Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті философия, саясаттану және дінтану институты

                   1. Қазақтың мәдени-философиялық ойы тарихындағы                      91
руханият құбылысының қайнар көздері                                   
бейнелейді және рәміздің бір-бірімен астасуы тек қана табиғи орта туралы 
хабар бермей, сонымен бірге этникалық, эстетикалық ұғым, түсінік тәрбие 
жайында бай мәлімет берерліктей қойма, мол ақпараттар қазынасы» [27, 
40  б.].  Рәміздер  мен  таңбалардың  көмегімен  мәдениеттің  салт-дәстүрлік 
кеңістігі  қалыптасады.  Әдет-ғұрып  пен  миф  алғашқы  функционалдық 
және  дискурсивті  формалардың  рәміздік  құрылымы  болып  табылады. 
В.Тэрнер салт-дәстүрді халықтардың жалпы рәміздік құндылықтары мен 
нормалары деп санайды. 
Э. Кассирер концепциясында мәдениет бәрінен жоғары тұрған өзекті 
ұғым. «Мәдениет өзінің үздіксіз дамуында үнемі діни, тілдік, көркем рәміз-
дерді туындатып отырады. Дегенмен ғылым мен философия бұл рәміздік 
тілдер мен олардың элементтерін ұғынықты қылып жеткізуі қажет. Олар 
синтетикалық  тұрғыда  құрылған  жүйені  аналитикалық  тұрғыда  өңдеуі 
тиіс...  Мәдениет  туралы  ғылым  бізге  рәміздерді  айшықтауға,  олардың 
астарында жасырынып жатқан мағынаны табуға үйретеді» [28, 94 б.].
Адамның  күнделікті  тұрмыс-тіршілігінде  жиі  қолданылатын  есік  – 
халықтың дүниетанымында да, дәстүрлі ислам діні арқылы санамызда берік 
орныққан  рухани  әлемімізде  де  киелі,  қасиетті  саналады.  Есіктің  халық 
санасындағы киелілік мәні мен рәміздік мағынасы босағаға, табалдырыққа, 
тағы басқа есік бөліктеріне байланысты ырымдар мен тыйымдардан айқын 
көрінеді.  Халық  әдебиетінде  есікке  байланысты  бейнелі  ойлар,  астарлы 
сөздер, мақал-мәтелдер жиі кездеседі. Бұдан дана халқымыздың әрбір тұ-
тынған  мүлкі  мен  заттарын  мағыналандырып  киелілік,  қасиеттілік  сипат 
дарытқаны, олардың әрқайсысына терең мән бере тұрып, әрбір қолданған 
сәтінде ғибрат алуға ұмтылғаны көрінеді. Сондықтан да, кесенедегі есіктерге 
зор  мән  беріліп,  айрықша  шеберлікпен,  асқан  талғампаздықпен,  ғажап 
көркемдікпен  әшекейленуі  заңды.  Осы  құнды  жәдігерлер  біздің  дәстүрлі 
мәдениетіміздің  терең  мазмұнынан,  діліміздің  сырлы  әлемінен  хабар 
беріп, әрқайсымыздың жүрегімізден терең тамыр алатын ел-жұртымызға, 
туған  халқымызға,  төл  мәдениетімізге  сүйіспеншілігімізді  қозғайтыны, 
өткеніміз  бен  бүгініміз  арасында  жанды  байланыс  түзетіні  хақ.  Әзірет 
Сұлтан кесенесіндегі ХІV ғасырдан сақталған, Жамағатхана бөлмесінің есігі 
– «Қақпа» және Қабырхана есігі – «Қапсырманы» толық аты-жөні белгісіз 
Сафар  есімді  шебер  жасаған.  Кесененің  қалған  есіктері  1978  жылы  түге-
лімен  жаңадан  қойылған.  Шеберлер  есіктің  берік  және  әсем  жасалуымен 
қатар,  рәміздік  мән-мағынасын  арттыру  үшін  оған  символдық  мәнге  ие 
ою-өрнектер, терең мағыналы хадистер мен нақыл сөздердің бедерленуіне 
көңіл бөлген. Жамағатхана бөлмесінің Қақпа-есігі (өлшемі – 3,7х2,1 м) екі 
жаққа ашылатын – ғимараттың оңтүстік порталының тереңінен орын алған 
негізгі есік. Ол екі бетінен ағаш, сүйек, алтын, күміс әшекей-өрнектермен 
әрленген.  Әртүсті  ағаш  қиындыларымен  және  піл  сүйектерімен  жапсы-
рып  әшекейленген  өрнектерінің  біразы  тозып,  жойылған.  Есіктің  сыртқы 
бетіндегі өрнегі бедерлі белдеумен үш бөлікке бөлінген. Сегіз ұшты жұлдыз-
шалардың өзара ұласуынан құралған бұл бедерлі өрнектермен тек белдеу-

92                                    Қазақ руханияты: тарихи-философиялық 
                                                      және этномәдени негіздер
лер  ғана  емес  жалпы  есік  жақтаулары  да  жиектей  көмкерілген.  Жоғарғы 
бөліктегі  төрт  бұрышты  екі  картуштың  бетінде  екі  қатар  араб  жазуының 
алғашқы  жартысы  оң  жақтауда,  екінші  жартысы  сол  жақтауда  бедерлен-
ген. Бірінші қатардағы жазудың әріптерінің ұзындығы 0,10 м, жуандығы 3 
мм,  гүлденген  куфа  (куфи  тазйини)  қолтаңбасымен  бедерленген.  Екінші 
қатардағы жазу сулус қолтаңбасымен жазылған. Әріптердің ұштары барын-
ша ұзартылып картуштың ішін тұтас алып тұр. Қақпа-есіктің жікжапқыш 
жарты бағанының орта белдеуінде сулус қолтаңбасымен таңбаланған сөздер 
бар.  Бұл  өрнектер  ағашқа  ойып  өрнек  салу  арқылы  таңбаланған.  Есіктегі 
өрнектер үш деңгейлі тереңдікте бір-бірімен астаса ұласып, ғажайып сим-
метриялық  үйлесімде,  қайталанбас  әсем  ою-өрнектер  композициясын 
түзеді. Бұл келісім мен үйлесімнің сырлы әлемі Ислам дінінің жасампаз ру-
хын, ғаламның сұлулығын паш етерлік рәміздермен айшықталған. [4, 103 б.]
Рәміз – адамның тұлғалық және қоғамдық санасында маңызды ақпа-
раттық, мәдени қызмет атқаратын, терең дүниетанымдық сипатқа ие, бей-
нелей  айтумен  түйінді,  ықшам,  толық  мағыналы  ой  бере  алатын,  рухани 
мәнге бай, болмыс пен сананы ұштастырып, ауқымды мазмұнға ие болатын 
ұғым. Мәдениеттің сан алуан ақпараттарды жиынтығын бойына сақтайтын 
рәміздік жүйелерін, әмбебап категорияларын А.Я.Гуревич «ғарыштық ка-
тегориялар» деп атайды. «Рәміз субъективті тұрғыда емес, объективті жал-
пы мағыналы болып келеді. Әлемді танудың бірден-бір жолы рәміздер мен 
оның терең мағынасында жатыр» [29, 266 б.] деп түйіндейді.
Ерекше  мазмұнды,  кең  көлемді  мәтіндерді  қысқа  да  нұсқа  түрде 
сақтап  жеткізу  рәмізге  ғана  тән  қасиет  болғандықтан  бұл  оның  ұлттық 
сипатын  танытады.  Жаңа  рәміздер  түзілуі  үнемі  жүзеге  асып  отыратын 
үдеріс,  өйткені  адамзат  дамуының  өзі  рәміздік  сананың  тереңде  жатқан 
құрылымдарымен,  ежелгі  образдармен,  архетиптермен  байланысты  бо-
лып,  жаңғырып  отырады.  Рәміздердің  архетиптілігі  көбінесе  өзінің  ішкі 
мағынасын, қасиеті мен ұлттық сипатын, яғни ұлттық мәдениеттің белгі-
сін  жоймастан,  мәдениет  ақпараттарын  жинақтап,  нақтылап,  ертеңгі 
күнге  жеткізуімен,  ұрпақтан-ұрпаққа  беріліп  отыруымен  айқындалады. 
Ол тұтас ұлттың дүниетанымынан хабар беретін қазына, ғаламның тілдік 
бейнесі, күрделі әрі әмбебап категория. Сонымен рәміздің табиғи тамыры 
тереңге  кеткен,  ықылым  заманғы  мифология мен  сан  ғасырлық  тарихқа 
ұласар ықшамдалған мәдени мәтін бола алады.
Белгілі  бір  затты  ишаралайтындай  символдық  мағынаның  өрнекке 
ұласуы  немесе  мән-мағынасы  терең  жазулар  мен  сөз  тіркестерінің  ою-
өрнекке  ұқсатылып  немесе  ою-өрнектермен  астасып  жатуы  хәл  ілімінің 
астарлы  сырлы  әлеміне  бастайды.  Жаратушы  иенің  шексіз  ғылымына 
меңзеуімен  қатар,  Ақиқатты  танып  білу  үшін  Жаратылыс  әсемдігіне  ой 
жіберіп,ой-пікір толғауға шақырады.
Мифті рәміз ретінде қарастырған отандық зерттеуші-ғалым С.Қондыбай-
дың  пікірінше  «біз  мынау  жалған  дүниені  тек  рәміздер  арқылы  ғана 
кескіндей  аламыз,  өйткені  шексіз  ғаламның  кескінін  де,  мөлшерін  де, 

                   1. Қазақтың мәдени-философиялық ойы тарихындағы                      93
руханият құбылысының қайнар көздері                                   
оның қандай материалдан және қандай жолмен пайда болғанын да, Жа-
ратушы иенің оны қалай жасағанын да шын мәнінде көре, біле, тани ал-
маймыз. Сондықтан осылардың барлығын да пенделерге түсіндірудің ең 
қарапайым да универсал жолы рәміз арқылы кескіндеу болмақ. Мифоло-
гия дегеніміз де – рәміздер» – деп түйіндейді [30, 34б.] 
Есікте таңбаланған  араб тіліндегі мәтіннің  қазақ  тіліндегі мағынасы: 
«Аллаға  мадақ!  Йә,  Алла  Тағала!  Аллаға  шүкір!  Йә,  Алла  Тағала!»,    «Әулие 
жақсылардың қақпасы – бақыттың кені, әулие жақсыларды сүю – бақыттың 
кілті» [4, 105 б.].
Есіктің көрнекі жерінен орын алған жазулардың Аллаға шүкір етуден 
және  Оны  мадақтаудан  басталуы  –  құлшылық-ғибадаттың  асыл  негізін 
көрсетеді.  Әулиелердің,  яғни  Құдайдың  достығына  жеткен  адамдардың 
адам  баласына  екі  дүниенің  бақытына  бастайтын  жетекші  болатынына 
нұсқайды.  «Әулиенің  қақпасына»  келген,  яғни  олардың  насихат  сөздері 
мен  өсиеттеріне  ден  қойып,  мән-мағынасына  жеткен  Адам  ұрпақтары 
үшін оларды бақытқа кенелтетін қазына бар. Ал, ол қазынаның қақпасын 
ашатын кілт – әулиенің махаббаты, яғни рухани ұстаздың назарын иелену 
екендігі айтылған. Парсы тіліндегі мәтіннің қазақ тіліндегі мағынасы:
«Астанаңдағы  (қасиетті  табалдырығыңдағы)  қызметші  дәулетті  бол-
ғай!»  Әулиенің  басындағы  қызмет  –  рухани  жолды  қалаған  шәкірттер-
дің  әрқашан  да  зор  құрметпен  атқарған  істері  болған.  Себебі,  әулиенің 
шарапатынан  үміт  етіп  келген  халыққа  қызмет  жасау  –  Қожа  Ахмет 
Ясауидің «топырақ болу» яғни, адамға риясыз қызмет жасау қағидасына 
сай  келеді.  «Қырықтың  бірін  –  Қыдыр»  деп  білген  халық  нанымына  сай 
зияратшылардың дұғасының шарапаты Әулиенің жолында қызмет жаса-
ған әрбір адамға да тиіп, бақ-дәулет әкелетініне сенген. Қақпа-есіктің орта 
бөлігінде есікті қағуға арналған екі қола алқа мен оларды орнататын топса-
тұғырлары бар тік төртбұрышты тақташалар орналасқан. Тақташалардың 
әрқайсысы ағаш есікке әшекейлі, үлкен төрт шегемен бекітілген. Алқаның 
топса-тұғырлары  барыстың  басы  бейнесінде  сомдалып,  одан  төменірек 
алқаның  өзінде  барыстың  екі  кішкене  алаңының  бейнелері  сомдалған. 
Бұл  барыс  бейнелерінің  сол  жақ  алқадағыларынының  көздері  ашық 
және үлкенінің жалы бар болса, оң жақ алқадағыларының көздері жабық 
және жалдары жоқ. Қола тақташада алқаның ұрылып дыбыс шығаруына 
арналған  сегіз  жапырақшалы  гүл  бейнесіндегі  кішкене  төстігі  бар.  Екі 
алқаны  қаққанда  дыбыс  жиілігі  әралуан,  екі  түрлі  дыбыс  шығатыны 
көңіл  аудартады.  Қола  тақташаның  жоғарғы  жағы  оймышты  құйылған 
қошқармүйіз оюлардың жалғаса біріккен композициясынан тұрады. Тақ-
ташаның  бетінде  де  өсімдік  тектес,  қошқар  мүйіз  және  құс  қанаты,  құс 
тұмсығы, т. б. бейнелейтін оюлардың ерекше сәнді, үйлесімді өрнегі бе-
дерленген. Алқалардың жалпы пішіні жүрекке ұқсайды, жиектері ирек-
телген  он  төрт  жапырақшадан  құралған  өрнектермен  жиектелген  және 
ортасындағы  өсімдік  тектес,  қошқармүйіз  оюлардың  әсем  де    күрделі 
өрілімінен түзілген үйлесімді композиция орын алған. 

94                                    Қазақ руханияты: тарихи-философиялық 
                                                      және этномәдени негіздер
Тайқазан құлақтарының, ту Лаухасының сырт пішіндерінің жүрекке 
ұқсас  етіп  жасалуы,  осы  және  басқа  да  кесене  мүліктеріндегі  оюларда 
жүрекке  ишаралайтын  өрнектер  композицияларының  көптеп  кездесуі 
Ясауидің хәл ілімі хикмет дәстүріндегі жүрек танымына нұсқайды. Алқа-
лардың  ұш  жағында  балық  және  құс  бейнелері  таңбаланған.  Көктегі, 
жердегі, судағы жануарлар әлемін бейнелейтін – құс, барыс, балық сияқ-
ты  хайуанаттар  суреттері  осы  есік  сыртындағы  алқалардан  басқа  жер-
де  кездеспейді.  Бұл  алқаларды  жиектей  және  тақташалардың  жоғарғы 
бөлігінде ойылып жазылған, алтынмен апталып, күміспен күптелген пар-
сы, араб тіліндегі насх жазуы бар. Қазақ тіліндегі мағынасы: «Пайғамбар айт-
ты, ол кісіге сәлем болсын: «дүние өткінші, сен дүниеде (Аллаға) бағынып өт». 
Қола тақташалардың оң жағындағысында басталып, сол жағында аяқталған 
Мұхаммед  (с.ғ.с.)  пайғамбардың  хадисінде  дүниенің  баянсыздығы  айты-
лып  қана  қоймай,  Аллаға  мойынсұнуға  бұйрық  берілген.  Шындығында 
адамның жалған дүниедегі өмірінің мәнге толып, мағынасы артуы үшін 
оның ақиқат жолды қалап, Аллаға мойынсұнуы, Оны жадынан шығармай 
әмірлерін  бұлжытпай  орындауы  шарт  деген  мазмұнды  көреміз.  Парсы 
тіліндегі  жазудың  қазақ  тіліндегі  мағынасы:  «Біздің  мақсат  артқа  өрнек 
қалдырсақ,  Жаралыстың  баяны  жоқ  аңдасақ,  Ақ  жүректі  адам  ұлы  кез  бол-
са,  Еске  алып,  дұға  қылсын,  біз  бейбақ.  (Сағди,  Гүлстан)  Жеті  жүз  тоқсан 
тоғызыншы  (1396-97)  жылы,  Құдайдан  ғана  үмітті,  міскін  ‘Изз  ад-дин  ибн 
Тадж ад-дин ал-Исаги жасады. Бұл кең есік әр қашан достарға – құтты һәм 
ашық, жауға – тар әрі жабық болсын» [4, 116 б.]. Жаратылыс сырына үңіліп, 
пікір толғауға жетелейтін, терең символдық мәнге толы өрнекті алқаларда 
жазылған сыр шумақтардың мағынасы да аса терең. Шебер өзінің қолынан 
шыққан  өнер  туындысын  ғибратты  өрнектермен  әшекейлегенде,  өзінің 
де бұл дүниеде мәңгі емес екенін, жаратылыстың да баянсыздығын еске-
ре отырып, болашақ ұрпаққа өнеге, өрнек қалдырып, оның бағыштаған 
дұғасына мұқтаж екенін де айтады. Яғни, алқаларда адам бақилыққа са-
пар шеккесін де оның еңбегінің, ізгі ісінің жемісі – қоғам игілігіне пайда-
ланатын заттарының сауабы және жақсылыққа бастар өнегесінің сауабы, 
сондай-ақ  дұға  бағыштаған  ұрпағының  сауабы  ретіде  тоқталмай  жетіп 
тұратыны жайлы Пайғамбар (с.ғ.с.) хадисінің мәнісі таңбаланған. 
Халқымыздың бұл дүниедегі пенделердің тілек-дұғасының Алла дәр-
гәһында қабыл болуы үшін Әулиелердің дәнекер боларына деген сенімінің 
Пайғамбар (с.ғ.с.) хадисіне негізделгенін, осы сөздердің Әулиелердің сұлта-
нының  кесенесі  есіктерінде  таңбалануынан  да  байқаймыз.  Адамның  бұл 
ілімнен  жан-дүниесінің  бәһәра  тауып,  мейірі  қануы  үшін  Әулиелердің 
сұлтанының  сырлы  сұхбатына,  осы  күнге  дейін  жиылмаған  Хақтықтың 
дастарқанына  ізгі  ниетпен,  таза  көңілмен  келіп,  үлес  алуы  керек  дегенге 
ишаралайтын нақыл сөзі таңбаланған. Ал, бұл ілімді дұрыс түсінбей немесе 
бұрыс мақсатта пайдалану ниетіндегі адамның жанына ешбір пайда таппа-
сы, тіптен өзі теріс пиғылының зардабын шегуі хақ. Сондықтан да бұл есік 
досқа ашық, дұшпанға жабық. «Менің хикметтерімді дертсізге айтпа, Баға 

                   1. Қазақтың мәдени-философиялық ойы тарихындағы                      95
руханият құбылысының қайнар көздері                                   
жетпес гауһарымды наданға сатпа», «Ясауи хикметін даналар естісін, Естіген 
жандар мұратына жетсін, Жауһар кенінен бір түйір алсын, Естімегеннің бәрі 
қасіретте қалсын», «Менің хикметтерім – кемел пір, Кім Құдайды таныса, жа-
нымен бір», [3, 435 б.] – деген Ясауи мінажаттарында бұл ілімнің салмағы мен 
жауапкершілігі, қадір-қасиеті ашылып айтылады. 
Терең мағыналы  хадистерді Қақпа есіктің жоғарғы картушына және 
қола  тақташалардың  да  жоғарғы  жағына  таңбалануы,  қола  алқалардың 
барынша биік орнатылуы – Алла қаләмін қасиет тұтқан халықтың салт-
санасынан  хабар  береді.  Биік  орнатылған  қола  алқалардың  есікті  аша-
тын  тұтқа  қызметінен  гөрі,  есіктің  ашылып  жабылғанын  білдіретін  есік 
қаққыш қызметін атқарып, әулие есігіне қадам басқан шәкірттің мойын-
сұну  ниетінен  хабардар  қылатын  символдық  мәні  басым  болса  керек. 
Кірер есіктегі барыстың көзсіз болуы – мойынұсынуды білдіріп, ұстаздың 
жолбасшылығына толықтай бағынған шәкірттің ханака табалдырығынан 
тәуекелмен аттағанының ишарасы десек, көзі ашық, жалы бар барыс бей-
несі  –  ілкі  ілімді  иеленіп,  хақиқат  жолының  күрескері  болып  шыққан, 
рухани-адамгершілік  кемелдікті  мақсат  еткен  адамды  ишаралайтындай. 
Шеберлердің жасаған бұйымдарында өз есімдерін таңбалап қалдыра оты-
рып, әрдайым өздерінің дұғаға мұқтаж, Құдайға ғашық ғаріптік хәлдерін 
білдіруі олардың да Хаққа ғашықтықтың үлгісі болған Әзірет сұлтанның 
шарапатынан үміт күтетінін көрсетеді. Кесене ғимаратының, эпиграфия-
лық таңбаларының, ондағы жәдігерлердің аса көркем өрнектелуімен қатар, 
терең символдық мән-мағынамен байытылуы ол замандағы шеберлердің 
Машаихтардың ұлығының ілімінен сусындаған Ясауи тариқатының өкіл-
дері екендігін айқындайды.
А.Ф.Лосевтің көзқарасы бойынша: «рәмізде бейнеленген шындықтың 
тереңдігі мен жан-жақтылығы соншалықты ол оның неғұрлым маңызды 
негізгі қырларын және оның ішкі сыр-сипатына толықтай тәуелді, кездой-
соқ  сыртқы  қырларын  толықтай  қамтиды.  Мазмұндық  жалпылаудың 
осыншалық  байытылуымен  қатар,  өз  бойында  жекеліктер  мен  жалқы-
лықтардың  да  пайда  болу  заңдарын  сиғызады»  [31,  199  б.].  Мәдениет 
жүйесіндегі  рәміздің  бұл  қызметінен  байқайтынымыз  оның  маңызды 
қозғаушы  бастамасы,  қоғамның  мақсат-мұраты  мен  оның  болашағының 
әлеуметтік қажетті үлгісі екен.
Бұл күнде қақпа-есіктің орнына көшірме есік орнатылған. Көшірме 
есіктегі  жазулар  толық  енгізілмеген  және  ою-өрнектер  де  түпнұсқаға 
толық сәйкес келмейді. Қосалқы бөлшектер тұтас берілмеген. 
Кесенедегі XIV ғасырдан сақталып келе жатқан екі есіктің бірі қабір-
хана есігі – Қапсырма. Бұл (өлшемі – 2,5х1,4 м) есік орта ғасырлық оюлы 
есіктердің тамаша үлгісі болып табылады. Жалпы пішіні Жамағатхана есі-
гіне ұқсас екі жақты ашылатын Қабірхана есігі Жамағатхананың төрінде 
орналасып,  Қабірханамен  аралықты  жалғастырады.  Есіктің  маңдай-
шасында үлкен қаңылтыр тақташа бар және оның жақтауы мен босағасы 
қаңылтырмен  қапталған.  Осы  (тұтас  күйіндегі  өлшемі  –  3,5х1,65  м)  П 

96                                    Қазақ руханияты: тарихи-философиялық 
                                                      және этномәдени негіздер
тәріздес  қаңылтыр  қаптамалы  босағада  геометрияланған  медальондар 
тізбегі  ішіне  сулс  қолтаңбасымен  зерленіп,  алтынмен  апталған  жазулар 
бар. Есіктің өзі үш бөлікке бөлінген. Жоғарғы жағындағы екі шаршының 
ішінде оң жағында басталып, сол жағында аяқталатын, гүл өрнекті оюлар-
мен астасқан сулс қолтаңбасымен ағашты ою арқылы бедерлеп жазылған 
Пайғамбардың (с.ғ.с.) хадисі орын алған. Есіктің ортаңғы бөлігінде, жар-
ты  баған  жікжапқыштың  екі  белдеуінде  куфи  қолтаңбасымен  парсы 
тілінде жазылған жазу бар. Есіктің жоғарғы тұсында екі алқаның дөңгелек 
қола тақташалары (диаметрі – 15 см.) және гүлге ұқсас сегіз жапырақты 
кішкене  төстігі  сақталып,  алқаларының  өздері  жоғалған.  Деректер  бой-
ынша жоғалған алқалар қақпа есіктің алқаларына ұқсас, сондағы жазулар 
да қайталанып жазылған. Бұл алқалардың суретін 1905 ж. А. Гуржиенко 
көшіріп  салған.  Гүл  жапырақшаларына    ұқсатылып  құйылған  дөңгелек 
қола  тақташа  айналдыра  сулс  қолтаңбасымен  өрнектелген  жазулардан 
құралған. 
Есік заманында өте әдемі болған, бүгінде босағасында жазылған жазу-
лардың  көп  бөлігі  өшіп  қалған,  кейбір  жерлері  ғана  оқылады,  қаңыл-
тырлары  барынша  қарайған.  Жазуларда  Құран  аятынан  үзінділер  және 
хадистер  мен  даналық  сөздердің  мағынасы:  «Пайғамбар,  ол  кісіге  сәлем 
болсын,  айтты:  «Алланың  сыйы  –  қақпасына  келіп  сұраған  момынға 
[беріледі,  Йә,  Рахымды  [Алла]!  Йә,  Пәк  [Алла]!  Йә,  Дәлел  [Алла]!  Йә, 
Мейірбан  [Алла]!  Йә,  Міндеттеуші  [Алла]!  Йә,  есеп  сұраушы  Патша 
[Алла]! мағынасы: Пайғамбар, ол кісіге сәлем болсын, айтты (1) «...әй мүлік 
иесі Алла! [Кімге қаласаң] мүлік бересің...» Пайғамбар, ол кісіге сәлем болсын, 
айтты: «уақыты өтпей тұрып намаз оқуға асығыңдар, ажал келмей тұрып 
тәубаға келуге асығыңдар». Алланың елшісі рас айтты. Пайғамбар, ол кісіге 
сәлем болсын, айтты: «ілім іздеу – барлық мұсылман еркекке және әйелге 
парыз». Алланың елшісі рас айтты. Ол кісіге игілік болсын. Пайғамбар, ол 
кісіге сәлем болсын, айтты: «дүние өткінші, сен дүниеде (Аллаға) бағынып 
өт».  Пайғамбар,  ол  кісіге  сәлем  болсын,  айтты:  «дүниеде  сый-құрметке 
бөлену – мол байлықпен болса, ақыретте сый-құрметті иелену – дүниедегі 
ізгі істердің көптігімен болады». Пайғамбар, ол кісіге сәлем болсын, айт-
ты:  ...йә,  Алла  Мұхаммедке  игілік  бер.  ...Мұхаммед....  ...әл-Хасанға  және 
Хусайынға, ... мухажирлер мен ансарлар.... ...Алла жақтан бір көмек және 
жақын бір жеңіс бар .... ...Алла. Мұхаммед. Хасан» – деген уақыт табынан 
өше бастаған жазуларды оқуға болады. [4, 141 б.]
А. Голан ежелгі рәміздердің негізгі мағынасын анықтау алғашқы образ-
дарды түсінуге жол ашады деп анықтап, «культтік символика – мәдениеттің 
тұрақты элементі..., рәміздер кейбір өзгерістерге ғана ұшырап, ал кейде 
ешбір  өзгерместен  ғасырлар  бойы  сақталады.  Рәмізде  халықтың  рухани 
мәдениетінің терең қабаттары көрініс тапқан» – деп сипаттайды [33, 8б.]. 
Ясауи  кесенесінде  сақталған  жәдігерлерде  адамның  рухани  кемелденуі 
идеясының халықтың күнделікті тұрмыс тіршілігін, өмір салтын, дәстүрін, 
отбасылық,  қоғамдық,  өндірістік  қатынастарын  көктей  өтіп,  исламдық 

жүктеу/скачать 2,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: