Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігі Ахмет Байтұрсыноватындағы


ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ



Pdf көрінісі
бет31/64
Дата10.01.2017
өлшемі11,62 Mb.
#1565
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   64

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
174
«Қазақстан  Республикасының  денсаулық  сақтау  саласын  дамытудың  2011-2015  жылдарға 
арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентінің 
2010  жылғы  29  қарашадағы  №  1113  Жарлығымен қабылданды.  Бағдарламаның мақсаты  –  еліміздің 
орнықты  әлеуметтік-демографиялық  дамуын  қамтамасыз  ету  үшін  Қазақстан  азаматтарының 
денсаулығын жақсарту. 
Қазіргі уақытта ең ауқымды әлеуметтік сала мәселесі- ол жастарды жұмысқа орналастыру және 
жұмыспен қамту мәселелерін шешу жолдары болып тұр. 
Жастар  арасындағы  жұмыссыздықтың  өсуі  барлық  елдер  үкіметтерінің  алаңдаушылығын 
туғызып  отыр.  2012  жылғы  ақпанда  БҰҰ-ның  экономикалық  және  әлеуметтік  мәселелер  жөніндегі 
департаментінің  «Жастарды  жұмыспен  қамту  проблемалары:  Құбылмалы  әлемде  лайықты  еңбекке 
қол  жеткізу перспективалары»  атты баяндамасында  мұның  әлемдік  қаржы-экономикалық  дағдарысқа 
байланысты өткір проблемаға айналғаны атап өтілді. 
Хуан  Сомавия  өзінің  «2012  жылғы  жұмыспен  қамтудың  жаһандық  үрдістері:  жұмыспен  қамту 
дағдарысының  дамуын  алдын  аламыз»  атты  баяндамасында  «Үкімет  күш-жігерін  салғанына 
қарамастан,  жұмыспен  қамту  дағдарысы  әлсіремей  отыр  және  әлемдегі  әрбір  үшінші  қызметкер  не 
жұмыссыз,  не  кедейлікте  өмір  сүреді.  Нақты  экономикада  жұмыс  орындарын  құру  біздің  басты 
басымдығымызға айналуы тиіс» деп атап өтті. Оның сөзіне қарағанда, жұмыспен қамту дағдарысынан 
негізінен жастар зардап шегіп отыр. 
Жастар  арасындағы  жұмыссыздықтың  өсуі  барлық  елдер  үкіметтерінің  алаңдаушылығын 
туғызып  отыр.  2012  жылғы  ақпанда  БҰҰ-ның  экономикалық  және  әлеуметтік  мәселелер  жөніндегі 
департаментінің  «Жастарды  жұмыспен  қамту  проблемалары:  Құбылмалы  әлемде  лайықты  еңбекке 
қол  жеткізу перспективалары»  атты баяндамасында  мұның  әлемдік  қаржы-экономикалық  дағдарысқа 
байланысты өткір проблемаға айналғаны атап өтілді. 
Осы  тұрғыдан  алғанда,  еліміздегі  қолайлы  жағдайды  атап  өткен  жөн.  2014  жылдың  төртінші 
тоқсанының қорытындысы бойынша  жастар арасындағы жұмыссыздықтың жалпы деңгейі 4 % болды. 
Қазіргі уақытта Қазақстандағы еңбек нарығы халықтың экономикалық белсенділігінің артқанын растап 
отыр.  Соңғы  10  жылда  жұмыспен  қамтылғандардың  саны  6,5  млн.  адамнан  (2002  жыл)  8,5  млн. 
адамға дейін өсіп қана қоймай, оның сапалық құрылымы өзгерді.  
Екіншіден,  бұл  жастардың  мейілінше  мол  табыс  табуына  оң  әсер  етті.  Мұны  еңбекақы  төлеу 
жөніндегі  статистикалық  деректер  ғана  емес,  зейнетақы  аударымдарының  динамикасы  да  растап 
отыр.  Жинақтаушы  зейнетақы  жүйесіне  қатысқанына  6  жыл  толмаған  кейбір  жастардың  зейнетақы 
жинақтарының  көлемі  осы  жүйе  енгізілгеннен  бастап  қатысқан  адамдардың  жинақтарына  тең,  тіпті 
кейде  одан  да  асқан  фактілер  бар.  2012  жылы  Министрлік  облыстармен  бірлесіп,  Өңірлердің  2013-
2015  жылдарға  арналған  жұмыспен  қамту  картасын  жасау  бойынша  жұмыс  жүргізген  болатын.  Бұл 
карта  жергілікті  еңбек  нарығындағы  еңбек  ресурстарының  сұранысы  мен  ұсынысы  туралы 
мәліметтерден  тұрады.  Жұмыспен  қамту  картасына  жүргізілген  талдау  2015  жылға  дейін  еңбек 
нарығына  жоғары  оқу  орындарының  шамамен  100  мыңдай  бітірушісі  кіреді  деп  болжам  жасауға 
болатынын  көрсетті.  Колледждер  мен  кәсіптік  мектептердің  бітірушілері  –  200  мыңнан  асады,  орта 
мектеп бітірушілері – шамамен 70 мың. 
Кадрларға  қажеттілікті  анықтау  әдістемесі дайындалып,  оның  негізінде  салалар  бойынша  2020 
жылға дейінгі кадрларға деген жалпы қажеттілік анықталды. Еңбек ресурстарының балансы жасалып, 
2014  жылдан  бастап  оның  негізінде  Министрлік  еңбек  нарығын  дамытудың  бесжылдық  болжамын 
жасады. 2011 жылдан бастап іске асырылып келе жатқан «Жұмыспен қамту – 2020» бағдарламасы да 
ел жастарының назарын аударды.  
«Жұмыспен  қамту  -  2020»  бағдарламасы  аясында  әлеуметтік  жұмыс  орындары  және  жастар 
практикасы  сияқты  белсенді  жұмыспен  қамту  шараларын  іске  асырып  келеді.  Бұл  шаралардың  мәні 
төленетін  еңбекақыны  мемлекет  тарапынан  субсидиялау    болып  табылады.  Мұндай  схема  жұмыс 
берушілердің  көңілінен  шығып  отыр.  Өйткені  оларға  түсетін  қаржылай  ауыртпалық  азайып  қана 
қоймай, өзінің бизнесінде қосымша адам ресурстарын пайдалану әрі өздерінің ұйымдарында одан әрі 
жұмыс  істейтін  лайықты  үміткерді  таңдау  мүмкіндігіне  ие  болады.  «Жұмыспен  қамту  -  2020»  бағдар-
ламасы бойынша 2014 жылы 53 мың адам жұмыспен қамтамасыз етілген. Олардың ішінде әлеуметтік 
жұмыс  орындарына  28  мың  адам,  жастар  практикасына  25  адам  жұмысқа  орналастырылды.  Айлық 
жалақының  орташа  мөлшері  әлеуметтік  жұмыс  орындары  бойынша  44  787  теңге,  жастар  практикасы 
бойынша – айына 17,2 айлық есептік көрсеткіш болды [2]. 
Еліміздің  инновациялық  жаңарған  ресурстарын  дәл  осы  жастар  құрайтынын  ескеріп,  осы 
демографиялық  топты  мемлекеттің  әлеуметтік-экономикалық  дамуының  ең  сапалы  бағыттарының 
ретінде  қарау  қажет.  Сондықтан  нарықтық  экономика  жағдайларына  бейім  әрі  заманауи  технология-
ларды меңгерген, біліктілігі жоғары кадрлар даярлау мемлекеттің маңызды міндеті  болып табылады 
әрі  ел  экономикасының  даму  қарқыны  мен  бәсекеге  қабілеттілігі  осы  міндеттерді  шешуге  де  тікелей 
байланысты. 
Өкінішке  орай,  жастардың  барлығы  жұмыс  іздеу  кезінде  жұмыспен  қамту  қызметтеріне  өтініш 
жасай  бермейді.  Оның  себебі  де  әртүрлі,  мысалы,  кейбірін  жәрдемақының  мөлшері  қанағаттан-
дырмаса,  екіншілері  өзінің  құқықтары  мен  жұмыспен  қамту  қызметтерінің  мүмкіндіктерін  білмейді,  ал 

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА 
 
 
175
кейбір  жағдайларда  жұмыспен  қамту  орталықтары  олардың  тұратын  жерлерінен  алыс  орналасқан, 
кейбір жастарға жұмыссыз дегеннің өзі олар үшін кемсітушілік сияқты көрінеді. Дегенмен, 2012 жылы 
Қазақстанның  жұмыспен  қамту  орталықтарына  16-29  жастағы  167  мың  адам  өтініш жасаса,  олардың 
92  мыңы  (55  %)  жұмысқа  орналастырылды.Бәсекеге  қабілетті  жастар дегенді  қалай  түсінеміз? Бұл  – 
білікті, қазіргі заманғы нарық жағдайларында сұранысқа ие, ағылшын тілін меңгерген, ширақ әрі алған 
білімін тез игеретін жас маман. Қазіргі жоғары оқу орнының бітірушісі - болашақтағы бәсекеге қабілетті 
маманға  қойылатын  талаптар  осы.  Таяу  уақытта  Қазақстанның  Кеден  одағына  кіруі  нәтижесінде 
туындайтын  кадрлық  бәсекелестік  артып,  отандық  жұмыс  берушілердің  алдында  одақтас  елдердің 
жұмыс күшінің үлкен нарығы ашылады [2]. 
Егер  сұраныс  туралы  айтсақ,  Қазақстан  Республикасы  Еңбек  және  халықты  әлеуметтік  қорғау 
министрлігінің  Жұмыспен  қамту  проблемалары  жөніндегі  ақпараттық  талдау  орталығының  деректері 
бойынша  телекоммуникация,  ақпараттық  технологиялар  саласындағы  мамандарға  сұраныс  жоғары. 
Білікті бухгалтерлер мен қаржы аналитиктері де сұранысқа ие. Интернеттің дамуы нәтижесінде бүгінгі 
күні  нарықта  онлайн  ортаны  терең  түсінетін  мамандардың,  әлеуметтік  медиамен  жұмыс  жасайтын 
менеджерлердің,  іздестіруді  оңтайландыру  мамандарының  тапшылығы  сезіледі,  әсіресе  ағылшын 
тілін  меңгерген,  тәжірибелі  SEO-мамандар  жетіспейді.Мемлекет  басшысы  Нұрсұлтан  Әбішұлы 
Назарбаевтың  «Жас  Отан»  жастар  қанатының  ІІ  съезінде  берген  тапсырмасына  сәйкес  2013  жылы 
наурызда  заманауи  веб-технологияларға  негізделген  «Жастар  еңбек  биржасы»  ақпараттық  порталы 
пайдалануға берілді. Бұл портал басты үш рубрикадан және 12 бөлімнен тұрады. 15 сәуірдегі жағдай 
бойынша  оқу  орындарын  бітірушілердің  63  мыңнан  астам  резюмесі,  жастар  практикасы  бойынша 
шамамен  20  мың  бос  орын,  жұмыспен  орғандарында  тіркелген  ізденушілердің  11  мыңнан  астам 
резюмесі жарияланды. Жаңа портал www.enbek.kz «Жұмыс» порталымен өзара байланыстырылған. 
Ал, денсаулық сақтау саласына келе болсақ, «Саламатты Қазақстан» бағдарламасының жүзеге 
асуына  да  әлеуметтің  қосар  үлесі  зор,  бағдарламаның  жүзеге  асуының  негізгі  кедергілері,  ауылдық 
жерлерде  дәрігерлердің  жетіспеуі,  білікті  мамандардың  уақытылы  көмек  көрсетуіне  техникалық 
құралдардың  жетіспеушілігі,  ауылдық  жерлерге  жас  мамандардың  «Дипломмен  ауылға»  бағдарла-
масы  бойынша  ауылдық  жерлердегі  тұрмыс  тауқыметтеріне  шыдамауы    сияқты  қордаланған 
мәселелерді айта кетуге де болады. 
«Нұрлы  жол-болашаққа  бастар  жол»  жолдауында:  «Тұрғын  үй  инфрақұрылымдарын  нығайту. 
Агломерациялар  қалыптастыру  айтарлықтай  тұрғындар  ағынымен  қатарласа  жүреді.  Бұл  еңбек 
нарығы  мен  қалалардың  инфрақұрылымына,  соның  ішінде,  тұрғын  үй  қорына  қысым  туғызады. 
Сондықтан  жалға  берілетін  тұрғын  үй  құрылысына  көзқарасты  қайта  қараған  жөн.  Мемлекет 
әлеуметтік  жалдамалы  баспананы  салып,  оны  тұрғындарға  сатып  алу  құқын  бере  отырып,  ұзақ 
мерзімді  жалға  ұсынады.  Баспананы  тікелей,  делдалдарсыз  және  несиеге  барынша  төмен  пайызбен 
ұсыну оның сатып алу құнын арзандатуға мүмкіндік береді. Бастапқы жарнаның болмауы мен ипотека 
үшін  төмен  пайыздар  баспананы  қазақстандықтардың  көптеген  жіктері  үшін  қолжетімді  ете  түседі. 
Сондықтан  2015-2016  жылдар  ішінде  жалға  берілетін  тұрғын  үй  құрылысын  қаржыландыруды 
қосымша 180 миллиард теңге сомасында ұлғайтамыз.  
Әлеуметтік  инфрақұрылымдарды  дамыту.  Бірінші  кезекте,  бұл  —  апатты  мектептер  мен  үш 
ауысымда  оқыту  проблемаларын  шешу.  Бұл  —  біздің  Сайлауалды  тұғырнамамыздың  негізгі 
индикаторларының  бірі.  Үшжылдық  бюджетте  қарастырылған  қаржы  бұл  проблеманы  2017  жылға 
дейін  шешуге  мүмкіндік  бермейді.  Балалар  бақшасының  жетіспеушілігі  —  басқа  мәселе.  Мектепке 
дейінгі  мекемелерде  орындар  тапшылығын  түбегейлі  қысқарту  үшін  3  жыл  бойы  қосымша  20 
миллиард  теңге  бағыттауды  тапсырылады.  Әкімдер  жеке  секторды  тарта  отырып,  бұл  жұмыспен 
барынша  айналысуы  тиіс.  Индустрияландыру  бағдарламалары  шеңберінде  базаларында  ғылымның 
экономика  салаларымен  және  мамандар  дайындаумен  байланысы  қамтамасыз  етілетін  10  ЖОО 
анықталды. Осы мақсаттарға 2017 жылға дейін 10 миллиард теңге бағыттай отырып, осы жоғары оқу 
орындарының  материалдық-техникалық  базасын  қалыптастыруды  тапсырамын.  Шағын  және  орта 
бизнес пен іскерлік белсенділікті қолдау бойынша жұмысты жалғастыру қажет. Бүгінде Ұлттық қордан 
ШОБ-ты  қолдауға  және  несиелеуге  бағытталған  100  миллиард  теңге  толықтай  игерілді.  Бұл  4,5  мың 
жұмыс орнын құруға мүмкіндік берді. Бұл қаржыға сұраныс ұсыныстан 23 миллиард теңгеге асып түсті. 
Бизнесті 10 жылға бар-жоғы 6 пайызбен несиелеудің бұрын-соңды болмаған шарты жасалды. Мұндай 
шарттар  біздің  елімізде  бұған  дейін  болған  емес.  ШОБ-ты  экономикалық  өсімнің  драйвері  ретінде 
дамыту  және  оның  үлесін  2050  жылға  қарай  ІЖӨ-нің  50  пайызына  ұлғайту  бойынша  жұмысты 
жалғастырған  жөн.  Сондықтан шағын  және  орта  бизнес  үшін  2015-2017  жылдары  жалпы  сомасы  155 
миллиард теңге несие желілерін АДБ, ЕҚДБ, Дүниежүзілік банк есебінен тиімді пайдалану қажет» деп 
атап  көрсетті.  Сондай  ақ  осы  аталған  жолдауда  әлеуметтік  мәселелер  шешілмей  бейбітшілік. 
тұрақтылық деген ұғымдардың болмайтындығы қатаң айтылды: «Тұрақтылық пен келісім дегеніміз не? 
Ол  отбасылық  әл-ауқат,  қауіпсіздік,  баспана.  Бейбітшілік  —  ол  әке  мен  ана  қуанышы,  ата-аналар 
денсаулығы  және  біздің  балаларымыздың  бақыты.  Бейбітшілік  —  ол  тұрақты  жұмыс,  жалақы  және 
ертеңгі  күнге  деген  сенім.  Бейбітшілік  пен  тұрақтылық  —  күн  сайынғы  еңбекпен  қорғап,  нығайтуды 
қажет ететін жалпыхалықтық жетістік» [1]. 

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
176
2020  жылға  қарай  Қазақстандағы  3-6  жас  аралығындағы  балаларды  мектепке  дейінгі  біліммен 
100  пайыз  қамту  жоспарлануда.  Сондықтан  оларға  заманауи  бағдарламалар  мен  оқыту  әдісте-
мелерін,  білікті  мамандар  ұсыну  маңызды.  Орта  білім  жүйесінде  жалпы  білім  беретін  мектептерді 
Назарбаев  зияткерлік  мектептеріндегі  оқыту  деңгейіне  жеткізу  керек.  Мектеп  түлектері  қазақ,  орыс 
және  ағылшын  тілдерін  білуге  тиіс.  Оларды  оқыту  нәтижесі  оқушылардың  сындарлы  ойлау,  өзіндік 
ізденіс пен  ақпаратты  терең  талдау машығын  игеру  болуға  тиіс. Таяудағы  3  жыл ішінде,  2017  жылға 
дейін  орын  жетіспеушілігін  жойып,  қажетті  жерлерде  елдегі  барлық  мектепті  екі  ауысыммен  оқытуға 
көшіру керек. Үкімет пен әкімдер осы міндетті орындау үшін бюджет қаражатының бөлінуін қарастыр-
ғаны  жөн.  Таяудағы  2-3  жылда  дуальдік,  техникалық  және  кәсіптік  білім  берудің  ұлттық  жүйесінің 
негізін қалыптастыру керек. Келешекте жастардың техникалық білім алуын мемлекеттік кепілдендіруге 
көшіруді  қарастыру  қажет.  Үкіметке  2014  жылғы  1  маусымға  дейін  осы  мәселе  бойынша  нақты 
ұсыныстар енгізу қажет. 
Жетекші  университеттерді  академиялық  және  басқарушылық  автономияға  біртіндеп  көшіруге 
жоспарлы  түрде  кірісу  қажет.  Үлгерімі  жақсы  студенттер  мен  оқушыларды  қолдаудың  тиімді  жүйесін 
жасау  қажет  деп  санаймын.  Екіншіден,  денсаулық  сақтау  саласындағы  басты  басымдық  -  алғашқы 
медициналық-санитарлық  көмекті  дамыту.  Міндетті  медициналық  сақтандыру  енгізу  мәселесін 
зерттеген  жөн.  Мемлекеттің,  жұмыс  берушілердің  және  қызметкердің  денсаулық  үшін  ортақ 
жауапкершілігі  -  медициналық  қызметтің  барлық  жүйесінің  басты  қағидаты.  Спортпен  шұғылдану, 
дұрыс тамақтана білу, жүйелі профилактикалық тексерілу - аурудың алдын алудың негізі [3]. 
Қорыта айтқанда, жыл сайынғы елбасы жолдауларының қайсысын алмасақ та, ұлт көшбасшысы 
елдің  әлеуметтік  ахуалын  бірінші  орынға  қоятындығына  бірінші  рет  куә  болып  отырған  жоқпыз.  Осы 
жолда жергілікті атқарушы билік органдарының атқарар жұмысы ұшан теңіз. 
   
Әдебиеттер: 
1.  Қазақстан  халқына  ұлт  көшбасшысы  Н.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  «Нұрлы  жол  — 
болашаққа бастар жол»  жолдауы. – А.: 2014.  
2.  «Жұмыспен  қамту  2020  жол картасын  бекіту  туралы»  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  № 
636 қаулысы. – А.: 2013. 
3. . Қазақстан халқына ұлт көшбасшысы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстан жолы-
2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» жолдауы. – А.:2013. 
 
 
УДК 330.142.222 
 
БАНКОВСКАЯ СИСТЕМА РК: СТАНОВЛЕНИЕ, ЭТАПЫ РАЗВИТИЯ, ПРОБЛЕМЫ 
 
Жаналинов  Б.Н.  –  к.т.н.,  доцент  кафедры  финансов  и  банковского  дела,  Костанайский 
государственный университет имени Ахмета Байтурсынова 
 
В  статье  анализируется  состояние  банковской  сферы  в  начальный  период  формирования 
рыночной  экономики,  необходимость  ее  реформирования  по  аналогии  банковских  систем  запада. 
Допущенные  при  этом  ошибки,  негативные  последствия,  образование  кооперативных  и 
коммерческих банков .Особенности реформирования банковской системы в Казахстане. 
Ключевые  слова:  реорганизация  кредитной  системы,  специализированные  банки,  коопера-
тивные  и  коммерческие  банки,  образование  двухуровневой  банковской  системы,  централи-
зованные кредитные ресурсы. 
 
Изучение  уроков  прошлого,  которое  скрывает  фундаментальные  причины,  сложившейся 
тяжелой  ситуации  в  экономике  в  прошлом,  дает  необходимые  знания  для  формирования 
сегодняшней  финансово–экономической  политики.  В  этой  связи  представляет  интерес  анализ 
ситуации  в  банковском  секторе  в  начальный  период  формирования  рыночной  экономики  в 
Казахстане. Современная банковская система Казахстана берет начало развития с конца 80-х годов 
прошлого  века [1,2,3].  Выделяют  несколько  этапов  развития  кредитной  системы.  Начальный  этап  ее 
совпал с периодом кардинальных перемен в банковской сфере. 
В конце 80 – х годов XX века так называемая «планово-командная» экономика бывшего Союза 
изживала себя. Длительное господство командно-административной системы вызывало все большее 
отставание экономики страны от стран с развитой рыночной экономикой. Отчетливо вырисовывалась 
неутешительная  перспектива  превращения  СССР  во  второразрядное  или  даже  в  третьеразрядное 
государство. 
В  условиях  зарождающейся  рыночной  экономики  существующая  одноуровневая  банковская 
система,  состоящая  из  Госбанка  СССР,  Строительного  банка  и  Банка  внешней  торговли  не 
удовлетворяла  требованиям  развития  экономики.  Кредитная  система  была  крайне  неповоротливой, 
мало 
учитывала  специфику  тех  или  иных  отраслей  сфер  экономики, 
возвратность  не  стала  основой 

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА 
 
 
177
кредитных  отношений.  Банки  бесконтрольно  выдавали  кредиты  под  низкие  проценты,  но  ссуды  не 
погашались.  В  результате  банки  постоянно  списывали  кредитную  задолженность,  а  понесенные 
убытки  компенсировались  денежной  эмиссией.  Существующая  кредитная  система  не  могла 
рационально воздействовать на ход экономического развития. Необходимо было преобразование ее 
в  направлении  создания  классической  двухуровневой  банковской  системы,  присущая  большинству 
рыночных экономик. 
В 1987 г. в СССР сделана первая попытка реформировать существующую банковскую систему 
и создать на ее основе двухуровневую, по аналогии банковской системы развитых западных стран. В 
ходе  реформ  были  образованы  новые  специализированные  банки:  Внешэкономбанк  СССР, 
Промстройбанк  СССР,  Жилсоцбанк  СССР  и  Сбербанк  СССР.  Аналогичные  банки  были  созданы  во 
всех  союзных  республиках,  в  том  числе  и  в  Казахстане. Госбанк  стал  выполнять  функции  главного 
банка  страны. На  него  возлагалась  разработка  сводного  кредитного  плана  и  планов  распределения 
ресурсов и кредитных вложений по всем банкам. В сентябре 1988 г. был утвержден четвертый Устав 
Госбанка СССР, в соответствии с которым он являлся главным банком страны, единым эмиссионным 
центром, организатором кредитных и расчетных отношений в народном хозяйстве
Однако,  проведенная  реорганизация  кредитной  системы  оказалась  несовершенной,  она  была 
только формально двухуровневой,  как  и  прежде  оставалась  консервативной  и  монополизированной. 
В  целом  же  реорганизация  только  усугубила  недостатки  в  работе  банков.  Далеко  идущие  замыслы 
остались  невыполненными.  Специализированные  банки  не  смогли  установить  с  заемщиками 
подлинно  партнерских  отношений,  ссуды  часто  предоставлялись  на  малорентабельные  и 
неэффективные проекты. Госбанк СССР при новом статусе не мог выполнять свою главную функцию: 
«банк банков», у него не было эффективных методов управления кредитными ресурсами, денежным 
оборотом, процентными ставками. 
Специализированные  банки  были  организованы  как  универсальные  банки,  осуществляющие 
финансирование, кредитование и расчеты как в области их текущей производственной деятельности, 
так  и  в  сфере  капитальных  вложений.  Структура  их  была  построена  по  административно 
территориальному  принципу.  Они  создавались  по  принципу:  в  одном  городе  (районе),  как  правило, 
одно учреждение банка, клиенты которого преобладали в данной местности. Банки финансировали и 
кредитовали  свои  предприятия,  как  им  предписывалось,  зачастую  под  крайне  низкие  проценты,  не 
принимая  в  расчет  обоснованность  и  прибыльность  этих предприятий.  В  активах  банков  в  основном 
преобладали некачественные просроченные ссуды убыточных государственных предприятий. 
Как  ответ  на  негативные  последствия  банковской  реформы  в  1988—1989  гг.  в  стране  стали 
создаваться  коммерческие  и  кооперативные  банки  в  основном  на  базе  денежных  накоплений 
различных отраслей промышленности. В течение первого периода 1988—1989 гг. было создано около 
150  коммерческих  и  кооперативных  банков.  Начала  вырисовываться  новая  двухъярусная  структура 
банковской  системы:  Госбанк  и  специализированные  банки  —  первый  ярус,  коммерческие  и 
кооперативные банки — второй. 
Экономика  страны  в  это  время  была  в  состоянии рецессии.  Темп  роста  ВВП  (СССР)  в  1989  г. 
составил 3%, в 1990 г. (- 2,3%), 1991 г. – 17%. Пути выхода из кризиса рассматривались на пленумах 
партии. Спад производства и застойные явления в экономике усиливали социальную напряженность. 
Страна  ждала  принятия  неординарных  решений  в  политике,  экономике  и  общественной  жизни. 
Вскоре они были приняты. 
30.06.1987  г.  был  принят  закон  «О  государственном  предприятии»,  задуманный  как  механизм 
формирования  новых  условий  хозяйствования,  для  расширения  возможности  производителей  в 
разных  сферах  деятельности.  Важнейшим  моментом  объявлялся  переход  к  экономическим 
методам планирования деятельности  предприятия  на  основе  контрольных  цифр,  государственных 
заказов,  долговременных  стабильных  экономических  нормативов  и  лимитов.  Однако  в  нем  были 
серьезные  недостатки.  Закон  предписывал  предприятиям  полную  свободу,  в  частности  было 
предписано:  «предприятие  действует  на  принципах  полного  хозрасчета  и  самофинансирования 
…прибыль  или  доход  является  обобщающим  показателем  его  деятельности».  Закон  предоставлял 
предприятиям  зарабатывать  прибыль  любой  ценой.  Предприятия,  пользуясь  этим  правом,  и 
отсутствием  контроля  увеличивали  прибыль  за  счет  повышения  цен  на  продукцию.  Это  привело  к 
резкому  повышению  их  прибыли.  Так,  в  1992  г.  по  сравнению  с  1990  годом  прибыльность 
предприятий выросла в 39 раз (в промышленности до 83 раз). При этом объемы выпуска продукций и 
оказания услуг сокращались [4]. 
Время  показала  половинчатость  принятых  решений.  Они  не  затронули  основы  (фундамента) 
экономики  социалистической  системы  –  общественную  собственность  на  средства  производства.  В 
1988  г.  был  принят  закон  «О  кооперации»,  основной  целью  в  деятельности  которых  были 
удовлетворение  потребностей  народного  хозяйства  и  населения  в  продовольствии,  товарах 
народного  потребления,  жилище,  продукции  производственно-технического  назначения,  работах  и 
услугах  с  высокими  потребительскими  свойствами,  развитие  трудовой  и  социальной  активности 
членов  кооператива,  рост  их  материального  благосостояния.  Кооперация,  действуя  на  принципах 

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
178
самофинансирования,  обеспечивает  за  счет  своих  доходов  повышение  уровня  жизни  членов 
кооперативов  и  их  семей,  решает  социальные  задачи,  создает  благоприятные  возможности  для 
высокопроизводительного труда, обеспечивает охрану имущественных интересов и социальных прав 
своих членов, участвует в формировании государственного бюджета. 
В связи с выходом Закона “О кооперации” (с этого момента ведет отсчет первый этап развития 
банковской системы Казахстана) в Казахстане ускоренном темпе начали создаваться коммерческие и 
кооперативные  банки.  Банки  имели  полную  самостоятельность  в  определении  целей,  условий  и 
сроков кредитования, уровня процентных ставок, использования прибыли, укрепления материально – 
технической  базы  и  решения  других  проблем.  Кроме  того,  банки  могли  осуществлять  расчетно  – 
кассовое  обслуживание,  операции  с  ценными  бумагами  (акциями),  принимали  в  депозиты  средства 
предприятий (организаций), граждан и прибегали к займам у специализированных банков. 
Примечательно, что первым в стране (в Союзе) коммерческим банком был Кооперативный банк 
областного  объединения  кооперативов  «Союз»  в  Казахстане,  в  г.  Шымкенте  24  августа  1988г.  Банк 
проработал  7  лет  и  был  закрыт  за  недостатки  в  работе.  Вторым  (четвертым  в  «Союзе») 
кооперативным банком в Казахстане стал Алматинский кооперативный банк, который был создан 19 
сентября  1988  г.  Впоследствии  он  был  перерегистрирован  в  АО  «Банк  ЦентрКредит»  и  успешно 
работает по настоящее время на рынке банковских услуг Казахстана. Лицензии им выдавал бывший 
Госбанк СССР. 
Поскольку  предприятия  получили  полную  хозяйственную  самостоятельность,  министерства, 
ведомства,  объединения,  не  желая  терять  контроль  над  ними  и  право  централизации  их  ресурсов 
решали  эту  задачу  путем  создания  за  счет  денежных  фондов  предприятий  акционерно  – 
коммерческих банков. Так создавались акционерно - коммерческие банки: «Дорожный банк» (Минис-
терства  автомобильных  дорог),  «Железнодорожный  банк»  (АО  «Казахстантемиржолы»),  «Транс-
портный  банк»  (Министерства  автотранспорта),  «Сельхозбанки»  (Районных  сельхозобъединений),  « 
Кооперативный банк» (Казпотребсоюза) и т. д. При этом предприятия получали льготные кредиты, а 
учредители - дивиденды, за счет высоких процентов за кредит. Кооперативные (коммерческие) банки 
могли  открывать  не  только  министерства,  объедиения,  комитеты,  но  и  крупные  предприятия, 
компании и любой гражданин, если внесет в уставный фонд 50 тыс. рублей и выполнить требования 
закона о банках. 
7 декабря 1990 г. вышел первый Закон «О банках и банковской деятельности в Казахской ССР» 
[5]. В законе было отмечено, что «Республика имеет двухуровневую банковскую систему, состоящая 
из  Государственного  банка  Казахской  ССР  и  сети  коммерческих  банков.  В  законе  отмечалось:  под 
коммерческим  банком  понимаются  коммерческие  (кооперативные)  банки  на  акционерной,  паевой 
основе  и  иные  кредитные  учреждения.  Таким  образом,  существовавшая  до  этого  формальная 
двухуровневая система, состоящая из сети государственных специализированных банков и Госбанка 
СССР,  прекратила  свою  работу.  Образовалась  двухуровневая  банковская  система  с  рыночным 
принципом  устройства,  включающий  центральный  эмиссионный  банк  и  сеть  коммерческих 
(кооперативных) банков. 
Закон  «О  банках...»  кардинально  изменил  статус  Центрального  банка  Казахстана,  он  стал 
независимым  от  органов  власти  (исполнительной  и  государственной  ),  а  учредителем  его  стал 
Верховный Совет Казахской ССР и был ему же подотчетен, предоставляя ежегодный отчет и баланс. 
В  соответствии  с  этим  Законом  «Казахский  республиканский  банк  Госбанка  СССР  (Республиканская 
контора)»  был  преобразован  в  Государственный  банк  Казахской  ССР.  Кроме  того,  в  условиях  с 
развития  рыночных  отношений  в  экономике,  закон  признал  целесообразным  акционировать 
государственные специализированные банки с образованием на их основе коммерческих банков. Так, 
все  государственные  специализированные  банки,  осуществлявшие  деятельность  на  территории 
республики Казахстан, были преобразованы в акционерно – коммерческие банки: «Промстройбанк» в 
АО  «Туранбанк»,  «Казвнешэкономбанк»  -  АО  «Алембанк»,  «Жилсоцбанк»  -  в  АО  «Кредсоцбанк», 
остались с прежними названиями АО «Казсбербанк» и АО «Агропромбанк». Таким образом, в 1990-91 
гг. эти банки стали первыми акционерно – коммерческими банками Казахстана. 
За  Госбанком  КазССР  были  закреплены  классические  функции  центрального  банка,  в  том 
числе выдача разрешения на создание коммерческих банков на территории республики. 
Последующие два года в Республике были насыщены исключительно важными политическими 
и  экономическими  событиями.  Происходившие  в  тот  период  бурные  политические  события 
перевернули  ход  истории.  В  августе  1991г.  перестал  существовать  Союз  ССР,  а  16  декабря  1991г. 
было образовано независимое государство – Республика Казахстан. 
Таким  образом,  период  1988-  1991гг.  стал  первым  этапом  становления  современной 
банковской  системы  Казахстана.  Как  видно  главным  достижением  этого  этапа  можно  считать 
образование двухуровневой банковской системы, включающий Государственный банк Казахской ССР 
и сеть коммерческих (кооперативных) банков. Появились первые акционерно – коммерческие банки. 
Реформирование  банковской  системы  на  этом  этапе  происходило  в  сложных  условиях,  в 
переломный  период  для  всего  Союзного  государства,  в  том  числе  и  для  Казахстана.  Появились 
многочисленные  мелкие  коммерческие  (кооперативные)  банки,  которые  неспособны  были 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   64




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет