R.T. KHASSENOVA, A. KADYSKYZY, ZH.T. KULAKHMETOVA

№ 3 (112) 2016

443

Deng Yanchang and Liu Runqing made a deeper and more complete summary of the relations of language and 

culture:

“Language is a part of culture and plays a very important role in it. Some social scientists consider it the keystone 

of culture. Without language, they maintain, culture would not be possible. On the other hand, language is influenced 

and shaped by culture; it reflects culture. In the broadest sense, language is the symbolic representation of a people 

and it comprises their historical and cultural background as well as their approach to life and their ways of living and 

thinking” [2]. 

Cultural value of idiomatic expressions is in their indisputable authenticity of their contents. By analyzing them, 

we can trace the history of the country, get acquainted with its customs and traditions, and understand the mentality of 

people. Idiom is a fixed expression that has figurative meaning and expresses a single concept, the content of which is 

not determined by the content of its constituent elements.  Idioms and expressions are displayed stable representations 

that are related to employment, religion, and way of life and culture of the country. With idioms informative aspect of 

speech is supplemented by the sensory-intuitive description of our lives.

The culture of the people whose language is studied in comparison with its own culture and traditions contributes 

to  increasing  motivation  to  learn  language,  developing  needs  and  interests,  as  well  as  more  conscious  language 

learning.

One of the most valuable sources of information about culture and mentality of the nation are phraseological units, 

metaphors, symbols and others, because they keep the myths, legends and traditions of the target culture.

There are a lot of cases when English idioms, literally translated into Italian do not have any clear meaning, 

though we can not deny a great number of phrases, which translated into another language, can mean the same. So, we 

want to present some expressions in Kazakh, English and Italian which are very useful to understand their meaning 

in order to prevent misunderstanding while using them in speech.     

There are idioms which have a similar meaning in two languages like Italian “dare fiato alla propria tromba” is in 

English “blowing your own trumpet” and both of them mean to be good in doing something. A similar situation with 

“essere tutto orecchie” which has an exact translation with the same meaning in English “being all ears”. 

In Kazakh we have the same expression “kulagim sende”.  Italian “La mela non cade mai lontano dall’albero” 

has a literally translation in English “The apple doesn’t fall far from the tree «meaning that children take after their 

parents. In using these phrases in speech misunderstanding is impossible. 

Another phrase which does not present any problems in these languages is  “l’erba del vicino è sempre più verde”. 

Englishmen also say “the grass is always greener on the other side”, underlining that envy disturbs the people enjoy 

their own happiness. Kazakh say in this case “Korshinin balasi tez osedi”, meaning “neighbours children grow fast”.

Speaking  about  a  person  who  drinks  much  alcohol  Italians  use  the  phrase  “Bere  come  una  scimmia”,which 

translated literally into English “drink like a monkey” does not have any meaning and it should be translated like “to 

drink like a fish”.

Englishmen say that they are fed up to the teeth with something or  somebody when they are bored of something. 

A corresponding Italian phrase is “di averne fin sopra i capelli“, so English “teeth” is substituted by “hair(capelli)” 

There is a similar phrase in English and Italian for describing a very thin person “be a bag of bones” (Eng), “quella 

persona è un mucchio d’ossa” (It.)

 It is very curious that both in English and in Italian an unpredictable person is compared with a hatter and a 

corresponding phrase sounds like “as mad as a hatter” (Eng) and “matto come un cappellaio” (It).

To show that something is very easy to do Englishmen say “a piece of  cake”! while Italians say “facile come bere 

un bicchier d’acqua”, which means “easy like to drink a glass of water”

An idiom, used by Englishmen to say that it is very difficult to change one’s character is “a leopard cannot change 

its spots”. Italians say “il lupo perde il pelo ma non il vizio”, which means “wolves change skin but not habits”, which 

has Latin origin “lupus mutat pilum, non mentem”,translated “A wolf changes skin but not the mode of thinking”.

It is also interesting situation with Italian idiom “Cane ‘non’ mangia cane”, which derives from Latin “Canis 

caninam non est mordere pellem” and is translated “a dog doesn’t eat a dog” to denote that similar creatures do not 

fight. In English they use an Idiom with a completely opposite and negative meaning to show that to obtain profit “a 

dog-eat-a-dog world”.

“Essere al verde”, translated “to be in green”, is a very typical Italian phrase to say about financial problems. In 

the same situation an Englishman would say “I am on the rocks”.

An analogue for Italian “Una goccia nel mare”meaning “a drop in the sea” to signify something not very important 

is in English “a drop in the bucket”

It is clear from these examples that an exact translation is impossible because of the different world pictures 

existing in different languages and it is commonly known that the majority of problems in intercultural communication 

takes place while translating some information from one language into another. 

Linguists B.A. Serebrennikov and R.M.Frumkina wrote that “the language does not reflect the world automatically. 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы

444

It is like a prism through which the people look at the world and every nation has its own prism, that is why every 

language has its own particular method of representing the same reality”  [3].  

Language is like a culture box, which contains all knowledge, material and spiritual values, accumulated by the 

people through the centuries, that is why interpretation of the language units like Idioms is possible only if we take 

into consideration not only the language expression but also the individual and social experience, which is reflected 

by them   and the circumstances in which they came to life. The notions of our native culture and mother tongue to 

seem us to be something common, existing in all the languages. In fact it is a big mistake. Speaking about a kind 

person Kazakh says “baurmal”, connecting kindheartedness with “liver (baur)” not with “heart” like in Russian, 

English and many other cultures. In Kazakh culture we say “baurim” naming our  little brother, though there is a 

literary word for it “ini”. We say “baurim elzhirep ketti” describing some sensitive situation. 

Some examples of comparative analysis of Kazakh, English and Chinese idioms:

Ай мен күндей сұлу(is beautiful as the moon and the sun)

Picture of beauty 

美如水 

(is beautiful as the water);

Ине шаншар жер жоқ(there is not an inch of room)

There’s no room to move 

座无虚席 

(there is not an empty seat);

Төбе шашы тік тұру

Hair stands on end

English idiom: ‘Hair stands on end’ looks like Chinese idiom ‘怒发冲冠’, but actually it means in Chinese ‘毛

骨悚然’. 

Ақ жаулық (white kerchief, wife)

Companion in life, wife 

Асқар тауым (my mountain, my supporter) 

My support, my protection 

靠山 

( same in Kazakh: my mountain, my supporter) 

Терісіне сыймау (not to get in one’s skin)

To burst with rage, anger.

大发雷霆

(same in English: to burst with rage, anger)

According  to  Chinese  and  British  peoples`  experience  and  their  understanding  of  the  world,  there  are  many 

similarities in their idioms. Thus, despite the different cultural backgrounds, a lot of sayings are similar in English 

and Chinese. As Chinese people do not like snakes, there are many sayings: 蛇蝎心肠(snake-hearted)；牛鬼蛇神

(monsters). Similarly, the British hate snakes, there are sayings: Take head of the snake in the grass - meaning that 

there is a snake in the grass, beware of it. Following are the examples of similar sayings in Chinese and English:

隔墙有耳

/Walls have ears/ but different in Kazakh: Үй артында кісі бар(There is a man behind the house)

轻如鸿毛

Light as a feather 

人多好办事/

 Many hands make light work

           Here are the similar sayings in Chinese, English and Kazakh:

火上加油

 / To pour oil on the fire /Отқа май құю

一箭双雕

 To kill two birds with one stone / Бір оқпен екі қоянды ату

眼不见心不想

Out of sight, out of mind /Көзден кетсе, көңілде болады ұмыт

三思而后行

/ Look before you leap /Абайлап қарап аңдып бас

On the one hand, we see differences in linguistically specific words that not translated into other languages. On the 

other hand, there is a dissonance in cultural notions of different nations on the objects and realities of the surrounding 

world. In idiomatic expressions are usually reflected notions associated with work, life and culture of the people. They 

are fully disclosed the specifics of the national language, its identity. The main purpose of idioms - giving to speech 

special expressiveness, unique originality, accuracy and imagery that is a guarantee to understanding of national 

mentality. Language accumulates collective experience of the society, and therefore, understanding of language is the 

key to understanding the national mentality. Study of idiomatic expressions increases the possibilities to understand 

more accurately not only the language itself, but also it contributes to a deeper understanding of the culture, history, 

customs and traditions of the people. Language proficiency is an important prerequisite for the personal, cultural, 

professional and economic contacts in the world context.

Thus, to avoid problems in communication with representatives of other cultures we need to study not only  lexis 

and grammar, but deeper stratums of the language like phraseology, proverbs, idioms reflecting  the  very culture and 

which is more important - the mentality of  people.   

                                              

№ 3 (112) 2016

445

References

1 Ter-Minasova S.G. Language and  Intercultural Communication. Course Book. Moscow, 2000. – P.148. 

2. Deng Yanchang and Liu Runqing. Language and Culture. Foreign Language and Research Press Beijing, 1989. 

– P.67.

3  Serebrennikov  B.A.  On  the  materialistic  attitude  to  the  language  phenomena.  Moscow,  1983.  –  P.157; 

R.M.Frumkina. Middle level theories in the contemporary linguistics// Issues of linguistic studies, 1996. – №2. – P.89.

Хасенова  Роза  Тукеновна  -  Л.Н.  Гумилев  атындағы  ЕҰУ  Халықаралық  қатынастар  факультеті 

шетел тілдер кафедрасының аға оқытушысы, итальян тілінің дидактикалық оқытуының магистрі; 

Қадысқызы  Айгүл  -  Л.Н.  Гумилев  атындағы  ЕҰУ  аға  оқытушысы,  педагогика  ғылымдарының 

магистрі;  Кулахметова  Жанна  Ташевна  -  Л.Н.  Гумилев  атындағы  ЕҰУ  Халықаралық  қатынастар 

факультеті  шетел  тілдер  кафедрасының аға  оқытушысы, гуманитралық  ғылымдарының магистрі. 

Тіл менталитет айнасы ретінде.

Шетел  тілін  оқытуда  мәдениет  аралық  қабылетін  қалыптастыру  жолында  түрлі  тәсілдерді 

қолданған  дұрыс.  Итальян,ағылшын,қытай  және  қазақ  тілдеріндегі  сөз  тіркестерінің  ұқсастығын 

және айырмашылығын  көрсету арқылы мақала авторлары түрлі идиомалардың тура мағынасын  түсіну 

маңыздылығын көрсетеді.Тіл үйренушілер үшін бұл өте қажет қабылет тілдегі идиомалар арқылы мәдениет 

пен  танысу.Осылайша  олар  шетел  тілін  қарым  қатынас  құру  барысында  сәтті  қолдану  қабылетіне  ие 

болады.

Түйін сөздер: мәдениет, менталитет,идиома,айырмашылық,ұқсастық.  

Хасенова  Роза  Тукеновна  -  магистр  дидактики  преподавания  итальянского  языка,  старший 

преподаватель  кафедры  иностранных  языков  ЕНУ  им.Л.Н.Гумилева;  Қадысқызы  Айгүл  -  магистр 

педагогических  наук,  старший  преподаватель  языков  ЕНУ  им.Л.Н.Гумилева;  Кулахметова  Жанна 

Ташевна - магистр гуманитарных наук, старший преподаватель кафедры иностранных языков ЕНУ 

имени Л.Н. Гумилева. Язык как отражение менталитета.

В преподавании иностранных  языков необходимы различные методики для формирования  межкультурной 

коммуникации. Сравнивая и анализируя сходства и различия в идиомах итальянского, английского, китайского 

и казахского языков, авторы статьи демонстрируют необходимость правильного понимания лексического 

значения разных идиом. Это очень полезный навык для изучающих язык-ознакомление с культурой народа 

через  изучение  устойчивых  выражений,  имеющихся  в  данном  языке,  так  как  именно  в  них  содержится 

реальное отражение культуры. Таким образом, они смогут использовать иностранный язык для успешной 

коммуникации.

Ключевые слова: культура, менталитет, идиомы, различия, общаться.  

Accepted for publication 03.03.2016.

ӘОЖ 378.013.42

Қ.Қ. ШАЛҒЫНБАЕВА

1

, А.А. АЛИМБЕКОВА

2

п.ғ.д., профессор

1

, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ PhD докторанты

2

АБАЙ ҚҰНАНБАЕВТЫҢ ЕҢБЕКТЕРІНДЕГІ ЖАСТАРДЫ ЛИДЕРЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

 

Абай  Құнанбаев  адамның  бойындағы  кездесетін  сапалардың  ішінде  басты  орынға    әділеттілік,  мейірімділік, 

рахымдылық,  жомарттық,  адамгершілікті    қойған.  Бұл  қасиет  лидерлік  сапалар  жүйесін  құрайтындығын  атап 

көрсеткен. Қазіргі нағыз лидер тұлғаға тән сапалар Абайдың «Толық адам» немесе жүрек тәрбиесі туралы ойынан 

бастау алады. Жастардың лидерлік сапаларын дамытудың қайнар көзі Абайдың құнды әдеби мұралары мен қара сөздері 

болып табылады. 

Түйін сөздер: лидер, лидерлік, көшбасшы, лидерлік сапа. 

Қай заманда болмасын қазақ елі ұрпағының озық ойлы, жан-жақты, тәрбиелі, жеке бас қасиетінің заманауи 

талаптарға сай болуын қадағалаған. Ол туралы біз әртүрлі тарихи-педагогикалық зерттеулерге талдау жасау 

арқылы білдік. Мәселен, Абай Құнанбаевтың жастар тәрбиесі жайлы педагогикалық идеялары бүгінгі күнге 

дейін өзінің көкейкестілігін жоғалтпаған. Әсіресе, оның жастардың бойындағы лидерлік қасиетін тәрбиелеу 

мәселесіне қатысты айтқан ой-пікірлерін көпшілік қауымның біреуі білсе, екіншісі оның мәнін жете түсіне 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы

446

бермейді. Сондықтан да біз қазақтың ұлы  ойшылдың өз еңбектерінде лидерге тән сапаларды сипаттаған және 

жастарды  лидерлікке  шабыттандыратын  терең  ойлары  жайында  біршама  зерттеу  жұмысын  жүргізуді  жөн 

деп есептейміз. Сонымен бірге қазіргі білім беру жүйесінде лидерді таңдау және дамыту  әдістемесін жасау 

үшін қажет деп ойлаймыз. Жалпы жастарды лидерлікке тәрбиелеу мәселесі батыс ғалымдары еңбектерінде 

жетік қарастырылған. Ресейде ол жайында зерттеулер басталды. Ал, Қазақстанда ол әлі де болса зерттеуді 

қажет  ететін  педагогикалық  тәрбиенің  бір  түрі  деп  есептейміз.  Осы  орайда  біз  «лидер»  ұғымының  шығу 

төркініне қысқаша тоқталайық.  Лидер -  ағылшын тілінен енген термин. (Лидер – ағыл.т. “lider” “басты” 

деген)  Ағылшын  тіліндегі  «leadership»  сөзі,  «басшылық  ету»  деген  мағынаны  білдіреді  [1].  Қазақ  тілінде 

«көшбасшы» деген ұғымды білідіреді. 

Көшбасшы – көшті бастаушы әрі басқарушы. Қазақстанның Орта және Батыс өңірлерінде көшпелі және 

жартылай көшпелі мал шаруашылығына байланысты қазақ қауымы жиі-жиі қоныс аударып, көшіп-қонып 

өмір сүрген. Көшті жөн-жосықты жақсы білетін, жер-су жағдайымен жете таныс «Көшбасшы» басқарған. 

Кейде ұзақ көш жолдарымен көшуге тура келіп, көптеген елді мекендерді басып өтетіндіктен «Көшбасшы» 

болып ел мен жер тарихымен, жергілікті ру-тайпалардың әдет-ғұрыптарымен жақсы таныс, көпті көрген, 

көне  көз  адам  тағайындалған.  Көшбасшы  көштің  бағдарын,  уақытын,  тәртібін  ғана  қадағалап  қоймай,  ру 

аралық қақтығыстарды болдырмайтын тапқыр, мәмілегер, бітімгер, саясаткер адам ретінде көш қауіпсіздігін 

қамтамасыз еткен [2].  

Абай Құнанбаев өзінің өлең-жырларында ел ішіндегі ұрлық, зорлықты, алауыздықты, жалқаулықты сынап, 

жастарды адал еңбекке, ізденімпаздыққа, жігерлілікке, адамгершілікке, өнер-білімге, бір орында тұрмай үнемі 

алдыға ұмтылуға шақырады. Шығыс пен Батыс классиктерінің ағартушылық ой-пікірлерінен мол нәр алған 

ұлы ақын бала тәрбиесі мәселелеріне де кеңінен тоқталып, өзінің өлеңдері мен қара сөздерінде лидерлікке 

тән  сапалардың  бірі  ұқыптылық  пен  жауапкершіліктің  болу  туралы:  «Егер  есті  кісінің  қатарында  болғың 

келсе, күнінде бір мәрте, болмаса жұмасында бір, ең болмаса айында бір, өмірді қалай өткізгенің жайында 

өзіңнен өзің есеп ал»  дейді [3].  Лидерге тән сапалардың бірі  өзінің іс-әрекетіне, атқарылған жұмыстарына 

есеп беріп отыруы. Яғни өзінен-өзі есеп ала білу қабілеттілігі.  

Адам мінезіндегі жат  мінез-құлық: орынсыз мақтап, ойсыздық,  салғырттық, күншілдік, көрсеқызарлық 

сияқты жаман әдеттердің ақыл мен ойды тоздыратынын айта келіп, естігенді есте сақтау, көргеннен үлгі-

өнеге алу, жаман әдет-дағдыдан бойын аулақ ұстау, нәпсіні ақылға жеңдіру, ұстамды болу сияқты ойлары 

нағыз лидерлік сапаларды насихаттайтынын көруге болады. 

Абай Құнанбаев сана-сезімді тәрбиелеудегі қоғамдық ортаның ролін материалистік тұрғыдан түсіндіре 

білді. Ақын адам мінезінің қалыптасуы тәрбиеге, ортаға байланысты екенін дәлелдеді. Өзінің отыз жетінші 

қара сөзінде: «Мен, егер заң қуаты қолымда бар кісі болсам, адам мінезін түзеп болмайды деген кісінің тілін 

кесер  едім»    деді  [4].  Бұл  лидерліктің  жағдаяттық  теориясына  келеді.  Лидерге  тән  сипат  қатынасын  атап 

көрсетеді және әлеуметтік жетілу лиделік сапалардың жоғары ықтималдылығын арттырады.

Абай  Құнанбаевтың  поэтикалық  шығармалары  мен  қара  сөздері  пәлсапалық,  этикалық,  эстетикалық, 

психологиялық және педагогикалық ой-пікірлерге толы. Ақын түсінігінше, табиғат біздің санамыздан тыс 

және бізге тәуелсіз өмір сүреді. Адам баласы «көзімен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап,  тілмен татып, 

мұрнымен иіскеп тыстағы дүниеден хабар алады»,- дейді. Адам баласы анадан туғанда екі түрлі мінезбен 

туады. Бірі – ішсем, жесем, ұйықтасам деп туады. Бұлар – тәннің құмарлығы. Екіншісі – білсем, көрсем, 

үйренсем екен  деген жан құмарлығымен туылады [2.7 сөзі].    Абайдың айтқан бұл идеясы лидер теориясының 

«Ұлы адамдар» теориясына келеді. «Ұлы адам» теориясы лидерлік  сапалары туа біткен қасиет, адамдар ұлы 

лидер болып туады дегенге саяды [6].     

Қазақ халқының ауыр тұрмысын және надандығын мінеп-шенеді. Қара басының қамын ғана ойлайтын, 

яғни тән қажеттігін өтеуді ғана ескеріп, рухани қажеттілікті ойламайтын, біреуді алдап, біреуді арбап күн 

көрушілерге,  өзінен  күшті  әкімдер  алдында  жағымпаздықпен  көзге  түсіп  қалуға  тырысушыларға  Абай 

Құнанбаев мейлінше қарсы болды. 

Бұл өлен жолдарынан лидерге жат мінез-құлықты сынай отырып,

Пайда ойлама, ар ойла

Талап қыл артық білуге.

Артық білім кітапта

Ерінбей  оқып  көруге,  -  деп  жастарды  білім-ғылымды  меңгеруге  шақырды  [3].  Яғни,  Абай  Құнанбаев 

жастарды  білген  білімдерімен  шектеліп  қалмай,  үнемі  дамуға,  ізденіске  шақырады.  Ал,  үйренуге  деген 

талпыныс лидерлік сапалардың бірі. 

Абай Құнанбаев қазақ қоғамындағы жас ұрпақтарды лидерлікке тәрбиелеуге байланысты ойларын бірнеше 

өлеңдерінен («Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат», «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» т.б.) көруге болады. 

№ 3 (112) 2016

447

Ол халықтың артта қалушылығын, надандығын мінеп, әдебиет пен ағарту халыққа қызмет етуі, жалқаулыққа, 

ымырашылдыққа қарсы күрес жүргізуі қажет екендігін көрсетеді. Осы жағдайдан халықты алға қарай алып 

шығу, үлгі болу, жол бастаушы бойында лидерлік сапалары дамыған болашақ жастар екеніне толық сенді.

Ұлы ағартушы өз айналасын қоршаған әділетсіздік қазақ халқын аздырып бара жатқанын, жас ұрпақты 

тәрбиелеуге теріс ықпалын тигізетіндігін байқап, халықты, әсіресе, жастарды, адамгершілікке тәрбиелеуге 

ерекше көңіл аударды.

Ал, жастар бойына дарытуға лидерлік қасиеттерді, тиісті жоғары адамгершілік қасиеттер ретінде: туған 

елге  деген  сүйіспеншілік  пен  ерлік,  табандылық  пен  адалдық,  парасаттылық  пен  сыпайылық,  адамдарға 

қайырымдылықпен қарау, еңбек сүйгіштік, жарқын өмірге ұмтылушылық т.б. атап айтты. 1886 жылғы бір 

өлеңінде ақын:

Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман,

Шошимын кейінгі жас балалардан.

Терін сатпай, телміріп көзін сатып,

Теп-тегіс  жұрттың  бәрі  болды  аларман,-  деп  өз  кезіндегі  жастардың  осындай  жағымсыз  мінездерін 

қатаң  сынға  алды  [3].  Абай  Құнанбаев  уақытын  еңбексіз  бос  өткізетіндерді,  еріншектерді,  өсекшілдерді, 

адамгершілік қасиетке ұмтылмайтындарды мейлінше жек көрді. Ондайлар туралы:

Осындай сыйдаң жігіт елде мол-ақ,

Бәрі де шаруаға келеді олақ.

Сырын түзер біреу жоқ, сыртын түзеп,

Бар өнері – қу борбай – сымпыс шолақ - деп, күйзеле жазады ұлы ақын [3]. 

«Ақыл – ардың сақтаушысы» деп қарап, адамгершілік мәселелерін жоғары бағалап, ар тазалығы үшін 

күресуді дәріптеді.  Ал адам бойындағы адамгершілік - лидердің ең негізгі сапаларының бірі екенін бізге 

мәлім. 

Сондай-ақ, Абай Құнанбаев лидерге тән және жат  нәрселерді бөліп көрсетті. Одан кейін адам болам деп 

талаптанған жастарға «бес нәрсе» бар. Олар: талап, еңбек, терең ой, қанағат, рахым; қашық болар «бес дұшпан» 

бар,  олар:  өсек,  өтірік,  мақтаншақ,  еріншек,  бекер  мал  шашпақ,-  көрсетеді.  Абай  Құнанбаев  сенімділікті 

жастардың бойына ұялату арқылы олардың болашағының тек талпынып білім іздесе ғана жарқын болатынын 

айтады.  Сенімділік лидердің аса маңызды сапасы. Егер лидер өзіне сенімсіз болса ол тиімсіз лидер болады.  

Өзіне сенімсіз лидерлер – өздеріне, артынан ергендеріне, басқаратын ұйым үшін өте қауіпті, өйткені лидерлік 

лауазымды оның жеке кемшіліктері асқындырады. Артыңызда сүйретілген ауыр жүк, біреуді басқарар кезде 

одан сайын ауырлай түседі.

Абай Құнанбаев өнер-білім алуға шақырды, өмірде өз  орныңды тап,   пайдалы әрекет жаса, дейді. «Сен де 

– бір кірпіш дүниеге, тетігін  тап та, бар қалан!»   деген сөздер соның айғағы [3]. Қазақ елінде ойын-сауыққа 

көп  әуестеніп, бір үйден бір үйге, бір ауылдан бір ауылға қыдырып жүретін келеңсіз әдет барын ашына 

ескертіп, одан аулақ болуды арман етті.

Оқуға құлшыныстың болмауының тамыры, масаттанушылық. Кейбіреулері нақты және оңай емес нәтижеге 

қол жеткізгеннен соң өсудің қажеті жоқ деп есептейді. Бірақ тиімді лидер бұған жол бермейді. Өсуін тоқтатқан 

күні, олар – өзінің және ұйымның әлеуетін жерге көмеді. Абай Құнанбаев жастарды масаттанушылық деген 

ойдан арылып :

«Тамағы тоқтық, жұмысы жоқтық,

Аздырар адам баласын», - деп жағымсыз қасиеттерден жастарды жирендіреді.

Абай Құнанбаев «Сегіз аяқ» өлеңінде:

Жігерлен сілкін,

Қайраттан  беркін!  –  деп  жастарды  жігерлі  іске  үндеді.  Сенатор  Роберт  Кеннеди  айтқандай:  «Үлкен 

сәтсіздікті  жеңіп  шыққан  мықты  адамдар  ғана  үлкен  жетістікке  жетеді».  Ал,  сәтсіздікті  жеңу  үшін  үлкен 

жігерлілік қажет.

Абай  Құнанбаев  «адам»  деген  ұғымды  кең  де,  терең  түсінді.  Оның  түсінігінше  адам-ақылдылық  пен 

имандылықтың, еңбек сүйгіштік пен адалдықтың, әділдік пен білімділіктің жиынтығы. Ақынның айтуынша, 

«күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар, содан қашпақ керек. Әуелі - надандық, екінші – еріншектік, 

үшіншісі – зұлымдық деп білесің. 

Надандық – білім-ғылымның жоқтығы, дүниеден ешнәрсені оларсыз біліп болмайды. Білімсіздік – хайуандық 

болады. Еріншектік – күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық, кедейлік – бәрі 

осыдан шығады. Зұлымдық – адам баласының дұшпаны. Адам баласына дұшпан болса, адамнан бөлінеді». 

Адам  бойындағы  жаман  қасиеттерді  саралаған  Абай  Құнанбаев  адамгершілікті,  әділеттілікті  ең  негізгі 

моральдық принцип ретінде ұсынады[5].  Абайдың он жетінші қара сөзінде адамның бойындағы қасиеттерді, 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы

448

қайрат, ақыл, жүректі сөйлетеді. Сол арқылы үлкен ой айтады. Егер лидердің бойында қайрат болып, ақыл, 

жүрек болмаса онда «ғылым» айтқандай өнерлеріңнің бары рас, қайратсыз ешнәрсенің болмайтұғыны да рас, 

бірақ қаруына қарай қаттылығы да мол, пайдасы да мол, бірақ залалы да мол, кейде жақсылықты берік ұстап, 

кейде жамандықты берік ұстап кетеді деген. Егер лидер асқан ақылды болып, бірақ, жүрек болмаса жаман мен 

жақсыны айыра алмай, жүрексіз ақылын зұлымдыққа пайдаланатынын айтады. Қайрат, ақыл, жүрек үшеуінің 

басы қосылып, бәрін жүрекке билеткенде ғана қасиетті адам болады деген. Яғни, лидердің бойынан ақыл, 

қайратты  билейтін  үлкен  жүрек  болу  керек.  Жүрексіз  лидерлік  фатальды  (жазмыштық)  терісбағыттылық. 

Бұндай  лидер  жоғары  біліммен  ерекшеленбейтін  және  адамдарды  қорқыту  көмегімен  басқаратын  түпсіз 

қатыгездікке және болуы сөзсіз катастрофаға жеткізеді. Бұндай лидерлер соңында өзінің бағынушыларының 

және азаматтарының толықтай сенімен айырылып берілген фанаттық шәкірттерінің қысқаруымен шектеледі. 

Бойында қайрат, ақыл, жүректі тең – бұл ұлы лидердің ажыратылмайтын сапасы болып табылады.

Жоғарыда  айтылғандарды  ескере  келе  біз  ұлы  гуманист-ақынның  еңбектеріндегі  жастарға  күш-қуат, 

бойына жігер, қайрат беретін, мұраларының мәні мен маңызы қазіргі кезде  өзекті мәселеге айналып отырған 

жастардың бойында лидерлік сапаларын дамытудың негізі екенін көруге болады. 

жүктеу/скачать 17,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: