Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi республикалық Ғылыми-педагогикалық кiтапхана

201 
 
           
Нұртазин  Темірғали  //Қазақ  әдебиеті:  Энциклопедия.  –  Алматы:  Білік, 
1999. – 515-
516 б. 
    
Валиханов  Ш.  Темірғали  Нұртазин  Ғабиден  Мұстафиннің  «Шығанақ» 
романы жайлы /Ш.Валиханов //Ақиқат. – 2007. - № 12. – 86-88 б. 
    
Омаров Қ. Ғұлама ғибраты: [Т.Нұртазиннiң туғанына 90 жыл] /Қ.Омаров 
//Солтүстiк Қазақстан. – 1998. – 23 қаңтар. 
    
Рахметов  Б.  Бейімбеттану  бастауы.  [Т.Нұртазиннің  Б.Майлиннің 
шығармашылығына  байланысты  зерттеулер  мен  мақалалары  жарық  көргені 
жайлы] /Б.Рахметова //Ақиқат. – 2009. - № 9. – 65-67 б. 
           
Серғалиев  М.  Талант  тағдыры:  [көрнектi  әдебиетшi  Т.Нұртазиннiң 
туғанына  90  жыл  толуына]  /М.Серғалиев  //Егемен  Қазақстан.  –  1998.  –  7 
қаңтар. 
 
 
Айы мен күнi белгiсiз 
2017 
жылы аталатын даталар 
 
Би, шешен, жырау, қоғам және мемлекет  
қайраткері, дипломат  
Ақтайлақ Байқараұлының 
туғанына 275 
жыл (1742-1838).   
       
Ақтайлақ Байқараұлы 1742 жылы Оңтүстік Қазақстанда Сыр бойында 
туған. Ақындық, шешендік өнер дарыған зиялы ортадан шыққан. Арғы атасы 
Нарымбай  би  Ташкентте  бек  болса,  оның  баласы  Құттыбай  би  қазақ 
тарихында  «Қу  дауысты  Құттыбай»  деген  атпен  тараған.  Құттыбайдан  
атақты көріпкел әулие Байқара би, одан туған Ақтайлақ жастайынан алқалы 
топта шешендігімен көзге түсіп, үлкен жиындарда бір ауыз мақалмен немесе 
толғау-жырымен  даулы  істерді  әділетті  шешкендіктен  «қазақтың  қара  тілі, 
қас  биі»  атанған.  Шешендік  өнеріне  қоса,  аталы  сөздер  айтып,  өлең-
толғаулар  шығарған,  билер  айтысына  қатысқан.    Мемлекет  ісіне  ерте 
араласқан.  Абылай  хан  өз  кезінде  үш  жүзден  билер  шақыртып,  қазақ 
руларының шежіресін жаздыртқанда соның ішінде Ақтайлақ би де болған. 
     
1773  ж.  Болат  ханның  атынан  Қытай  императорына  елші  болып  барып, 
келіссөздер  де  жүргізген.  Бұл  туралы  Шың  патшылығының  шежіресінде 
жазылған. 
     
Ақтайлақ  би  өмір  туралы,  адамгершілік  асыл  қасиеттер  жайлы 
философиялық толғаулар мен мен адам жасы туралы, үй-іші, ошақ басы, ата-
ана тағылымы мен жас ұрпақ тәрбиесі жайлы дидактикалық ғақлия өлеңдер 
шығарған.  1925  ж.  «Таң»  журналының  №  2  санында  М.Әуезовтың 
Ақтайлақтың  әділ  билігі  жайлы  «Сыбан  Ақтайлақ  би»  деген  мақаласы 
шыққан. Ақтайлақтың тарихтағы орнына М.Тынышбаев жоғары баға берген. 
Ақтайлақ  би  1838  жылы  Семей  облысы  Аякөз  ауданы,  Сарыарқа  ауылы, 
Қайрақты тауының баурайында қайтыс болған. 
 
 

202 
 
Ол туралы: 
     
Ақтайлақ  Байқараұлы  (1742-1838)  //Қазақ  әдебиеті:  Энциклопедия.  –
Алматы:Білік, 1999. – 39 б. 
    
Ақтайлақ  Байғараұлы  (1742-1838)  //Қазақ  әдебиеті:  Энциклопедиялық 
анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 28 б. 
     
Ақтайлақ  Байғараұлы  //Қазақстан:  Ұлттық  энциклопедия.  Т.1.  – 
Алматы:Қазақ энциклопедиясы, 1998. – 210 б. 
     
Қорабаев  С.  Ақтайлақ-Сабырбай  –  Қазақтың  ХІХ  ғасырдағы  ақындары 
/С.Қорабаев. – Алматы, 1988. 
 
 
                                      
Ақын 
Дулат Бабатайұлының  
туғанына 215 
жыл (1802-1874).   
       
Қазақ тарихындағы көрнектi тұлғалардың бiрi 
Дулат Бабатайұлы қазiргi 
Шығыс  Қазақстан  облысының  Аягөз  ауданы,  Сандықтас  мекенінде  туған. 
Ауыл молдасынан оқып, мұсылманша сауат ашқан.  Алайда, ақындық өнердi 
ерекше қастерлеген аймақта өмiр сүрген, көне ақын, жыраулар  мұрасынан, 
ескi  тарихи  аңыздар  мен  этикалық  жырлардан  нәр  алып  өскен  Дулат  өз 
заманындағы  ең  бiлiмдi  адамдардың  бiрi  болды.  Дулатқа  Әл-Фараби  мен 
Дауанидiң  мұра  болған  дәстүрлерi  тән  сияқты,  сондай-ақ  Бұқар  және 
Ақтамбердi  жырауларды  ұстаз  тұтқан,  өлеңдi  ауызша  да,  жазбаша  да 
шығарған. Тұңғыш өлеңдер жинағы Қазанда «Өсиетнама» деген атпен 1880 
жылы жарық көрдi. 
      
Шығармаларында  Дулат  iзгiлiк  пен  зұлымдықтың,  жақсылық  пен 
жамандықтың,  жомарт  пен  сараңның,  бiлiмдi  мен  наданның  арасындағы 
айырмашылықты  ашуға  тырысты.  Бала  өз  ата-анасының  жақсы  өнегесiне 
елiктеуге  тиiс,  жас  жеткiншек  бiлiм  игерiп,  белгiлi  кәсiппен  айналысуы 
қажет.  Адам  тек  өзi  үшiн  ғана  емес,  ең  алдымен  халқы  үшiн  өмiр  сүредi. 
Дулаттың ұстаздық, тәлiмдiк пайымдарының негiзгi арқауы осы. 
    
Дулат  Бабатайұлы  1802  жылы  Шығыс  Қазақстан  облысы  Ақшатау 
әкімшілік аумағы, Қоңыртау тауының баурайында қайтыс болған. 
ӘДЕБИЕТТЕР: 
      
Дулат  Бабатайұлы  (1802-1874).  Өсиетнама;  «Сөзiнiң  басы  бiсмелла»; 
«Сүлейменге»;  «Асқар  таудың  сәнi  жоқ»:  [өлеңдер]  //ХIХ  ғасыр  әдебиетi. 
Хрестоматия. 6-шы кiтап/Құр. Х.Сүйiншәлиев. –Алматы, 1992. – 18-34 б. 
      
Дулат Бабатайұлы. «Ақжайлау мен Сандықтас»;  «Сүлейменге»; «Сөзiм 
бар да, көзiм жоқ»; «Тырнақтай меңi болған соң»; «О,Барақ жас, Барақ жас»; 
«Тегiмдi  менiң  сұрасаң»;  «Жапанға  бiткен  жантақты»;  «Асқар  таудың  сәнi 
жоқ»:[өлеңдер]  //Бес  ғасыр  жырлайды.  Екi  томдық.  Т.1.  –  Алматы,  1989.  – 
198-
212 б. 
Ол туралы: 
     
Дулат Бабатайұлы //Түркістан: Халықаралық энциклопедия. –Алматы: 
Қазақ энциклопедиясы, 2000. – 285-286 б. 

203 
 
      
Дулат Бабатайұлы //Абай: Энциклопедия. – Алматы: Атамұра, 1995. – 
213-
215 б. 
     
Дулат  Бабатайұлы  //Қазақ  әдебиеті:  Энциклопедия.  –Алматы:Білік, 
1999. – 208-
209 б. 
      
Дулат  Бабатайұлы  (1802-1874)  //Қазақ  ССР.    Қысқаша  энциклопедия. 
Т.4. – Алматы, 1989. – 221-222 б. 
      
Дулат  (1802-1874)  //Бес  ғасыр  жырлайды.  Екi  томдық.  Т.1.  –  Алматы, 
1989. – 
197 б. 
      
Дулат  Бабатайұлы  (1802-1874)  //Қазақтың  тәлiмдiк  ой-пiкiр 
антологиясы (ҮI ғасырдан ХХ ғ. басына дейiнгi кезең) Т.1. – Алматы, 1994. – 
152-
154 б. 
    
Дулат  Бабатайұлы  //Қазақтың  тәлімдік  ой-пікір  антологиясы  (ҮІ 
ғасырдан  ХХ  ғасырдың  басына  дейінгі  кезең).  Т.1.  /құраст.Қ.Жарықбаев, 
С.Қалиев. – Алматы, 1994. – 152-154 б. 
     
Дулат Бабатайұлы //Абай. – 2002. - № 4. – 86 б. 
     
Дулат  Бабатайұлы  //Қазақстандағы  білім  мен  педагогиканың  даму 
тарихы  (ҮІ-ХХ  ғғ.)  І  бөлім:  библиографиялық  әдебиеттер  көрсеткіші.  – 
Алматы:Зият Пресс, 2004. – 29-30 б. 
     
Бекбосынов  М.  Отарлық  дәуiрдегi  әдебиет  және  Дулат  Бабатайұлы 
/М.Бекбосынов //Қазақ тiлi мен әдебиетi. – 2000. - № 9. – 30-34 б. 
      
Елікбаев  К.    Дулат  Бабатайұлының  шығармашылығын  оқыту  (9 
сынып)/К.Елікбаев //Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2001. - № 9. – 20-23 б. 
     
Мырза-ғали  Э.  Дулаттану  хақында  бірер  сөз  /Э.Мырза-ғали  //қазақ 
әдебиеті. – 2005. – 12 тамыз. 
      
Раев  Қ.    Дулат  шығармаларындағы  эпитет  сөздердің  танымдық-
эстетикалық мәні  /Қ.Раев //Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2001. - №8. – 36-37 б. 
      
Раев Қ. Дулат өлеңдерінің құрылым жүйесі  /Раев Қ. //Сынып жетекшісі. 
– 2004. - 
№1. – 15-19 б. 
     
Үмбетаев М. Ақындық пайым парызы: [Дулат Бабатайұлының туғанына 
200 жыл] /М.Үмбетаев //Ақиқат. – 2002. - №3. – 77-81 б. 
 
 
Қазақтың атақты ақыны 
Базар жырау 
Оңдасынұлының       (Балқы Базар) 
туғанына 175 
жыл (1842-1911)   
      
Базар жырау Оңдасынұлы (Оңдасұлы) 1842 жылы Қызылорда облысы, 
Қармақшы  ауданында  дүниеге  келген.  Жастайынан  нағашы  жұртында 
тәрбиеленiп он  алты  жасында  ақын  деген  атқа  ие болады.  Өлеңдерi нақыл, 
терме,  өсиет  сөздерге  толы.  Негiзiнен  толғау  жанрында  еңбектенген. 
Тақырыбы  адам,  замана,  өмiр  жайлы  болып  келедi.  Дiни  сарындар  да 
кездеседi. 
     
Сонымен  қатар  жас  жеткiншектерге  үлгi-өнеге  боларлықтай  тәлiмдiк 
тұжырымдар  да  көптеп  кездеседi.  Бұларда  шешендiк  өнерге  жетiлу,  жақсы 
мен  жаман  адамның  айырмасы,  жiгiттiктiң,  кiсiлiктiң  өлшемi,  достықты 

204 
 
қастерлеу,  ғашықтық  пен  жар  сүюдiң  мәселелерi  әрi  тартымды,  нанымды 
баяндалады. 
     
1985  жылы  Базар  жыраудың  «Өлеңдер  мен  дастандар»  атты  жинағы 
жарық  көредi.  Оның  әдеби  мұрасын  жинап  жариялауда  Ә.Диваев, 
С.Сейфуллин, Ә.Марғұлан еңбек еттi. Ақын Мағжан Жұмабаев Базар жырау 
шығармашылығын жоғары бағалап, мақала жазды. 
ӘДЕБИЕТТЕР: 
     
Базар Оңдасұлы.  «Дүниенi қудым екiленiп»; «Нұсқасыз сөзiм жоқ едi»; 
«
Базардың  өлiм  туралы  айтқаны»;  «Әуелде,  әуел  аспандай», «Жоғарыдан 
төменге»;  «Арқаның  сары  белiнде»:[өлеңдер]  //ХIХ  ғасырдағы  қазақ 
поэзиясы. – Алматы, 1985. – 229-234 б. 
     
Балқы Базар жырау Оңдасұлы (1842-1911).  Екi талай жер болса; Сөйле 
десең  сөйлейiн;  Өзiмдей-ақ  ұл  туар;  Әлi  де  сенде  арман  жоқ  (Көңiл  айту); 
Тiлек;  Әр  нәрсенiң  парқы  бар;  Азамат:  [өлеңдер]  //ХIХ    ғасыр  әдебиетi: 
Хрестоматия. 6-шы кiтап /құраст. Х.Сүйiншәлиев.– Алматы, 1992–108-116 б. 
     
Базар  жырау  Оңдасұлы Өтемісов (1842-1911) //Дау шешедi дана сөз. – 
Алматы, 1996. – 148-151 б. 
      
Базар жырау (1842-1911). Өмiрi мен творчествосы туралы анықтама //Бес 
ғасыр жырлайды: ХҮ ғасырдан ХХ ғасырдың бас кезiне дейiнгi қазақ ақын-
жырауларының шығармалары. Т.2. – Алматы, 1984. – 276 б. 
      
Базар жырау Оңдасұлы.  Шығармалары /құраст. Ж.Алдашев. – Алматы, 
1986. – 
499 б. 
      
Базар  Оңдасұлы.  Өлеңдер  //ХIХ  ғасырдағы  қазақ  поэзиясы  /құраст. 
Ә.Дербiсалин, Б.Адамбаев, Б.Ақмұқанова. – Алматы, 1985. – 229-234 б. 
Ол туралы: 
     
Базар  жырау  Оңдасынұлы  //Қазақ  әдебиеті:  Энциклопедия.  – 
Алматы:Білік, 1999. – 143 б. 
    
Базар жырау Оңдасұлы, Балқы Базар //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық 
анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 107 б. 
     
Базар  жырау  Оңдасұлы  //Қазақстан:  Ұлттық  энциклопедия.  Т.2.  – 
Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1999. – 46 б. 
     
Базар  жырау  (1842-1911)  //Қазақ  ССР.  Қысқаша  энциклопедия.  Т.4.  – 
Алматы, 1989. – 162-163 б. 
     
Базар  жырау  Оңдасұлы  (1842-1911)  //Қазақтар.  Көпшiлiкке  арналған 
тоғыз томдық анықтамалық. 2 том.- Алматы, 1998. – 121 б. 
    
Базар  жырау  (1842-1911)  //Қазақтың  тәлiмдiк  ой-пiкiр  антологиясы  (ҮI 
ғасырдан ХХ ғ. басына дейiнгi кезең) Т.1.- Алматы, 1994. - 180-181 б. 
     
Базар жырау  //Қазақстандағы білім мен педагогиканың даму тарихы (ҮІ-
ХХ  ғғ.)  І  бөлім:  Библиографиялық  әдебиеттер  көрсеткіші.  –  Алматы:Зият 
Пресс, 2004. – 39-41 б. 
     
Алдашев  Ш.  Базар  жырау  (1841-1911):  [өмiрi  мен  творчествосы] 
Ш.Алдашев //Базар жырау: Шығармалары. – Алматы, 1986. – 5-20 б;     II том. 
Тарихи тұлғалар. – 121-122 б. 

205 
 
       
Алдашев  Ш.  Жыр  күмбезiн  көтерген:[Базар  жырау  туралы]                        
/ Ш.Алдашев //Жалын. – 1993. - № 7. – 59 б. 
         
  
 
Жазушы, ақын, публицист, журналист,  
қоғам қайраткері 
Мұхамеджан Сералиннiң 
туғанына 145 
жыл (1872-1929).  
      
Мұхамеджан  Сералин  Қостанай  облысы  Қарабұлақ  ауданында  туған. 
Троицк қаласындағы медреседе оқыған, кейiннен 1891 жылы Қостанайдағы   
2  кластық  орыс-татар  мектебiн  бiтiрген.  Арал  маңында  мұғалiмдiкпен 
айналысады.  Оқытушылық    қызметтi  қазақ  мектебiнде  бастауы  оның 
ағартушылық,  педагогтық  көзқарасының  қалыптасуына  зор  әсер  етедi. 
Ұлттық мектеп пен халықтың мәдени тұрмысының нашарлығы ағартушылық 
бағытта  нақты  шаралар  ойластыруға  мәжбүр  еттi.  Соның нәтижесiнде 1911 
жылы  демократтық  бағыттағы  қазақтың  тұңғыш  журналы  «Айқапты»  
шығарады  және  оның  редакторы  да  өзi  болады.  5  жыл  iшiнде    «Айқап» 
журналы  айналасына  iлгерiшiл  қоғам  қайраткерлерiн  топтастыра  отырып, 
қарапайым халық арасында ағартушылық мiндет те атқарады. 
     1919-
1921  жылдары  «Ұшқын»  газетiнде  жұмыс  iстейдi.  1921-1922 
жылдары  Шұбар  болысының  төрағасы  болды.  1923  жылы  Қостанай 
губерниясына  губатком  төрағасының  орынбасары  ретiнде  аттанады.  Бұл 
жерде  «Ауыл»  газетiн  ашып,  1923-1926  жылдары  осы  газеттiң  редакторы 
болды. 
     
М.Сералин  «Бiздердiң  бұрынғы  Һәм  қазiргi  халiмiз»,  «Жер  әңгiмесi», 
«Емле мәселесi» т.б. көптеген мақалалар жазған. Мақалалары қазақ халқын 
отырықшылдандыру,  ұлтық  мектеп  ашып,  оны  белгiлi  бiр  жүйеге  түсiру, 
ғылым-бiлiмдi игеру және орысша тiл бiлудi парыз деп санайды. 
     
М.Сералин  «Топ  жарған»,    «Гүлқашимада»  поэмасын  жазады,  сонымен 
қатар Фирдаусидiң «Шахнама» дастанын, В.А.Жуковский аударған «Рүстем 
Зораб» бөлiмiн, А.С.Сорокиннiң «Жусан» повесiн қазақ тiлiнде тәржiмалады. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР: 
     
Сералин  М.  Топ  жарған:  Шығармалары  /Құраст.  Т.Әбдiрахманов 
/М.Сералин. - Алматы: Жазушы, 1985. – 168 б. 
      
Сералин М. Емле мәселесi (үзiндi).Бiздердiң бұрынғы һәм қазiргi халiмiз 
//Қазақтың  тәлiмдiк  ой-пiкiр  антологиясы.  Т.2.  /құраст.  Қ.Жарықбаев, 
С.Қалиев /М.Сералин – Алматы, 1998. – 45-48 б. 
      
Сералин  М.  Шаһар  Троицк,  март,  1912  жыл  /М.Сералин  //Атамекен.  – 
1994. – 
14 сәуiр. 
      
Сералин М.. Топжарған (Хикая) //Бес ғасыр жырлайды: ХҮ ғасырдан ХХ 
ғасырдың  бас  кезiне  дейiнгi  қазақ  ақын-жырауларының  шығармалары.  Екi 
томдық. Т.2. /М.Сералин. –Алматы, 1989. – 388-403 б. 
 
 

206 
 
Ол туралы: 
      
Мұхамеджан  Сералин  (1872-1929):[Өмiрi  мен  творчествосы  туралы 
анықтама]  //Бес  ғасыр  жырлайды:  ХҮ  ғасырдан  ХХ  ғасырдың  бас  кезiне 
дейiнгi қазақ ақын-жырауларының шығармалары. Үш томдық. Т.3. – Алматы, 
1984. – 
207 б. 
     
Мұхамеджан  Сералин  (1872-1929)  //Қазақтың  тәлiмдiк  ой-пiкiр 
антологиясы  (ХХ ғ.20 жылдарынан 1995 жылға дейiнгi  кезең). Т.2. /құраст. 
Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. – Алматы, 1998. – 44-45 б.     
    
Мұхамеджан  Сералин   //Қазақтар.  Көпшiлiкке  арналған  тоғыз  томдық 
анықтамалық. Т.2.- Алматы, 1998. – 144-145 б. 
     
Сералин 
Мұхамеджан 
//Қазақ 
әдебиеті: 
Энциклопедия. 
– 
Алматы:Білік,1999. – 595 б. 
     
Сералин Мұхамеджан //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық. 
– 
Алматы: Аруна, 2005. – 472 б. 
     
Еленова Ә. Мұхамеджан Сералин //Қызыл қырғын. 37-де опат болғандар 
/
құраст. Қ.Қасенов, Ә.Төреханов /Ә.Еленова. – Алматы, 1994. – 13-16 б. 
     
Кенжебаев  Б.  Қайраткер,  ақын,  журналист:[М.Сералиннiң  творчествосы 
және  поэмалары]  /Б.Кенжебаев  //Кенжебаев  Б.  Әдебиет  белестерi. 
Зерттеулер, мақалалар. – Алматы, 1986. – 200-214 б. 
     
Сүйінов  Е.  Ұлт  қамқоры  болған  тұлға:  (Мұхамеджан  Сералин  туралы 
ойтолғау) /Е.Сүйінов //Ана тілі. – 2003. – 26 маусым. 
 
 
Ағартушы, қоғам қайраткері, заңгер, 
фольклорист 
Қалжан Қоңыратбаевтың  
туғанына 140
жыл (1877-23.07.1940).   
     
Қалжан  Қоңыратбаев  1877  жылы  бұрынғы  Сырдария  губерниясы, 
Ақмешіт уезі, Шиелі болысы,  Керделі деген жерде туған. Жасында ескіше 
хат  танып,  Қарнақ  медресесі,  Түзем  орыс  мектебін  бітірген.  1914-1915  жж. 
Керделі  жерінен  мектеп  ашып,  ауыл  балаларын  оқытқан.  20  жылдары 
Сырдария,  Жетісу  аймақтарына  Түркістан  фольклор  экспедицияларын 
ұйымдастырып,  жетекшілік  жасаған.  Шиелі  облыстық  кеңесінің  2  дүркін 
депутаты, халық ағарту комиссариаты мектеп бөлімінің меңгерушісі. 1924 ж. 
Ақмешіт  уездік  ХІ-ХІІ  съездерінің  делегаты,  атқару  комитетінің  президиум 
мүшесі.    1924-1926  жж.  Ақмешіт  уезі  3-бөлімшесінің  халық  соты.  «Қазақ» 
газеті, «Айқап» журналының Сырдария губерниясының арнаулы тілшісі әрі 
таратушысы. Осы басылымдардың бетіне мақалалары мен өлеңдері басылып 
тұрды.  Сонымен  бірге  «Ақжол»,  «Жаңа  мектеп»,  «Еңбекші  қазақ»,  «Сыр 
бойы»  басылымдарының  тұрақты  тілшісі.  1917  ж.  5  қаңтарда  Түркістанда 
өткен  Сырдария  алашордашы  съезінің  делегаты.  1931-1933  жж.  Алматыда 
«Қол  туралы»,  «Түйе  тұқымын  асылдандыру»  деген  кітапшалары  жарық 
көрді.  1934-1937  жж.  Шиелі  ауданы  «Қызыл  Ту»  колхозында  қызыл  үй 
меңгерушісі болып қызмет атқарған. Алашорда мүшесі. Репрессия құрбаны. 
1937  ж.  30  желтоқсан  күні  қамалып,  1940  ж.  23  шілдеде  Хабаровск  өлкесі, 

207 
 
Советская  гавань,  №  22  Амурлаг  түрмесінде  қайтыс  болған.1956  жылы 
азаматтық, 1993 жылы  саяси тұрғыдан толық ақталған. 
ӘДЕБИЕТТЕР: 
    
Қоңыратбаев  Қ.  Пайғамбар  заманы:  оқулық  /Қ.Қоңыратбаев.  –Орынбор. 
1915. 
    
Қоңыратбаев  Қ.  «Қазақ»  туралы.  Өлең.  Айтыс.  Өлең.  Қой  туралы 
/Қ.Қоңыратбаев. –Алматы, 1932. 
    
Қоңыратбаев  Қ.  Түйе  тұқымын  асылдандыру  туралы  /Қ.Қоңыратбаев.-
Алматы, 1934. 
Ол туралы: 
     
Қоңыратбаев Қалжан Қоңыратбайұлы //Қазақ әдебиеті: Энциклопедия. 
– 
Алматы: Білік, 1999. – 420 б. 
     
Қоңыратбаев 
Қалжан 
Қоңыратбайұлы 
//Қазақ 
әдебиеті: 
Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 332 б. 
    
Қоңыратбайұлы Қалжан //Қазақ жазушылары: ХХ ғасыр: Анықтамалық. 
Алматы: Ана тілі, 2004. – 189 б. 
 
 
Педагог, қоғам қайраткерi, Қазақ АКСР Халық  
ағарту комиссары (1921-1922),  
Аспандияр Кенжиннiң 
туғанына 130 
жыл  (1887-1938)    
           
Аспандияр  Кенжин  Гурьев  (Атырау)  қаласында  туған.Орынбор  
мұғалiмдер  мектебiн  бiтiрген.  1905–1917  жылдары  Темiр    қаласындағы 
училищеде  оқытушы болып жұмыс iстеген. 
     1917  – 
1919  жылдары  Кенжин  –  «Алаш»  партиясының  белсенді  мүшесi. 
Темір  уезі  земство  басқармасының  төрағасы,  Алашорданың  Торғайдағы 
әскери кеңесінің мүшесі болды. «Қазақ» газетінің телшісі болды. 
        
Кенжин  1918  ж.  Орал  облысы  қазақтарының  Қаратөбе  съезінде  «Ақ 
жол» атты партия құрушылардың бірі болды. Алашорданың дипломатиялық 
қызметін атқарып, ақтармен (Колчак), қызылдармен (Ә.Жангелдин) келіссөз 
жүргізді.        1920  жылы  РК(б)П  мүшелігіне  кіріп,  оның  Қазақ  өлкелік 
комитетінің үгіт-насихат бөлімі меңгерушісінің орынбасары болды.    
      1921  – 
1922  жылдары  Қазақ  АКСР  Халық  ағарту    комиссарының 
орынбасары, кейiн Қазақ АКСР Халық ағарту  комиссары болып iстейдi. 
     1922  – 
1938  жылдары  жан-жақты  жетiлген  өз  халқының  талантты  ұлы 
Аспандияр Кенжин халық шаруашылығының әралуан салаларында табысты 
басшылық жасады. Сауда комиссары, Қызылорданы республика астанасына 
айналдыру  жөніндегі  үкіметтік  комиссияның  төрағасы  («Кенжин 
комиссиясы»,1926),  Қазақстан  Халық  шаруашылығы  кеңесінің  төрағасы, 
Семей  ет  комбинаты  құрылысының    бастығы,  КСРО  Халық  комиссарлары 
кеңесі жанындағы Дайындау комитетінің (Комзаг) Түрікменстандағы уәкілі, 
Орынбор  «Облтерідайындау»  мекемесі  директорының  орынбасары 
қызметтерін  атқарды.  Саяси  қуғын-сүргінге  ерте  ұшырап,  үш  рет 
(1921,1932,1936 
ж.) партия қатарынан шығарылды. 

208 
 
     
1938 жылы қуғын – сүргiнге ұшырап, «халық жауы» ретінде айыпталып, 
қаза тапты. 1990 ж. ақталды.  

жүктеу/скачать 2,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: