, әлеуемттік бағыттың дамуына орай түрленіп отырады. Соған орай адамның даму «материалы да» өзгереді. Адамгершілік тәрбиені тұлғаның рухани әлемін қалыптастыру деп тану этикалық ілім тарихында бұрыннан келе жатқан үрдіс. «Жоғарғы және ұлы рухты» адамның бейнесі, жоғары рухани дәстүрлер, тұлғаның рухани әле- мін қалыптастыру –бұның барлығы педагогика- лық, этикалық, философиялық ойлардың өкіл- дері қалыптастырған тәрбие теориясының негізгі мазмұны болып саналады. Қазіргі таңда көп жағ- дайда «рухани» ұғымы жиі қолданылады. Бұл сөз бен одан тарайтын ұғымдарды жоғары дәрежелі ғалымдар қолданады. Л. М. Архангельский былай деп жазады: «Мораль – бұл рухани мәдениеттің ажырамас бөлігі, рухани құндылықтың түрлері»; ал А. И. Титаренко былай деп ойлайды: «мораль-руханимәдениеттің ерекше формасы ретінде көрініс табады». В. П. Кобляковтың пікірінше, «руханилық» ұғымының өзі біздің мәдениетіміздің асеналы болған. Ал А. А. Гусейнова пікірінше, «мораль-руханилық негізі болып саналады».[3, 32 б.] Г. А. Голубева мынадай анықтама береді: «руханилық-бұл тұлғаның шығармашылық әлеуетін бейнелейтін белсенді сананың бір формасы. Руханилыққа мыналар енеді: - тұлғаның әлеуметтік құндылығын игеру мөлшері; - жаңадан қалыптасатын құндылықтарға бейімделу үшін тұлғаның мұқтаждықтары болуы; - тұлғаның қоғамдық өмірге, ондағы мате- риалды және рухани мәдениетке бейімделуі, сол құндылықтар үшін, айнала қоршаған болмыстар үшін жауапкершілікті сезінуі; - жаңа құндылықтар жасауға деген қабілеті, қоғамдағы рухани өмірге белсене қатысуы».[4, 56 б.] Б. В. Сафронов пен Л. Н. Дорогова пікірінше, «рухани әлемде адамды үш тік өзгеріс ажыратып отырады: зерде, эмоционалды- сезімдік орта, ерік тетігі. Осы сана құбылыстары өмірлік тәжірибедегі әрекетке ауысады. Аталған адам қалыптастырушы саналы орталар біріге отырып, тұлғаның рухани әлемін біртұтас етеді. Ал оның нәтижесі, яғни бай құндылығы ақиқат болмыстағы адам қызметінде, тәжірибесінде түрлі әрекеттермен көрініс табады».[5, 173 б.] Адамгершілік бағалары тек адами қатынас- тарғағана беріліп қоймайды, сондай-ақ адамның ғылымдағы жетістігіне, техникалық жаңалықтар ашу әрекетіне де септігі тиеді. Заманауи мәдениет парадигмасына икем- делген ғылымның даму бастамасында болатын осындай үрдістер (мәдениеттің өзі адамзаттың өмір сүру, тіршілік ету амалы және қоршаған ор- таны сақтау болмысы болып табылады) оқу үде- рісіндегі тұлғаның адамгершілік тәрбиесін қалып- тастыру жүйесіне тікелей ықпал етеді. Жас жеткіншекті тәрбиелеуші тек ата-ана, мұғалім ғана емес, сонымен қатар бұқаралық ақ- парат құралдарының біртұтас жиынтығы болашақ ұрпақты тәрбиелеуші қызметін атқара алады. Олардың қызметі идеологиялық және моральдық қызметтерді толығымен орындай алады. Енді тәрбиелі білім беру қызметін атқаратын оқу үдерісінің мазмұнын тереңірек тоқталайық. Кез келген оқу-тәрбие үдерісі арнайы ұйымдастырылған педагогикалық (нақтырақ айтсақ – әлеуметтік-педагогикалық) жүйені танытады. Бұл жүйе оқушының оқыту және тәрбиелеу қызметін белгілі бір мақсаттарға сәйкес атқарады. Оқыту мақсаты мен адамгершілікке тәрбиелеу мақсаты өзара сабақтас, бірақ олар бірдей емес, олар бірі арқылы бірін толықтырады, бірі арқылы бірін белгілеп, нақтылап отырады. А. П. Огурцовтың айтуынша, «білім беру мақсатын қалыптастыру- бұл мемлекеттің және басқару институттарының ісі». Бірақ бұл мақсаттарды оқушы мен мұғалімге, тәрбиешіге тиімді етіп жасауда ғалымдардың еңбегіне, әзірлемесіне, олардың зерттеу бағдарламасына сүйенбеу мүмкін емес. Себебі, бұл негізгі құралдар педагогика мен психология ғылымында дәлелденіп, дәйектеліп, жүзеге асыралады. Ең алдымен, алдағы мыңжылдықта тұлғаны дамыту талаптарына сай не ұсынылу қажет, яғни материалды және рухани өндіріс үшін аса маңызды болатын, мәдениет пен ғылым үшін маңызды болатын, қоғамдық өмірдің түрлі салаларын үшін маңызды болатын, соның ішінде ең бастысы білім беру жүйесі үшін маңызды болатын құнды талаптар ескеріледі. Бұндай іске көшпес бұрын, мемлекеттің қандай қоғамға қарай дамып бағытталып бара жатқанын айқындап алу қажет: индустриалды қоғам ба, әлде постиндустриалды қоғам ба, тұтынушылық па, әлде ақпараттық па. Осы мәселелерді айқын алу білім беру жүйесін тұлға қалыптастыру параметріне сәйкес дұрыс бағыттауда оңтайлы септігін тигізеді. Және қоғам бағыты мен білім беру бағытының дұрыс сабақтасуы сол қоғамға лайықты тұлға қалыптастыру ісін жүзеге асыратын оқыту мазмұнына да сәйкесінше тиімді енуі тиіс. Яғни, оқу жоспарында, мектеп құрылымында, жоғары білім беру ісінде де қоғам мен тұлға қалыптастыру арасындағы үйлесімді мәндес идеология айқын көрінуі тиіс. Соның ішінде білім беру жүйесінің барлық деңгейінде, яғни білім беру институттарынан бастап |