Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі м. Ж. Еркебаев, Қ. С. Құлажанов, Д. Б. Тəттібаева, А. Ы. Мəуленов
жүктеу/скачать 1,24 Mb. Pdf көрінісі
|
| 153
ІV БӨЛІМ. АЗЫҚ-ТҮЛІК ШИКІЗАТЫ ЖƏНЕ ТАҒАМ ӨНІМДЕРІНІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ НЕГІЗДЕРІ Радиоактивтілік – кейбір элементтер атомдарының нөмері мен массалық санын өзгеріске ұшырататын атом ядроларының өзіндік ыдырауы. Радиоактивті ыдырауды тоқтату немесе тездету мүмкін емес, жартылау ыдырау кезеңі – уақытпен өлшенетін, қатаң анықталған жылдамдықпен жүзеге асырылады, осы кезеңде барлық атомдардың жартысы ыдырайды. Радиоактивті элементтердің ыды- рауы иондайтын сəулелердің ағындарымен бірге жүреді, олардың əрқайсысы өзінің физика-химиялық қасиеттерімен сипатталады: альфа-сəулесі-жылдамдығы 20000 км/с жететін, оң зарядталған бөлшектер (гелий атомы) ағынын құрайды; оң зарядтардың болуы себебінен магнит өрісінде α-бөлшектер ауытқиды (солтүстік по- люске). Бета-сəулесі – жарық жылдамдығымен қозғалатын теріс зарядталған бөлшектер ағыны; теріс зарядтардың болуы себебінен электрондар магнит өрісінде ауытқиды (оңтүстік полюске). Гамма- сəулесі – қасиеті жағынан рентген сəулесіне ұқсас, қысқа толқынды магнит сəулесі; жарық жылдамдығымен бірге таралады, маг- нит өрісінде ауытқымайды, бірнеше мыңнан бірнеше миллион электронвольтқа дейінгі жоғары энергияға ие. Өлшем бірліктерінің СИ жүйесінде радиоактивтіліктің өлшем бірлігі – беккерель (Бк) – секундына бір ядролық айналысты сипат- тайды. Халықтың сəулелену деңгейін эквивалентті доза бірлігі – зи- вертпен (Зв) бағалайды. 1 зиверт – салмағы 1 кг-дық биологиялық тін өз бойына сіңірген, фотондық сəуленің 1 грэйінде сіңірілген доза сияқты биологиялық эффект түзетін, кез келген сəуле түрінің эквивалентті дозасы. 1 грэй (Гр) – бұл салмағы 1 кг-дық сəулеленген затқа берілген, кез келген иондалатын сəуле түрінің 1 Дж энергиясы- на сəйкес келетін сіңірілген сəуле мөлшері. Жердің радиациялық фоны: • ғарыштық сəуле; • топырақ, су, ауа, басқа да қоршаған орта нысандарының құрамындағы табиғи радионуклидтер; • адам қызметі нəтижесінде пайда болған жасанды радио- нуклидтер (мысалы, ядролық сынау); медицинада, техникада, 154 ауылшаруашылығында қолданылатын радиоактивті қалдықтар жəне жеке радиоактивті заттар сияқты 3 компоненттен тұрады. Адам алатын сəуленің табиғи көздеріне мыналарды жатқызады: жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|