«КЕПЛЕР ЗАҢДАРЫ. БҮКІЛӘЛЕМДІК ТАРТЫЛЫС ЗАҢЫ» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ

22 
 
«КЕПЛЕР ЗАҢДАРЫ. БҮКІЛӘЛЕМДІК ТАРТЫЛЫС ЗАҢЫ» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ   
№№ 2347, 2352 ЦБР-ЛАРДЫ ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ 
 
Сабақтың   мақсаты  мен міндеті: 
білімділік: 
– 
бүкіләлемдік  тартылыс  заңының,  Кеплер  заңдарының  мәнін  түсіну.
 
Оқушылардың 
дүниетанымын  қалыптастыру,  табиғат  құбылыстарын  түсіну  және  өз  көзқарастарын 
қалыптастыру. 
дамытушылық:  
–
тың мәліметтер бере отырып, интеллектісін дамыту, теорияны практикамен ұштастыра білу. 
Оқушылардың оқылып отырған құбылыстың физикалық табиғат- заңдылығын терең түсініп- 
меңгеруін және оны түрлі есептер шығаруда, тиімді қолдана білуін қамтамасыз ету. 
тәрбиелік:  
– 
физикалық  заңдарды  сауатты,  мазмұнды  баяндауға,  формулаларды  таза,  дұрыс  жазуға, 
оларды есеп шығаруда қолдануға жаттығу. 
 
     
Сабақтың  көрнекілігі:    Электрондық  оқытудың  ақпараттық  жүйесінің  Е-Кітапханасы,  
№ 2347 ЦБР «Гравитациялық күштер. Бүкіләлемдік тартылыс заңы»; № 2352 ЦБР «Кеплер 
заңдары», интербейнелі тақта, компьютер, интернет, презентация материалдары.  
 
     
Сабақ түрі: аралас сабақ 
     
Әдіс-тәсілдер:  интеграциялық  тәсіл,  топтау.  Практикалық,  иллюстративті.
   
Көрнектi 
(компьютерлi технология). 
 
     
Сабақ барысы: 
     
I.   Ұйымдастыру кезеңі. 
     I
I.  Үй тапсырмасын тексеру. 
     
III. Жаңа сабақты баяндау. 
     
IV. Сабақты бекіту. 
     
V. Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру. 
     
VI. Сабақты қорытындылау, бағалау. 
     
VII. Үйге тапсырма беру. 
 
 
І. Ұйымдастыру кезеңі 
     – 
сәлемдесу; 
     – 
оқушыларды түгендеу; 
     – 
сынып бөлмесінің тазалығын тексеру; 
     – 
оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру; 
     – 
оқушылардың назарын сабаққа аудару. 
 
ІІ. Өткен сабақ бойынша  оқушылардың білім, білік 
дағдысының қалыптасуын тексеру  
 
     1. 
Фронталь сұрақ:  
     
1) Дененің инерция моменті қандай параметрлерге тәуелді? 
     
2) Айналмалы қозғалыс үшін Ньютонның екінші заңы қалай айтылады? 
     
3) Дене импульсінің моменті деп қандай шаманы айтады? 
     
4) Импульс моментінің сақталу заңы қалай тұжырымдалады? 
 
     
2. Есептердің шығарылуын талдау, «Физика 10 сынып».  

23 
 
 
Берілгені: 
m=100 кг   
R=5 см                          
 ν
0
=8 Гц  
μ=0,3                               
F=40 H    
t-?                                                                                                    
     Шешуі:    
F
үйк
 = 
;        
J
M
=
ε
;         М= F
үйк
 
= μ ∙ N  R;  
 
2
2
1
mR
J
=
       
mR
F
µ
ε
2
=
      
t
ε
ω
ω
−
=
0
          ω = 0;          
 
 
 =
 ; 
 
 
                                                                      Жауабы: t=10,5с 
 
 
 
ІІІ. Жаңа сабақты баяндау 
a)
 
Бүкіл әлемдік тартылыс заңы. 
b)
 
Дүниенің құрылымы туралы баяндау. 
c)
 
Коперник бойынша дүниенің гелиоцентрлік жүйесі туралы баяндау. 
d)
 
Кеплер  тағайындаған  планеталардың  қозғалыс  заңдарының  тұжырымдамасы  және 
математикалық негіздемесі. 
e)
 
Планеталардың  ортақ  күштер  әрекетінен  элипс  бойымен  қозғалатын  математикалық 
түрде  негіздеуге  болады.  Ол  үшін  фокус  аралығы,  эллипстің  эксцентристік  туралы 
ұғымдар енгізу.         
 
a
c
a
c =
=
2
2
ε
 
     
Ай мен Жер туралы мәліметтерді оқушылардың есіне салу, дәптерге жазып алып, 
қорытындысын талдау. 
км
R
6371
0
=
,  R
=384000 км,
 
 
R
a
2
ω
=
;    
T
π
ω
2
=
, осыдан 
R
T
a
2
2
4
π
=
;  R мен Т-ның мәндерін қойсақ, онда 
2
/
002725
,
0
с
м
a
=
;  ал 
3600
0
=
a
g
,     
60
0
=
R
R
 
   
2
0
0






=
R
R
a
g
  
осыдан  
2
2
0
0
R
R
g
a
=
 
немесе  
2
R
const
a
≈
, демек центрге тартықш үдеу Жердің 
центріне дейінгі қашықтықтың квадратына кері пропорционал кемиді. Сонымен қатар   
 
F~Mm 
      F ~
2
R
Mm
 
2
R
Mm
G
F
=

  
немесе 
2
2
1
R
m
m
G
F
=

 
G – 
гравитациялық тұрақты.  
 
     G = (60673
±
0,003)·10
3
−
H·м
2
/кг
2
– 
гравитациялық тұрақтылықтың ашылу тарихына (1789 
жылы, 100 жылдан соң Г. Кавендиш) тоқталу. 
 
     
Бүкіл әлемдік тартылыс заңы: екі нүктелік денелер арасындағы өзара әрекеттесу күші 
олардың  массаларының  көбейтіедісіне  тура  пропорционал,  ал  ара  қашықтығының 
квадратына кері пропорционал. 

24 
 
 
Бүкіләлемдік тартылыс заңы.  
     
№ 2347 ЦБР. Шарлардың массасы мен олардың арақашықтығын өзгерте отырып, 
тартылыс күшін бақылау. 
 
                                      
 
                 
 
Кеплердің бірінші заңы.  
     
№ 2352 ЦБР.  Әр  планета Күнді эллипс бойымен айналып шығады да, оның бір фокусында 
Күн тұрады.  
 
                                   
 
 
Элиппстің негізгі қасиеттері. 
      
Эллипс дегеніміз – берілген екі Ғ
1
, Ғ
2
 
нүктелерден қашықтарының қосындысы тұрақты 
болып қалатын нүктелердің геометриялық орны.  
 

25 
 
 
     
МҒ
1
+МҒ
2
=2а – эллипстің үлкен осінің ұзындығы. А – эллипстің үлкен жарты осі. 
 
│Ғ
1
Ғ
2
│=2с  фокустардың  ара  қашықтығы  фокус  аралығы  деп  аталады.  ВD=2b  кесіндісі  – 
эллипстің кіші осі. 
 
ε=2с/2а немесе ε=с/а – эллипстің эксцентриситеті. 
2
2
2
2
1






−
=
−
=
a
b
a
b
а
ε
 
a
b
– 
қатынасы азайса эллипс сығыла бастайды, ал егер b=a болса, шеңберге айналады. 
 
Кеплердің екінші заңы   
      
№ 2352 ЦБР. Планеталардың радиус векторы бірдей уақыт аралығында бірдей аудандар 
сызып өтеді. 
                                     
 
 
     
ω
∆
=
∆
J
t
М

  
егер  сыртқы  күштердің  импульс  моменті  нольге  айналса,  яғни жүйе  «Күн-
планеталар», «планеталар-серіктер» жүйесін қанағаттандыратын тұйық болса, онда ∆L=0. ал 
бұл тұйық жүйеде импульс моменті шама жағынан да, бағыты жағынан да тұрақты дегенді 
білдіреді.  
     
Дөңгелек орбита үшін импульс моменті L=Rmυ.  
     
Бұл  жағдайда  R  мен  υ  арасындағы  бұрыш  90
0
.  Планетаның  эллипс  бойымен  қозғалысы 
кезінде де импульс моментінің анықтамасы сол күйінде қалады, яғни  
L=Rm
υ
1
,  
υ
1=
υsinα 
 

26 
 
 
   
α
ϑ
sin
Rm
L
=
 
   
t
∆
=
∆
ϑ

 
   
α
ϑ
sin
t
AC
∆
=
 
   
∆МАС үшбұрыштың ауданы 
α
υ
sin
2
1
t
R
S
∆
=
∆
 
Осыдан 
t
S
R
∆
∆
=
2
sin
α
ϑ
 
   
t
S
m
L
∆
∆
= 2
;  
   
const
L
=
 
болғандықтан, 
const
t
S =
∆
∆
 
немесе 
t
const
S
∆
⋅
=
∆
. 
     
Бұл  планетаның  радиус  векторын  сызып  өтетін    ауданы.  Ол  секторлық  жылдамдық  деп 
аталады. Сонымен, плаетаның радиус векторы бірдей уақыт аралығында бірдей аудандарды 
сызып өтеді. Бұл Кеплердің ІІ заңы. 
                                                     
Кеплердің үшінші заңы 
     
Кеплердің  ІІІ  заңын  шеңбер  бойымен  қозғалыс  үшін  математикалық  тұрғыдан  негіздеу 
жеңіл. Массасы m планета Күнді айнала радиусы R шеңбер бойымен қозғалсын және М›› m. 
Серіктің Жерді айналу периодын табайық.  
 
 
R
m
R
Mm
G
2
2
ϖ
=
,  
Т
π
ω
2
=
    
сонда 
R
T
m
R
Mm
G
2
2
2
4
π
=
 
M
G
T
R
2
2
3
4
π
=
 – 
бұл Кеплердің ІІІ заңы. 
 
     2.11. 
Есеп шығару үлгісіндегі есептерді талдау. «Физика, 10 сынып»  Б.Кронгарт. 
Оқушыларды 3 топқа бөліп, 3 мысалды әр топтың талдауына бағыт беру. 
 
ІV. Жаңа сабақты бекіту 
 
        
1) 6 жаттығу 2 есеп.  «Физика 10 сынып».    
 
                 
         
Берілгені:                               Шешуі: 
    T
0
=365 күн              
    R
ж
=1 а. б.          
     R
м
=1, 5 а. б.      
                  
Ж    
К   

27 
 
                                                                    
М 
          
т/к: t-?  
 
 
 
      
     
Жерден  Марсқа  ұшырылған  зымыран  күнді  эллипстік  орбита  бойымен  ұшырылады. 
Орбитаның перигейі Rж - радиусына, ал апогейі Rм – Марс радиусына тең.  
 
Онда: 
(
)
25
.
1
2
=
+
=
м
ж
R
R
a
а.б.   
     
Кеплердің 3 заңы бойынша планетаның айналу периоды: 
                                                
ж
ж
a
R
T
T
3
2
2
0
=
;  
3
0






=
ж
R
a
T
T
.     
     
Онда Марсқа жететін уақыт:  
=
= T
t
2
1
265 күн.      
     
Жауабы: 
 
 
 
     
Материалды топтау:    
                                            
                                                                           
mg
F
=
 
 
 
                      
2
R
G
g
M
=
                                                                           
Mm
FR
G
2
=
 
 
                                               
                                                                 
                                                                        
R
m
F
2
υ
=
 
      2) 
№ 2347 ЦБР. Тест жұмысын орындау.  
 
                                     
 
 
       
№ 2352 ЦБР.   Тест жұмысын орындау. 
2
R
Mm
G
F
=
              

28 
 
 
                                     
 
 
      3) 
№ 2347 ЦБР. Өзін-өзі тексеру жұмысын орындау.  
 
                                      
 
 
     
№ 2352 ЦБР.
 
Өзін-өзі тексеру жұмысын орындау. 
 
                                       
 
 
 

29 
 
 
V. 
Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру  
 
     
1. Коперник бойынша дүниенің гелиоцентрлік жүйесі дегеніміз не? 
     
2. Кеплер тағайындаған планеталардың қозғалыс заңдарын тұжырымдаңдар. 
     
3. Бүкіләлемдік тартылыс заңын тұжырымда. 
 
VI. Сабақты қорытындылау 
Оқушылардың білім – білік дағдысын бағалау. 
 
VII. Үйге тапсырма беру 
«Физика 10 сынып». § 2.7; 2.9; № 6.1; 6.3.  
 
 
 
«МОЛЕКУЛАЛЫҚ-КИНЕТИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ НЕГIЗГI ҚАҒИДАЛАРЫ 
ЖӘНЕ ОНЫҢ ТӘЖIРИБЕЛIК ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРI. МОЛЕКУЛАЛАРДЫҢ ӨЗАРА 
ӘРЕКЕТТЕСУ КҮШI» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ  №№ 2369, 2370 ЦБР-ЛАРДЫ 
ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ 
 
Сабақтың   мақсаты  мен міндеті: 
білімділік:  
– 
микродүниенің құрылысы туралы білімді қалыптастыру.  
дамытушылық: 
– 
М.К.Т.-ның  негізгі  қағидаларының  тұжырымдамасын  дәлелдемелер  арқылы  меңгеру.
 
дүниеге  ғылыми  көзқарас  танымын  қалыптастырып-  кеңейту.
 
Оқушыларды  тақырыпты 
талдауға,  негізгі  мәліметтер  мен  заңдарды  ажыратып  таңдап  алуға,  заңдардың  мазмұнын, 
маңызын түсініп, математикалық негізін еске сақтау. 
тәрбиелік: 
– 
әртүрлі құбылыстарды түсіндіруге, мазмұнды баяндауға үйренуге бағыт беру.  
–
физикадан  берілетін  білімді  түрлі  мәселені  шешуге  шығармашылықпен  қолдана  білуге 
баулу. 
–
оқушының білімге құштарлығынын, еңбекке икемділігінің дамуына ықпал жасау. 
 
     
Сабақтың көрнекілігі: Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы,  № 
2369 ЦБР «Молекулалық-кинетикалық теорияның негiзгi қағидалары және оның тәжiрибелiк 
дәлелдемелерi»;  № 2370 ЦБР «Молекулалардың өзара әрекеттесу күшi», интербейнелі тақта,  
компьютер,  интернет, презентация материалдары. 
 
     
Сабақ түрі: жаңа білім беру сабағы. 
     
Әдіс-тәсілдер: баяндау, тірек, конспекті сызу, оқу.
 
Көрнектi (компьютерлi технология). 
 
     
Сабақ барысы: 
     
I.   Ұйымдастыру кезеңі. 
     II.  
Білімді тексеру. 
     III. 
Жаңа сабақтың мақсатын қою. 
     IV. 
Жаңа материалды өту. 
     V.  
Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру. 
     VI. 
Жаңа материалды бекіту. 
     VII 
.Үйге тапсырма беру. 
 
 

30 
 
І. Ұйымдастыру кезеңі 
     – 
сәлемдесу; 
     – 
оқушыларды түгендеу; 
     – 
сынып бөлмесінің тазалығын тексеру; 
     – 
оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру; 
     – 
оқушылардың назарын сабаққа аудару. 
 
ІІ. Білімді тексеру  
     
1. Динамика дегеніміз не? 
     
2. Ньютон заңдарын тұжырымда. 
     
3. Күштер табиғатына қарай нешеге бөлінеді? 
     
4. Статика нені зерттейді? 
     
5. Дене импульсы дегеніміз не? 
     
6. Гравитациялық өрістегі потенциалдық энергияның формуласы. 
 
ІІІ. Жаңа сабақтың мақсатын қою  
     
Бүгінгі сабағымыздың негізгі мақсаты молекулалық-кинетикалық теорияның негiзгi 
қағидалары және оның тәжiрибелiк дәлелдемелерiмен танысу. Молекулалар арасындағы 
өзара  әрекеттесу күштерінің  арақашықтыққа тәуелді қалай өзгеретінін байқау. 
 
IV. 
Жаңа материалды өту  

 
Молекула кинетикалық теорияның негіздері 

 
М.К.Т.-ның өсуіні Демокриттің және М.В.Ломоносовтың еңбектері. 

 
М.К.Т.-ның негізгі қағидаларының дәлелдемелері (тәжірибелерді баяндау). 

 
Газдың  сығылғыштығы,  тұрған  ыдыстың  көлемін  толық  иемденетіні,  ыдыс 
қабырғасына қысым түсіретіні. 

 
Диффузия құбылысының өтуі. 

 
Зат молекулаларын электрондық және иондық микроскопта бақылау. 

 
Броундық  қозғалыс,  оны  бақылау  туралы  баяндау.  Молекулаларының 
жылдамдығының температурағы байланысын көрсететін тәжірибелер туралы баяндау. 
     
Дене құрылымының молекулалық кинетикалық теориясы деп барлық денелер жеке 
бейберекет қозғалыстағы бөлшектерден тұрады деген көзқарас негiзiнде макроскоптық 
денелердiң қасиеттерi мен жылу процестерiне түсiнiк беретiн iлiмдi айтады.  
     
Молекулалық-кинетикалық теория (МКТ) негiзi мынадай үш қасиеттен тұрады:  
     – 
барлық денелер бөлшектерден – атомдардан, молекулалардан, оң және терiс зарядталған 
иондардан – тұрады;  
     – 
бұл бөлшектер барлық уақытта үздiксiз және бейберекет қозғалыста болады; 
     –  
бөлшектер арасында өзара әсерлесу күштерi – тартылу және тебiлу күштерi бар. 
 
     
№ 2369 ЦБР. бойынша сүт тамшысының молекуласын микроскоп көмегімен бақылау. 

31 
 
                                      
 
     
МКТ-ның негiзгi көзқарастарына ең нақты дәлел бола алатын мысалдар: броундық 
қозғалыс,  диффузия.  
Ортаның үздiксiз және бейберекет қозғалыстағы молекулалары осы броундық бөлшектермен 
кез келген бағытта соқтығысады.  
 
          
 
     
Бұл соқтығысулар бiрiн-бiрi теңгермейдi. Мұның нәтижесiнде ол ылғи да ретсiз 
қозғалыста болады. 
     
Газ бей-берекет қозғала отырып, ыдыс қабырғасына қысым түсіреді. 
 
                                                                 
 
 
      
Диффузия деп екi немесе оданда көп заттардың концентрацияларының олар тұрған 
кеңiстiкте бiр-бiрiмен теңесу процесiн айтады. Заттардың бiр-бiрiне өзара енуi олардың 
молекулаларының бейберекет қозғалысының нәтижесi. Диффузия газдарда, сұйықтарда және 
қатты денелерде болады.  
      
Диффузия құбылысының қатты денелерде  байқалуына мысал қарастырайық: 

32 
 
      
Түйісетін беттері мұқият тегістелген қорғасын мен алтынды бір-біріне беттестіріп, 
бірнеше жыл өткеннен кейін қарағанда олар бір-бірімен тұтасып калған. Сөйтсе, 5 жыл 
ішінде бөлме температурасында түйісіп тұрған беттегі алтынмен қорғасын бөлшектері бір-
біріне 1 мм тереңдікке дейін етіп кеткен. 
  
 
 
        
Диффузия температураға тiкелей тәуелдi. Берiлген заттың температурасы үлкен болған 
сайын, ондағы диффузия тезiрек жүредi. Диффузия процесiнiң үдеуi температураның 
жоғарылауы кезiнде молекулалардың қозғалыс жылдамдығының өсуiмен байланысты. 
Молекулалардың қозғалыс жылдамдығын анықтау үшін  Штерн тәжiрибе жасады.  
 
        
Штерн тәжiрибесі. 
 
      
Электр тогын жіберген кезде сым қызады да, күміс булана бастайды. Кейбіреулері ішкі 
цилиндрдегі саңылаудан ұшып шығып, сыртқы цилиндр бетіне қонады. 
 
 
 
      
Егер цилиндрді тұрақты   бұрыштық жылдамдықпен айналдырса, күміс жолағы   
қашықтыққа ығысады. 

33 
 
 
 
 
;      
  
;   Осыдан   
 
. 
 
      
Штерн осы тәжірибе арқылы күміс атомдары жылдамдығының шамасы 650 м/с 
болатынын тапты. 
 
     
Молекулалардың  өлшемі. 
S
V
d
=
.  Сутегі  молекуласының  өлшемі  d  =  2.3·10
9
−
м.  Зәйтүн 
майы молекуласының өлшемі d =1,7·10
9
−
м. 
 
      
Молекулалардың саны. 
22
0
10
7
.
3
⋅
=
=
V
V
N
тамшы
– 
бір тамшы судағы молекулалар саны. 
      
Молекуланың массасы. 
N
m
m
=
0
 – 
бір молекуланың массасы. 
1 м.а.б. = 1, 66·10
27
−
 
кг 
 
     
Салыстырмалы атомдық массасы арқылы салыстырмалы молекулалық массаны есептеуге 
болады. Мысалы: 
4
2
SO
H
    
Mr =1·2+32+16·4 = 98 
г/моль. 
     
Зат мөлшері.  
M
m
=
ν
.  
Авогадро тұрақтысы 
1
23
10
02
.
6
−
⋅
=
моль
N
A
 –  
тұрақты шама. 
    
     
Мольдік масса – бір мольдің мөлшеріндегі заттың массасы.  
моль
кг
Mr
M
N
m
M
A
/
10
3
0
−
⋅
=
⋅
=
 
 
     
Молекулалар концентрациясы. n =  . 
 
     
Молекулалардың өзара әрекеттесу күштері. 
 
     
№ 2370 ЦБР.  Молекулалық күштердің қашықтыққа тәуелділігінің графигін қарастыра 
отырып, қорытынды жасау. 
 

34 
 
                                     
 
 
     
Қорытынды:  
     r
 – 
молекулулар арасында тартылыс күштері басым.  
     r
 – 
молекулулар арасында тебілу күштері басым.  
     r
 – 
тартылыс және тебілу күштері шамалас. 
 
                                                        
VI. Жаңа материалды бекіту  
      1) 
Есеп шығарту. 
 
«Физика 10 сынып».8-жаттығу. 3- есеп.  
 
     2) 
№ 2369 ЦБР;  № 2370 ЦБР. Тест жұмысын орындау.   
                                       
 
 
       
3) № 2369 ЦБР; № 2370 ЦБР. Өзін-өзі тексеру жұмысын орындау.  

35 
 
                                     
 
 
 
VІ. Үйге тапсырма беру 
 
      
«Физика 10 сынып». §§ 4.1; 4.2. 8-жаттығу 1,2-есептер.  
 
 
 
 
«
ИДЕАЛ ГАЗ. МОЛЕКУЛАЛЫҚ-КИНЕТИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ НЕГIЗГI 
ТЕҢДЕУI»
 
ТАҚЫРЫБЫНЫҢ №№ 2371, 2372, 2373, 2808 ЦБР-ЛАРДЫ 
ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ 
 
Сабақтың   мақсаты  мен міндеті: 
білімділік:  
– 
газ  күйін  сипаттайтын  термодинамикалық  параметрлер  (p,  V,  T)  арасындағы  өзара 
байланысты қорытып шығару.
 
Игерiлген бiлiмдi жаңа байланысқа кiргiзе отырып жалпылау, 
тереңдету.   
дамытушылық: 
– 
М.К.Т.-ның негізгі теңдеуінің физикалық мағнасын түсініп, оны изопроцестерде қолдану.
 
дүниеге  ғылыми  көзқарас  танымын  қалыптастырып-  кеңейту.
 
Оқушыларды  тақырыпты 
талдауға,  негізгі  мәліметтер  мен  заңдарды  ажыратып  таңдап  алуға,  заңдардың  мазмұнын, 
маңызын түсініп, математикалық негізін еске сақтау. 
тәрбиелік: 
– 
молекулалық-кинетикалық теорияның негiзгi теңдеуіне есеп шығара білуге дағдылану.
  
– 
физикадан  берілетін  білімді  түрлі  мәселені  шешуге  шығармашылықпен  қолдана  білуге 
баулу. 
–
оқушының білімге құштарлығынын, еңбекке икемділігінің дамуына ықпал жасау. 
 
      
Сабақтың  көрнекілігі:  Электрондық  оқытудың  ақпараттық  жүйесінің  Е-Кітапханасы,  
№    2371  ЦБР  «Термодинамикалық  тепе-теңдік.  Температура  зат  бөлшектерінің  жылулық 
қозғалысының  орташа  кинетикалық  энергиясының  өлшемі  ретінде»,  №  2372  ЦБР 
«Молекулалық-кинетикалық теорияның негiзгi теңдеу»,  № 2373 ЦБР «Идеал газ. Идеал газ 
күйінің теңдеуі»; интербейнелі тақта, компьютер, интернет; презентация материалдары.  
 
      
Сабақ түрі: аралас сабақ 
      
Әдіс-тәсілдер: баяндау, интеграциялау, топтау.
 
Көрнектi (компьютерлi технология). 
 
 

36 
 
      
Сабақ барысы: 
     
I. Ұйымдастыру кезеңі. 
     
II. Жаңа сабақты меңгеру алдындағы  оқушылардың білім-білік дағдысының қалыптасуын   
          
тексеру.  
     
III. Жаңа сабақты баяндау. 
     
IV. Сабақты бекіту. 
     
V. Сабақты қорытындылау. 
     
VI. Үйге тапсырма беру. 
 
І. Ұйымдастыру кезеңі  
       -  
сәлемдесу; 
       - 
оқушыларды түгендеу; 
       -  
сынып бөлмесінің тазалығын тексеру; 
       - 
оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру; 
       -  
оқушылардың назарын сабаққа аудару. 
 
      
IІ. Жаңа сабақты меңгеру алдындағы оқушылардың білім-білік дағдысының қалыптасуын    
            
тексеру.  

 
Макроскоптық денелер және макроскоптық параметрлер. 

 
Температураның физикалық мағынасы. 

 
Қандай күй жылулық тепе-теңдік күйі деп аталады? 

 
Қандай дене термометрлік дене деп  аталады? 

 
Температуралық шкалаларды атаңдар. 

 
Термометрдің түрлерін, жұмыс істеу принципін атаңдар. 

 
Неліктен температураны молекулалар қозғалысының орташа кинетикалық энергия-           
сының өлшемі  деп санауға болатынын түсіндір. 
 
ІІІ. Жаңа сабақты баяндау 
 
     
Идеал газдың анықтамасы. 
     
Идеал газдың ыдыс қабырғасына түсіретін қысымы: 
2
0
3
1
υ
nm
P
=
. 
     
Бұл теңдеу М.К.Т.– ның негізгі теңдеуі. Мұндағы молекуланың орташа кинетикалық   
энергиясы: 
2
2
0
υ
m
W
k
=
. Олай болса: 
k
nW
P
3
2
=
. 
     
М.К.Т  –  ның  негізгі  теңдеуілернің  тағы  бір  түрін  тәжірибе  арқылы  қарастыру.Түрліше 
газдармен толтырылған бірнеше ыдысты мысалға ала отырып, энергетикалық температураны 
қарастыру. 
 

37 
 
            
 
    
  
Молекулалар  шоғыры: 
V
N
n
=
,  осыдан: 
k
k
W
N
PV
NW
PV
3
2
3
2
=
→
=
.  Мұндағы  молекулалар 
саны мен көлемінің өзгеруіне қарай 
N
PV
  
барлық газдар үшін тұрақты температурада бірдей 
болатынынан тәжирибе көрсетеді  
     
0º С-да 
Дж
N
V
P
21
0
0
0
10
76
,
3
−
⋅
=
=
θ
, ал 100 º С-та 
Дж
N
V
P
21
0
0
0
10
14
,
5
−
⋅
=
=
θ
. 
θ – энергетикалық температура деп аталады. k = 1,38 · 10
-21
Дж – Больцман тұрақтысы. 
 
 
     
№ 2808 ЦБР. Газдың ыдыс қабырғасына түсіретін қысымын бақылау. 
 
                                     
 
 
 
       
№  2808  ЦБР.  Поршеньнің  көлемін  азайтып,  газдың  ыдыс  қабырғасына  түсіретін 
қысымын бақылау. 
 

38 
 
                                      
 
kT
W
k
2
3
=
 – 
газ молекулаларының орташа кинетикалық энергиясы.  
k
nW
P
3
2
=
 
және 
kT
W
k
2
3
=
– 
ден 
nkT
P
=
 
М.К.Т-ның  негізігі  теңдеуінің  үшінші  түрін 
аламыз. 
 
      
№ 2373 ЦБР. Идеал газ жайлы түсінік. 
 
                                    
 
 
                                                               
ІV. Сабақты бекіту  
 
     
1) Есеп шығарту.  
8-
жаттығу. 11- есеп. «Физика 10 сынып»,  Б. Кронгарт,  В. Кем, Н.Қойшыбаев.   
 

39 
 
                                                                                                                        
      2) 
№ 2371 ЦБР. Берілген температураларды, ыдыстағы молекулалар қозғалысына 
қарай отырып сәйкестендіру керек.  
 
          
 
  
     
3) Топтау. 
 
 
           
k
nW
P
3
2
=
                                                                   
2
0
2
1
υ
nm
P
=
 
                  
                     W
к
 - ?                                                    
 
 
  
υ - ? 
 
                                          
nkT
P
=
          
Т - ?  
  
     4) 
№ 2371 ЦБР. Тест жұмысын орындау. 
 
Берілгені: 
 460 м/с 
М
1
 = 32∙10
-3
 кг/моль 
М
2
 = 28∙10
-3
 кг/моль 
 
 
 
 
 
 
 
Шешуі: 
 
 ;           
         
 
 
 
 
Жауабы:
 
М.К.Т.-ның 
негізгі     
теңдеуі 

40 
 
                                     
 
 
    
№ 2372 ЦБР. Тест жұмысын орындау.  
                                     
 
                                          
 
   5) 
№ 2371 ЦБР. Өзін-өзі тексеру жұмысын орындау.     
                                      
  
 

41 
 
      
№ 2808 ЦБР. Өзін-өзі тексеру жұмысын орындау.  
                                          
 
 
 
V. 
Сабақты қорытындылау 
 
Оқушылардың білім-білік дағдысын бағалау. 
 
VІ. Жеке оқушыларға озық тапсырма беру 
 
«Физика 10 сынып». 8-жаттығу 9-10 есептері.  
 
VІІ. Үйге тапсырма беру 
«Физика 10 сынып».§ 4.5;  8-жаттығу ( 11-15 есептері).    
Үй тапсырмасы туралы нұсқау беру және түсіндіру. 
 
 
 
 
«ИДЕАЛ ГАЗ КҮЙІНІҢ ТЕҢДЕУІ» ТАҚЫРЫБЫНЫҢ  № № 2373; 2376   ЦБР-ЛАРДЫ 
ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ 
 
Сабақтың   мақсаты  мен міндеті: 
     
білімділік: 
– 
М.К.Т.-ның  негізгі  теңдеуін  қолдана  отырып,  идеал  газ  күйінің  теңдеуін  оқушылардың 
өзбетінше қорытып шығаруына мүмкіншілік жасайтын шараларды ұйымдастыру.  
     
дамытушылық: 
– 
оқушының  білім-білігін  дамыту.  Салыстыра  білу,  керектіні  таңдай  білу,  ең  негізгіні  есте 
сақтай білу қабілеттерін дамыту шараларын ұйымдастыру. 
     
тәрбиелік: 
– 
оқушының  білімге  құштарлығының,  еңбекке  икемділігінің  дамуына  ықпал  жасау.
 
Физикадан  берілетін  білімді  түрлі  мәселені  шешуге  шығармашылықпен  қолдана  білуге 
баулу. 
 
     
Сабақтың көрнекілігі:  Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы, № 
2373 ЦБР  «Идеал газ. Идеал газ күйінің теңдеуі»; № 2376 ЦБР  «Дальтон заңы.   Газдарды 
техникада қолдану», интербейнелі тақта, компьютер, интернет. 
 
     
Сабақ түрі:
 
жаңа білім беру сабағы.  
     
Әдіс-тәсілдер: баяндау, есеп шығару, топтау.
 
Көрнектi (компьютерлi технология). 
 

42 
 
     
Сабақ барысы: 
     
I.Ұйымдастыру кезеңі. 
     
II.Үй тапсырмасын тексеру. 
     
III.Жаңа сабақты баяндау. 
     
IV.Сабақты бекіту. 
     
V.Сабақты қорытындылау. 
     
VI.Жеке оқушыларға озық тапсырма беру. 
      
VII.Үйге тапсырма беру. 
 
I. Ұйымдастыру кезеңі 
– 
сәлемдесу; 
– 
оқушыларды түгендеу; 
– 
сынып бөлмесінің тазалығын тексеру; 
– 
оқушылардың сабаққа дайындығын; 
– 
оқушылардың назарын сабаққа аудару. 
 
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру  
      – 
теориялық білімдерін тексеру. § 4.5-соңындағы дайындық сұрақтарына жауап беру. 
«Физика 10 сынып». 
      – 
есептерін тексеру. 
 
ІІІ. Жаңа сабақты баяндау 
     –  
Идеал газ күйінің теңдеуі. 
      
      
Молекулалық  кинетикалық  теорияның  негiзгi  теңдеуi  p  қысым,  V  көлем  және  T 
температура  арасында  байланыс  орнатуға  мүмкiндiк  бередi.  Бұндай  байланысты  жазатын 
өрнек күй теңдеуi деп аталады. Егер газ молекуласы концентрациясын   
 
n =    
ескеріп,     p = 
     
аламыз.    
Осыдан pV = NkT шығады.  
N = 
??????N
A 
=
  
 
N
A
. 
Осыны ескерсек, 
        
 
pV =   N
A
 k . 
 
      
Больцман тұрақтысының k Авогадро санына NA көбейтiндiсiн универсал газ  
тұрақтысы деп атап, R әрпiмен белгiлейдi:  
R = k N
A
 
= 8,31Дж/(моль К). 
  
      
Бұл енгiзiлген R тұрақтыны пайдаланып, идеал газ күйiнiң теңдеуiн аламыз:  
 
                                                               pV =   RT. 
 
       
№  2373  ЦБР.  Температураны  арттыра  отырып,  қысым  мен  көлем  арасындағы 
байланысты бақылау. 

43 
 
                                     
 
 
 
ІV. Сабақты бекіту  
     
1) Тақырыпты топтау стратегиясын қолдау. 
 
                                                              
            P-?                                                                                 T-? 
 
          V-?                                                                                     m-? 
                                                                
 
      2)  
Кестені толтыру. Жеткіліксіз параметлерді анықтаңдар 
 
 
                                     
 
 
 
 
 
      
3) № 2373 ЦБР. Тест жұмысын орындау.  
 
                                     
 
 
m, кг 
М, кг/моль 
р, Па 
V, м
3 
Т, ºК 
  ? 
3,2·10
-2 
1,5·10
6
 
0,83 
300 
2,4 
4·10
-2
 
? 
0,4 
200 
0,3 
2,8·10
-2
 
8,3·10
5
 
? 
280 
0,16 
4·10
-3
 
6·10
4
 
0,83 
? 
RT
M
m
PV
=
 

44 
 
              
4) № 2373 ЦБР. Өзін-өзі тексеру жұмысын орындау.  
 
                                    
 
 
V. Сабақты қорытындылау 
Оқушылардың тақырып бойынша білім-білік дағдысының қалыптасуын бағалау. 
 
VI. Жеке оқушыларға озық тапсырма 
«Физика 10 сынып».§ 2.3 (2.62-2.69) есептер  жинағы.   
 
VII. Үйге тапсырма беру 
 
«Физика 10 сынып».§ 4.6. 
 
 
  
«ИЗОПРОЦЕСТЕР»
 
ТАҚЫРЫБЫНЫҢ  №№  2374; 2375 ЦБР-ЛАРДЫ 
ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ 
 
                                                  
Сабақтың  мақсаты мен міндеті: 
 
білімділік: 
– 
изопроцестер  туралы  түсінік  беру.  Оқушының  жаңа  білімді  өзіндік  ізденісі  арқылы 
меңгеріп, практикада дұрыс қолдана білуіне ықпал ету. Жаңа түсiнiк, терминдердi кiрiстiру. 
Жаңа құбылыс, заң, оның түрлерiн оқыту. 
дамытушылық: 
–  
оқу материалын талдай білу дағдысын дамыту, бақылау, салыстыру, оқылған құбылыстар 
мен фактілерді салыстыра білу, қорытынды жасай білуге баулу. Оқушының логикалық ойлау 
шеберлігін,  сөйлеу  мәдениетін,  ізденімпаздық,  аңғарымпаздық,  шығармашылық  қабілетін, 
іскерлік белсенділігін шыңдауға жағдай жасау.  
тәрбиелік: 
– 
Өз бетімен білім алуға жетелей отырып, адамгершілікті, өзін - өзі тәрбиелей алатын азамат 
болып қалыптасуға тәрбиелеу. 
 
     
Сабақтың көрнекілігі: Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы,  № 
2374  ЦБР  «Изопроцестер»;  №  2375  ЦБР  «Бойль-Мариот,  Гей-Люссак,  Шарль  заңдары», 
интербейнелі тақта, компьютер, интернет. 
 
     
Сабақ түрі: жаңа білім беру сабағы.  
     
Әдіс-тәсілдер: баяндау, есеп шығару, топтау.
 
Көрнектi (компьютерлi технология). 

45 
 
 
     
Сабақ барысы: 
     
I.   Ұйымдастыру кезеңі. 
     II.  
Білімді тексеру. 
     III. 
Жаңа сабақтың мақсатын қою. 
     
IV. Жаңа сабақты баяндау. 
     
V.  Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру. 
     VI. 
Жаңа материалды бекіту. 
     
VII.Үйге тапсырма беру. 
 
І. Ұйымдастыру кезеңі  
      – 
сәлемдесу; 
      – 
оқушыларды түгендеу; 
      – 
сынып бөлмесінің тазалығын тексеру; 
      – 
оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру; 
– 
оқушылардың назарын сабаққа аудару. 
 
ІІ. Білімді  тексеру  
     – 
Қиын есептермен жұмыс. 
     – 
Диктант жазу: 
1.
 
Идеал газ. 
2.
 
Макроскопиялық параметрлер.  
3.
 
Менделеев-Клапейрон теңдеуі. 
4.
 
Молекула-кинетикалық теорияның негізгі теңдеулері. 
5.
 
Молекулалардың  орташа  кинетикалық  энериясының  жүйенің  температурасына  қалай 
байланысты. 
6.
 
Авогадро заңы. 
7.
 
Больцман тұрақтысы мен Авагадро тұрақтысы N
A
-
ның көбейтіндісін универсал газ ... 
деп атайды. (тұрақтысы). 
8.
 
Идеал  газ  күйінің  теңдеуі  деп  –  тәуелділік  негізінде  жеткілікті  сиретілген  газдың 
берілген  ...  күйін  сипаттайтын  барлық  үш  макроскопиялық  параметр  ρ,V  және  T-ні 
байланыстыратын теңдеуді айтамыз. (массасының). 
 
ІІІ. Жаңа сабақтың мақсатын қою. 
     
Бүгінгі сабағымыздың негізгі мақсаты изопроцестер туралы түсінік қалыптастыру.   
Изопроцестердің графигін қарастыра отырып, қорытынды жасау. 
 
ІV. Жаңа сабақты баяндау  
     – 
Газ заңдары. 
     – 
Изопроцестер. 
     – 
Изопроцестер графигін талдау. 
     
Газдың  бір  параметрінің  мәні  тағайындалып,  қалған  екеуінің  арасындағы  сандық 
тәуелділікті айқындайтын заңдарды газ заңдары деп атайды. 
     
Параметрлердің біреуінің мәні өзгермей қалған кезде өтетін процестер изопроцестер деп 
аталады.  
 
     
Изотермиялық процесс. Ағылшын физигі Р. Бойль 1662 ж. және оған тәуелсіз француз 
физигі  Э.Мариотт тәжірибе  жүзінде  тұрақты температура  кезінде  газдың  берілген  массасы 

46 
 
үшін оның қысымының газ алып тұрған көлемге көбейтіндісі тұрақты шамаға тең болатынын 
тағайындады, яғни  
pV=const,  
немесе p
1
V
1
= p
2
V
2
. 
     
Бұл заң Бойль-Мариотт заңы деп аталады. 
 
    
№  2374  ЦБР.  Поршеньді  жылжыта  отырып,  көлем  мен  қысым  арасындағы  тәуелділікті 
бақылау. 
                                      
 
     
Изобаралық  процесс.  Француз  физигі  Гей-Люссак  1802  ж.  тәжірибе  жүзінде  тұрақты 
қысымда  газдың  берілген  массасы  көлемінің  температураға  сызықты  тәуелді  болатынын 
тағайындады. Бұл заң – Гей-Люссак заңы деп аталады. 
 
     
№ 2374 ЦБР.Температураны арттырған кезде, газ көлемінің изобаралық өзгеруін бақылау.  
                                     
 
 
     
Изохоралық  процесс.  Бұл  процесті  француз  физигі  Ж.  Шарль  зерттеген.  1787  ж.  ол 
тәжірибе  жүзінде  тұрақты  көлемде  берілген  газ  массасының  оның  температурасына  тура 
пропорционал болатынын тағайындады. Бұл заң – Шарль заңы деп аталады. 
 
     
№ 2374 ЦБР. Газ қысымы мен температурасының арасындағы тәуелділікті бақылау.  

47 
 
         
 
 
     
№ 2375 ЦБР. Ыдыстағы сұйықты қыздырғандағы, немесе салқындатқандағы изобаралық 
процесті бақылау. 
 
                                        
   
 
 
     
№ 2375 ЦБР. Ыдыстағы сұйықты қыздырғандағы, немесе салқындатқандағы изохоралық 
процесті  бақылау.  
                                        
 
 
    
№  2375  ЦБР.  Кіртастардың  көмегімен  поршеньді  ыдыстың  көлемін  өзгертеотырып, 
изотермиялық процесті бақылау.  

48 
 
                                         
 
 
V.  Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы 
оқушы түсінігін тексеру 
     
1. Изотермиялық процеске анықтама беріңіз. 
     
2. Бойль-Мариотт  заңын өрнектеңіз. 
     
3. Изобаралық процеске анықтама беріңіз. 
     
4. Гей-Люссак заңын өрнектеңіз. 
     
5. Изохоралық процестерге анықтама беріңіз. 
     6. 
Шарль заңдарын өрнектеңіз. 
 
VI. 
Жаңа материалды бекіту  
     1) 9-
жаттығу № 9 есеп. Б. Кронгарт. «Физика 10 сынып».   
     2) 
              
 
 
     3)  

49 
 
               
 
 
 
 
           
4)  № 2375 ЦБР. Тест жұмысын орындау. 
 
                                      
 
 
             5) 
№ 2375 ЦБР. Өзін-өзі тексеру жұмысын орындау. 

50 
 
                                      
 
 
 
VII. Үйге тапсырма беру  
    § 4.6; 9-
жаттығу № 7, 8  есептер. Б. Кронгарт. «Физика 10 сынып».   
 
 
 
 
«
ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС: САПАЛЫҚ, МӘТІНДІ ЖӘНЕ ЭКСПЕРИМЕНТТІК 
ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ»
 
ТАҚЫРЫБЫНЫҢ №№ 2382, 2393; 2395 ЦБР-ЛАРДЫ 
ПАЙДАЛАНЫП ӨТУ ЖОСПАРЫ 
 
Сабақтың   мақсаты  мен міндеті: 
білімділік: 
–
тапқырлыққа,  есепқұмарлыққа  баулу,  пәнге  қызығушылығын  арттыру  газ  заңдары 
тақырыбында алған білімдерін жинақтау. 
дамытушылық: 
– 
сабаққа деген қызығушылығын арттыру, тез ойлап дәл жауап беруге қалыптастыру;.  
–
теориялық білімдерін есеп шығаруда қолдана білу дағдыларын дамыту; 
–
тақырыпқа  сәйкес  формулаларды  қолдана  есептер  шығарту  арқылы  оқушылардың 
логикалық ойлау қабілеті мен ой-өрісін дамыту; 
–
есептің мағнасын мен мазмұнын түсініп, есеп шығарудың тиімді тәсілдерін таңдай білу.
  
 
тәрбиелік: 
– 
оқушының білімге құштарлығының, еңбекке икемділігінің дамуына ықпал жасау. 
– 
есеп шығаруда қойылатын талаптардың орындауға жаттығу. 
– 
есептер шығарудың түрлі тәсілдерін меңгеру. 
 
     
Сабақтың көрнекіліктері: Электрондық оқытудың ақпараттық жүйесінің Е-Кітапханасы, 
№  2393  ЦБР  «Изопроцестер  (өтілген  тақырыптар  бойынша  материалды  бекіту)»;  №  2395 
ЦБР  «Газдың  қысымы  (өтілген  материалды  бекіту)»,    №  2382  ЦБР  «Типтік  есептерді 
шығарудың алгоритмі», интербейнелі тақта, компьютер, интернет. 
 
     
Сабақ түрі: есептер шығару. 
     
Әдіс-тәсілдер: Интеграция.
 
Көрнектi (компьютерлi технология). 
 
     
Сабақ барысы: 
I. Ұйымдастыру кезеңі. 

51 
 
II. Үй жұмысын тексеру. 
III. Есеп шығару. 
IV. Сабақты қорытындылау. 
V.  Жеке оқушыларға озық тапсырма. 
VI. Үйге тапсырма беру 
 
І. Ұйымдастыру кезеңі  
      – 
сәлемдесу; 
      – 
оқушыларды түгендеу; 
      – 
сынып бөлмесінің тазалығын тексеру; 
      – 
оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру; 
       –
оқушылардың назарын сабаққа аудару. 
 
ІІ. Өткен тақырып бойынша оқушылардың білім, білік 
дағдысының қалыптасуын тексеру  

 
теориялық білімдерін тексеру. 
 § 4.6- 
соңындағы дайындық сұрақтарына ( 4-14 ) жауап беру. «Физика 10»  Б. Кронгарт.  

 
 
үй жұмысының шығарылмаған есептерін шығару. 
 
ІІІ. Есептер шығару  
       
№ 2382-1 ЦБР. Газдың ыдыс қабырғасына түсіретін қысымын есептеу. 
 
                                     
 
 
 
№ 2382 ЦБР. Газдың ыдыс қабырғасына түсіретін қысымын есептеу.  

52 
 
                                    
 
 
№ 2382 - 3 ЦБР. Берілген мәліметтер бойынша есептерді шығару.  
                                    
 
 
 
9 жаттығу 14 есеп. «Физика 10»  Б. Кронгарт. 
Берілгені:                            Шешуі: 
V=300 м
3
                   
Менделеев-Клапейрон теңдеуінен 
Н
2
                                
RT
M
m
PV
=
        
RT
PVM
m
=
            
Т=300К 
Р=10
5
Па                      
mRT
PVM
m
m
t
∆
=
∆
=
       t =
 = 
16 мин   
∆
t=1c 
∆
m
=25г 
                                   
  t - ?                             
Жауабы: t =16 мин  
 
 
10 жаттығу 4 есеп. «Физика 10»  Б. Кронгарт. 
 
  

53 
 
Берілгені:                      Шешуі: 
1
m = 5 
кг                        
1
m – 
шар массасы   
2
N – 
азот                        −
m
азоттың массасы 
Р
0
 
=760 мм.сын.бағ.     Шар судың   h тереңдігінде тепе-теңдікте. Яғни, 
A
F
P
=
                                                                 
t =
C
0
4
                             
h = 1 м                           
(
)
g
m
m
P
⋅
+
=
1
– 
Ауырлық күші 
m-?                                 
gV
F
A
ρ
=
 –  
Архимед күші.    
RT
M
m
PV
=
 
 
                                          V – 
шардың көлемі немесе газдың көлемі. 
                                       
gh
P
RT
M
m
V
ρ
+
⋅
=
0
 
яғни   
gh
P
RT
M
m
m
m
V
m
ρ
ρ
ρ
+
⋅
⋅
=
+
=
0
1
  
                                           
                                         
осыдан 
    
(
)
(
)
gh
P
M
RT
gh
P
M
m
m
ρ
ρ
ρ
+
−
+
=
0
0
1
 
                                         
Жауабы: m = 1,18г 
 
 
10-
жаттығу 6 есеп.  «Физика 10»  Б.Кронгарт 
 
Берілгені:                            Шешуі:          
h= 40 см                         
1
P   
және  
2
P  – 
сәйкесінше газдың жоғарғы және        
Р
0
 
=760 мм.сын.бағ.        төменгі бөлігінің қысымы 
gh
P
P
ρ
+
=
1
2
, 
ℓ =1 м  
ρ – cынап тығыздығы 
    
х 
 
- ?                                    t – const    






−
−
=
−
x
h
l
P
h
l
P
2
2
1
0
; 
(
)
x
h
l
h
l
P
P
+
−
−
=
0
0
 
                                             
(
)
x
h
l
h
l
P
P
−
−
−
=
0
2
 
      
                                             
(
)
x
h
l
h
l
P
2
0
−
−
−
= 
(
)
x
h
l
h
l
P
2
0
+
−
−
gh
ρ
+
. 
Теңдеуді шешіп х-ты табамыз. 
 
Жауабы:   х= 3 cм. 
 

жүктеу/скачать 11,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: