Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі м.ӨТемісов атындағЫ
жүктеу/скачать 2,12 Mb. Pdf көрінісі
|
| 7.9 Құрмалас сөйлемнің түрлері
Қазан революциясынан бұрын орыс тілінде жазылған грамматикалық әдебиеттердің бір-екеуінде ғана сложноносочиненное, сложноподчиненное деген атаулардың кездесетіні болмаса, олардың ешқайсысы да өз ішінен ұсақ салаларға жіктелмеген. Жіктеудің ондай түрлері «Тіл құралынан» басталған. Онда қазақ тіліндегі сөйлемдердің бір-бірімен құрмаласуын «қиысқан құрмалас, сиысқан 256 құрмалас» деп екі салаға бөледі. Салалас құрмаласқа тән белгі −оның құрамды бөлшектерінің өзара тең болуы болса, сабақтас құрмаласқа тән белгі − оның болшектерінің тең болмай, бірі екіншісінен кем болуы дегенді айтады. Құрмалас сөйлемнің үшінші түрі етіп аралас құрмаласты қосу Н.Сауранбаевтың 1938 жылы «Құрмалас сөйлем туралы» деген атпен жарияланған мақаласынан бастады. Н.Сауранбаев «Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлем жүйесі» деп аталатын кітапшасында құрмалас сөйлемді іргелелес, салалас, сабақтас деп үш түрге бөледі. Бұл кітапшасындағы классификациясын да, классификациялау принципінде Н.Сауранбаев «Қазіргі қазақ тілі» атты зерттеулер жинағына енген «Құрмалас сөйлем синтаксисі» еңбегінде біраз өзгертіп, бір-бірімен құрмаласу тәсілдеріне қарай сөйлем салалас құрмалас, сабақтас құрмалас, аралас құрмалас, үйірлі мүшелі құрмалас деп төртке бөлінген. Қазіргі заман лингвистикасында талассыз шешілген, ғылымда әбден орныққан бір ғана көзқарас бар. Ол сөз бен сөздің, сөйлем мен сөйлемнің болсын бір–бірімен синтаксистік байлансының екі түрлі тәсілі: оның бірі – салаласа байланыс, екіншісі - сабақтас байланыс. Құрмалас сөйлемді түрге бөлуде негізгі критерий, классификациялық принцип болатын да синтаксистік байланыстын осы екі түрі. Осы екі байланыс атауымен құрмалас сөйлемдер байланысу тәсіліне қарай салалас, сабақтас және аралас құрмалас сөйлем болып үшке бөлінеді. Аралас құрмалас құрмалас құрамындағы компоненттер құрмаласуының үшінші түрі емес, алдыңғы екі түрлі байланыстың ең кем болғанда үш компоненттен құралатын бір құрмалас ішіне топтасуы ғана. жүктеу/скачать 2,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|