Аралық аттестацияны өткізуге арналған сұрақтар тізімі

6-кесте

2. БЕЛСЕНДІ ҮЛЕСТІРУ МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ МАЗМҰНЫ

2.1 Курстың тематикалық жоспары

Академиялық сағат көлемі

№

пп

Пəндердің бөлім тақырыптарының аталуы

Дəрістер

Зертханалық

сабақтар

СОӨЖСӨЖ

1

2

3

4

5

6

Модуль 1

1 АЖЖ тарихы жəне автоматтандырылған жобалау,

есептеу жəне өндірісті қолданбалы бағдарламалық

қамтамасыз ету

1

2

3

3

2 АЖЖ БҚ атқаратын қызметі бойынша  жіктелуі

1

2

3

3

3 АЖЖ түрлері

1

2

3

3

4 Кəсіпорындардың  АЖЖ  бағдарламаларын  таңдау

критерилері

1

2

3

3

5 CALS, PLM жəне ERP технологиялары

1

2

3

3

6 Ақпарат  алмасу  жəне  өндірістік  кəсіпорынның

электронды құжатайналым технологиясы

1

2

3

3

7 АЖЖ бағдарламаларын интеграциялау

1

2

3

3

8 Өндірісті құрылымдық дайындау жүйелері

1

2

3

3

Модуль 2

9 Өнірісті  құрылымдық  дайындау  жəне  жобалау

стадиялары

1

2

3

3

10 Өндірісті технологиялық дайындау

1

2

3

3

11 Өндірісті  технологиялық  дайындау  жүйелерінің

мүмкіндіктері

1

2

3

3

12 ӨТДЖ кəсіпорындарға енгізу

1

2

3

3

13 DNC жəне CNC жабдықтары мен технологиялары

1

2

3

3

14 Өндірістік 

кəсіпорындарды 

ақпараттық 

жəне

техникалық қамтамасыз ету

1

2

3

3

15 Жылдам  прототипирлеу  технологиясының АЖЖ

жүйелері

1

2

3

3

  Барлығы (сағат)

15

30

45 45

2.2 Конспект лекционных занятий «Прикладное программное обеспечение САПР»

1 Дəріс  Тақырыбы: АЖЖ  тарихы  жəне  өндіріс  жүйесін  қолданбалы

бағдарламалық жасау

АЖЖ  термині (ағылшын  нотациясында CAD құрылысында  қолданылады)

Массачусеттік  Технологиялық  институтында  Д.Т.Росс  аттас  жобада  жұмыс  істей  бастаған

50-ші жылдардың соңында пайда болды. Бірінші коммерциялық CAD жүйелері нарықта 10

жылдан  кейін  пайда  болды. 60-шы  жылдар  басында General Motors компаниясы  өндірісті

бірінші интерактивті графикалық жүйеде дайындау түрінде қолданды. Соңғы 25 жылда CAD

жүйелері  геометриялық  үлгілеу  жүйесі  ретінде  айтарлықтай  жетілрілді, шамалық

конструкциялау, 3D бетті  жақты  денені  үлгілеу  тəсілі  пайда  болды, интерфейс  жақсарды.

ҒЗИ  жəне  КБ  компьютерлердің  пайда  болуы 1950 жылдарға  қатысты, ал  кəсіпорындарда

1960 жылдарға  қатысты. Бастапқыда  олар  қиын  математикалық  есептеулер  үшін

қолданылды, осыдан барып олардың əдістемелік жəне ақпараттық қамтамасыз ете алатыны

анықталды. Сол уақытта жүйені құрушылар болып қолданбалы ақпаратшылар жұмыс істеді.

1970 жылдары АСУ ендіру жəне кең түрде құру үрдісі басталды. Бұл жүйелердің өзгешелігі

үлкен  көлемімен  жəне  оларды  өңдеу  процедурасының  қатысты  қарапайымдылығы  кезінде

құрылымының  күрделілігінен  тұрды. Бұл  басқару  жүйесі  мен  тілдерге  сəйкес  деректердің

қорының тұжырымдамасының, сонымен қатар құрушылардың жаңа категориясы – деректер

қорының  администраторларының  пайда  болуына  əкеп  соқты. Геометриялық  ақпаратты

өңдеуді  компьютерлендіру  аймағындағы  зерттеу  жұмыстары 1950 жылдары  басталды. Бұл

кездерде  геометриялық  үлгілеу  тілдері  жетілдірілді. 1960 жылдары  бөлшектердің

геометриясын  сипаттау  тілі  қолданылған  СББ  білдектерінде  өңдеу  ақпараттарын

автоматтандыру  жүйесін  кең  түрде  енгізу  басталды. Бірақ 1980 жылдары  графикалық

дисплейлердің пайда болуына дейін геометриялық тапсырмалар дестелік режимде шешіліп

отырды. 1980 жылдары интерактивті құрылмалауыш АЖЖ пайда болды.

АЖЖ  бірінші  болып  КСРО  –  да  шетелдегідей  ЕС  ЭВМ;  СМ  ЭВМ  жəне  т.б.

машиналарында жұмыс істеді. Мысалы, 1986 жылы Коломенский машина жасау бюросында

СМ  ЭВМ  компьютері  үшін «Каскад»  АЖЖ  құрылды. Дестенің  негізінде  реттік GKS

(Graphical Kernel System) графикалық ядросы болды. 1987 жылы  Жуковский атындағы ЦА-

ГИ қорғаныс өнеркəсібі үшін  VAX сериясының ЭВМ жəне ЕС ЭВМ отандық аналогында

жүзеге  асқан «Конструктрлеудің  автоматтандырылған  жүйелерін  негізгі  бағдарламаны

ақпараттық жасау» жүйесі жасап шығарылды. Бірақ əсіресе АЖЖ ПК дəуірінің басталуымен

жетіле  бастады. 80 жылдардың  соңы 90 жылдардың  басында  ТМД  елдерінде  АЖЖ

жетілуіне  қатты  əсер  еткен  бірнеше  жүйе  шығарылды. 1987 жылы  Мəскеуде Cherry CAD

өнімі  шықты. Осы  уақытта  Ижевскте  жазық  механикалық  өңдеу  үшін «Катран»

бағдарламасы  құрылды. Содан  кейін  олар  автоматтандырылған  жобалау (CAD) жəне

өндірісті дайындау (САМ) функциясын орындайтын ADEMс болып жинақталды, бұл өнімді

қазір Omega Technologies компаниясы  жүзеге  асыруда. 1989 жылы  Коломенский  машина

жасау  бюросының  қызметкерлері  АСКОН  компаниясының  негізін  құрды. Өзіндік

геометриялық  ядро  базасында  ПК  үшін «Компас» АЖЖ  шығарылды. 1992 жылы «Топ

жүйелер» TopCAD бағдарламалық  дестесін  шығарды, ол  кейіннен TFlexCAD деген  атауға

өзгертілді. Үшөлшемді  үлгілеу  үшін  бастапқыда  осы  жүйеде  өзіндік  геометриялық  ядро

қолданылды, кейін ACIS фирмасының  Spatial Technologyжəне  соңында EDSтан Parasolid

қолданылды. 1990 жылы  ресейлік  нарыққа  АЖЖ  үшін  Autodesk фирмасының AutoCAD

өзінің қосымшаларын ұсынған «Интермех» белоруссиялық компаниясы шықты.бұл танымал

бағдарламалардың  алға  жылжуы  үшін  маңызды  рөл  оны  ресейлік  кəсіпорындар  үшін

бейімделеген  Autodesk екі дистрибьютерлері – «Орыстың өнеркəсіптік компаниясы»(РПК)

жəне  Consistence Software атқарады. Сонымен  қатар   AutoCAD іспеттес, бірақ  аз  қуатты

жəне арзан екіөлшемді жобалау жүйелерін ұсынатын ресейлік фирмалар аз емес. Сондықтан

ТМД АЖЖ жеткізушілердің бірлестігі құрылған, оның құрамында ресей құрастырушылары,

батыс  өнімдерінің  дистрибьютерлары  бар. Нарықтың  осы  сегментінде  маңызды  рөл

атқаратын  шетелдік  жетекші  вендорлар  - EDS, Dassault/ IBM, PTC, Solid Works,

MSC.Software өкілдіктері бар. «Машина жасау үшін  АЖЖ» термині ТМД елдерінде əдетте

ағылшын терминологиясында  CAD/CAM/CAE деп аталатын бағдарламалар дестесі туралы

сөз  болған  жағдайда  қолданылады. Бұл ПО  автоматтандырылған жобалау (CAD), өндірісті

дайындау (САМ) жəне инженерлік талдау (САЕ)үшін.

1971 жылы  доктор  Патрик  Хэнретти (Patrick Hanratty) Manufacturing and Consulting

Services (MCS) компаниясының  негізін  қалады  жəне  көптеген  осы  заманғы  АЖЖ  негізін

құрайтын əдістемені құрастырды.1971 жылы MSC.Software компаниясы САЕ нарығында əлі

күнге дейін жетекші орын алатын  MSС. Nastran құрылымдық талдау жүйесін шығарды. Көп

кешікпей басқа да  CAD – дестелер шыға бастады. Осы уақытта олар мэйнфреймаларда жəне

мини компьютерлерде жұмыс істеді, олардың бағасы бір жұмыстық орын үшін орта есеппен

90 мың доллар тұрды. Тек  ірі кəсіпорындар ғана  уақытпен бірге  алға  басуға мүмкіндіктері

болды. Бір уақытта СББ білдектерге арналған  бағдарламалардың көмегімен өндіріс үрдісін

біртіндеп автоматтандыратын бірінші САМ бағдарламалары, күрделі конструкция талдауы-

на  арналған  САЕ    өнімдер  шыға  бастады.  80  жылдардың  орта  шешінде  машина  жасауға

арналған  АЖЖ  жүйелер  жаңа  пішінге  иеболды , олар  қазіргі  уақытта  да  бар.

Микропроцессорлардың  пайда  болуы  аппараттық  жасау  аймағында  революциялық

өзгерулердің  басталуына  əкелді- персоналдық  компьютерлер  дəуірі  басталды. Бірақ

үшөлшемді  үлгілеу  үшін  алғашқы  ПК  қуаты  жеткіліксіз  болды. Сондықтан 80 жылдары

«жауапты» жобалауды автоматтандыру құралын жеткізушілер ОС Unix басқаруымен жұмыс

істейтін RISC- процессорлар  негізіндегі компьютерлерге бағдарланды, олар  мэйнфреймдер

мен мини – машиналардан біршама арзан болды. ПО бағасы да паралельді түрде төмендеді,

90 жылдардың басында жұмыстық орынның орта бағасы 20 мың долларға дейін төмендеді

жəне АЖЖ қолжетерліктей болды. Бірақ ол көпшілікке арналған өнім ретінде тек Autodesk

компаниясы  өзінің1 мың  доллар  тұратын  атақты AutoCAD дестесін  құрастырғаннан  кейін

ғана  пайдаланылды. Шындығында  ПК 16 – разрядтық  болды, олардың  қуаты  тек  екі

өлшемді құрылым – сызу жəне үлгілер құру үшін ғана жетті. АЖЖ көптеп дамуы 90 жыл-

дарда , ол кезде   Intel  Pentium Pro процессорын, ал Microsoft -  Windows NT шығарғанда

болды.  Осы  уақытта  Auto  CAD  типті  программалар  жəне  көптеген  функциялы  қымбат

өнімдер арасындағы қуысты «орта салмақтағы категориялары» бар жаңа ойыншылар алаңға

шықты. Нəтижесінде АЖЖ үш шартты сыныпқа бөліну болды, олар: ауыр, орта жəне жеңіл.

Мұндай сыныпталу тарихи жағдайда пайда болды, сондай–ақ сыныптар арасындағы шекара

өшірілсе  де, өмір  сүріп  келеді, өйткені  жүйелер  бұрынғыдай  бағасы  жəне  қызметтік

мүмкіндіктері  бойынша  өзгешеленеді. Əмбебап  АЖЖ  басқа, сондай – ақ  əртүрлі  мысалы,

инженерлік  талдау, құбырлардың  есебі, металл  құю  талдауы, металдық  конструкцияларды

жобалау  жəне  көптеген  басқа  да  нақты  есептер  үшін  мамандандырылған  өнімдер

шығарылды.

Ауыр  салмақтылар Егер  ХХІ  ғасырдың  басында  нарықта  АЖЖ  тек  жоғарғы

бағалық  сыныбының  үш  жүйесі EDS компаниясының  Unigraphics NX, Dassault  Systems

француз фирмасының CATIA ( IBM бірге алға басу) жəне  PTC (Parametric Technology Corp.)

- тан  Pro / Engineer басым  болса, ал  қазір  онжылдықтың  соңында  олардың  құрамы

мынандай: AutoDesk (ADSK), DASTY(Dassault  Systems),  PTC (Parametric Technology Corp.)

жəне  SPLM  (Siemens  PLM  Solutions).  Бəсекелестік  күрес,  инновация  жəне  фирмалардың

қосылуы АЖЖ нарығын қатты өзгертті. Бұрын қуатты жүйелер көп болды, компаниялардың

бірнеше қосылуынан жəне сіңісуінен кейін дестелер саны қысқарды. Аталған компаниялар –

АЖЖ аймағындағы көшбасшылар, ал олардың  өнімдері ақша мəнерінде нарықтың қомақты

бөлігін алады. «Ауыр» АЖЖ негізгі ерекшелігі – ұлан – ғайыр қызметтік мүмкіндігі, жоғары

өндірімділігі жəне жұмыстың тұрақтылығы – осының бəрі ұзақ даму нəтижесі. Бірақ та, бұл

жүйелер жас емес – CATIA 1981 жылы, Engineer-1988жылы., ал Unigraphics NX 2002жылы

шыққанымен,  Unigraphics NX жүйесі Unigraphics жəне  SDRC компаниясын  алу

нəтижесінде  EDS фирмасының  алған  жасы  бойынша  беделді  Unigraphics I- Deas екі

жүйенің  қосылуы  нəтижесінде  алынған  болып  саналады. Барлық  аталған  бағдарламар

үшөлшемді  қатты  дененің  жəне  беттік  жобалау  шамасын, сондай–ақ  құрылымдық  талдау

үлгісімен  өндіріске  дайындықты  қосады, яғни  жүйенің  жинақталған  дестесі  болып  АЖЖ

/PLM  (CAD/CAM/CAE/PDM/PLM/CASE/CALS/MRP)  деген  атқа  ие  болды.  АЖЖ  үшін

миллион  доллар  төлейтін  ірі  тұтынушылар  көп  емес. Сарапшылардың  пікірі  бойынша  бұл

нарық  сегменті  іс  жүзінде  қанық  жəне  индустрия «алыптары» арасында  бөлінген. Қазір

жобалауды  автоматтандыру  шараларын  өндірушілер  өнеркəсіп  алыптарына  қарағанда  орта

жəне шағын бизнес кəсіпорындарына көп үміт артып отыр.

Орта  сынып АЖЖ  əлемінде  мұндай  дестелер 90- жылдардың орта  шенінде  пайда

болды.  Бұған  дейін  екі  полюс  болды  –  бірінде  Unix-  бекетінде  жұмыс  істейтін  қуатты

жүйелер (сондай – ақ  сол  уақыттарда  қазіргіге  қарағанда  олардың  саны  көп  болды), ал

келесісінде – КБ  үшін  екі  өлшемді  сызуға  арналған  қарапайым  бағдарламалар. КБ  қажетті

қуаттылыққа  ие  болғанда, ал Windows көп  есепті  жəне  бірнеше  тұрақты  болғанда,

зерттеушілер  ауыр  жəне  жеңіл  өнімдер  арасындағы  аралықта  орналасқан  жобалауды

автоматтандыру жүйелерін құра алады. Олар біріншісінен үшөлшемді қатты дене мен беттік

үлгілеу мүмкіндігін, ал екіншіден – жоғары емес баға, жайлы графикалық интерфейс жəне

Windows тұғырнамасына бағыт алады. Жаңалықтар АЖЖ əлемінде нағыз төңкеріс жүргізді,

көптеген  конструкторлық  жəне  жобалаушы  ұйымдар  екі  өлшемді  үлгілеуден  үшөлшемді

үлгілеуге  көшуге  ықпал  етті. Орта  сыныпқа  өтуде ACIS жəне Parasolid қатты  денелік

шамалық  үлгілеудің  екі  ядросы  еркеше  роль  атқарды. Олар 90 жылдардың  басында  пайда

болды  жəне олар қазір көптеген  жетекші  АЖЖ  қолданады. Геометриялық ядро  бұйымның

үшөлшемді  пішінінің  нақты  математикалық  көрсеткіші  үшін  жəне  осы  үлгімен  басқару

үшін қызмет етеді. Оның көмегімен алынған геометриялық деректер CAD, CAM жəне CAE

жүйелерімен конструктивті элементтерді өңдеу бұйымдарды құру үшін қолданылады.

Қазіргі  уақытта Parsolid болса EDS фирмасына, ал  барлық  қалаушыларға  оларды

қолдануға  лицензия  сататын ACIS болса  Dassault компаниясына  жатады. Бұндай  қажет

етушілер  аз  емес, осындай  ядролар  жүздеген  АЖЖ  негізін  құрайды, ал  сатылған

лицензиялардың саны  миллионнан асып  кетті. Мұндай  жетістік түсінікті – өйткені дайын

ядроны  қолдану  зерттеушілерді  қатты  денені  үлгілеудегі  қомақты  еңбекті  есептерді  шешу

жүйесінен  арылтады  жəне  қолданушы  интерфейсте  жəне  басқа  функцияларда  топтасуға

мүмкіндік  береді. Яғни  барлық  орта  сыныпты  АЖЖ  осы  механизмдер  негізінде  құрылған

деуге болмайды. Көптеген компаниялар  тəуелсіздікті  бағалайды  жəне өзіндік «жүрістерін»

құрастыруды  артық  көреді. «Орта » сегменттің  көшбасшылар  қатарында  - аттас

компанияның Solid Works жүйесі (қазіргі уақытта Dassault Systems бөлімі), SolidEdge дестесі

(Intergraph фирмасы құрастырған, қазір  EDS жатады) сонымен қатар  Inventor программасы,

ал ол болса  Autodesk жатады. Олардан басқа осы сегментте көптеген компаниялар, сондай –

ақ бір жұмыстық  орын бағасы 2-ден 8 мың доллар тұратын қымбат емес жүйелерге қатысты

ресейлік компаниялар жұмыс істейді.

Жеңіл  жүйелер Берілген  категория  бағдарламары  екіөлшемді  сызу  үшін  қызмет

етеді, сондықтан  оларды  əдетте  электрондық сызба  тақтасы  деп  атайды. Шамалық  үлгілеу

шамасы  ауыр  жəне  орта  АЖЖ  сияқты  жүйелерде  жоқ.  Бірінші  Sketchpad  сызба  жүйесі  60

жылдар басында пайда болды. Бірақ бұл облыста тек 80 жылдарда  дербес компьютерлердің

пайда  болуымен  дұрыс  бағытқа  түсті.  Бұл  аймақта  пионер  болып  Autodesk  компаниясы

болды,  ол  AutoCAD  атпен  ПК  үшін  АЖЖ  1983  жылы  шықты.  Жетістік  феноменальды

болды – өйткені 1987 жылы AutoCAD 100мың көшірмесі сатылды, ал бүгінгі күнібұл сан 4

миллионнан  асады. Ауыр  салмақтыларды  екі  өлшемді  сызу  бағдарламасы  сегментінен

ығыстыру  нəтижесінде Autodesk АЖЖ  нарығының  қаншама  бөлігін  қамтып  отыр. 1984

жылы  Bently фирмасы AutoCAD негізгі  бəсекелесі  болған  Microstation программасын

ұсынды. Олардан басқа қазір көптеген «жеңіл» АЖЖ бар, олардың қатарында компаниямен

Data CAD, IMSI фирмасының TurboCAD,  Surfware- дан  SurfCAM жəне  т.б. Бұл  өнімдер

ауыр жəне орта АЖЖ қарағанда қарапайым жəне арзан (100-400 доллар), сондықтан қазіргі

экономикалық  құлдырауға  қарамай  оларға  сұраныс  көп. Нəтижесінде «жеңіл» жүйелер

жобалауды  автоматтандыру  өнімінің  кең  тараған  түрі  болып, былайша  айтқанда  АЖЖ

əлемінің «жұмыстық аты » болып табылады.

Кемелденген  нарық АЖЖ  əлемдік  нарығы  кемелденді. 2000жылға  қарай  АЖЖ

керек  болған  барлық  кəсіпорындар  оларға  ие  болды, жаңа  қолданушыларды  табу  қиынға

соқты (бірақ  біздің  елімізде  ол  толық  қамтылған  жоқ). Батыста  экономикалық  құлдырау

басталғанда  АЖЖ  нарығының  өсуі  бəсеңдеді(Daratech компаниясының  талдау  бағасы

бойынша). Бір  уақытта  АЖЖ  жетекші  жеткізушілердің: Autodesk, Dassault Systemes EDS

(UGS PLM бөлімі) жəне PTC айналымының  өсуі  тоқтады. Жаңа  ғасырдың  басталуымен

қатар  компаниялардың  қосылуы, өсу  үшін  жаңа  бағыттар  ізделе  бастады. Қазір  жетекші

жеткізушілер PLM (Product Lifecycle Management) бұйымның өмір сүру циклында ол туралы

ақпаратты  басқаруды  ұғымдастыру  концепциясын  белсенді  алға  жылжытуда. АЖЖ

нарығының  дамуы  екі  түрлі  жолмен  жүруде  –  эволюциялық  жəне  революциялық.  Қазір

нарық  эволюциялық  жолмен  дамуда: өнімдердің  қызметтік  мүмкіндіктері  кеңейеді,

өнімділігі жоғарлайды, қолданыс жеңілденеді. Cambashi талдаушылары АЖЖ жеткізушілері

инженерлік  берілгендерді (сызбалар, үшөлшемді  үлгілер, материалдардың  тізімі  жəне  т.б.)

сақтау  үшін  файлдық  құрылымдарды  емес, SQL – типті  стандартты  берілгендер  негізін

қолданған  кезде  технологияның  АЖЖ  дамуында  сапалы  секіріс  болады. Нəтижесінде

инженерлік ақпарат құрылымдық болады жəне оны басқару əлдеқайда жеңіл.

ТМД  елдерінде  қабылданған  терминология  бойынша  өндірісті  конструкторлық –

технологиялық  дайындаумен  байланысты  барлық  жүйелер  АЖЖ – автоматты  жобалау

жүйелері деп аталады. Екінші əдістеме – модульдік, ол Еуропа мен АҚШ қабылданған. Əр

модульдің  өзіндік  белгіленуі  жəне  қысқартылған  атауы  болды. Өндірісті  конструкторлық

дайындаумен  байланысты  бағдарламалық CAD -  Computer Aided  Desing ( өте  ертедегі

термині CADD – Computer Aided Desing & Drafting)  бағдарламалар  ретінде  аталады.

Өндірісті  технологиялық  дайындаумен  байланысты  бағдарламалар  САМ – Computer Aided

Manufacturing  ретінде  аталады. Бүгінгі күні  барлық осы  бағдарламалар (CAD /CAM /CAE

/PDM/ CASE /CALS /ERP /MRP/APS/MES жəне  т.б.), компьютерлік – интегралданған

өндірісті  ұйымдастыру  үшін  кəсіпорынның  біртұтас  ақпараттық  кеңістігін  жасаушы  жəне

барлық  өнеркəсіптік  кəсіпорындарды  толық  автоматтандыру, бұйымның  өз  қорын  толық

жұмыс істеген бағдарламалық өнімнің тізбекшесі болып табылады.

Жобалауды  автоматтандырудың  техника – экономикалық  тиімділігінің

бағалары Өнеркəсіптік  ақпараттық  технологияның  мəні  жетерліктей  қарапайым. Өнімнің

өмір  сүру  айналымының  əр  сатысында  жұмыс  əртүрлері  барлық  мүмкін  кезеңдерінде

қиындық  тудыратын, қымбат  жəне  ұзақ  технологиялық  сатылар: пішімдеу, натуралық

үлгілеу, мінездеменің тəжірибелік бағасы, жасау үрдісіндегі шамаларды жəне т.б. – болашақ

өнімнің өзі ретінде ақпараттық үлгілерді талдаудың тиімді процедурасымен ауыстырылады.

Сонымен  қатар  болашақ  өнімнің  нақты  математикалық  үлгісі  негізінде  есептеудің  барлық

түрлері мен талдау жүргізу жобаланады.

Жобалауды  автоматтандырудың  ең  жақсы  АЖЖ  жүйелерімен  берілген  кəсіпорында

жобалауды  автоматтандыруды  салыстыру  мақсатында  анықтау  үшін  жобалауды

автоматтандырудың  техника – экономикалық  тиімділігі  бағаланады. Техника –

экономикалық  тиімділіктің  бағасының  мінездемесі  болып  АЖЖ  қолдану  тиімділігі  əр

құралдың  тікелей  бағасынан  ғана  қаланбайды, сонымен  қатар  бұйымды  пайдалану  жəне

өндіріс үрдісінің бағасы табылады. Тиімділіктің негізгі шарттары болып:

►АЖЖ  көмегімен  жобалау  кезінде – берілген  уақыттың  қысқаруына  байланысты

жобалауға  кеткен  шығынның азаюы, конструкторлық жəне есептеу жұмыстарының  көбеюі

пішімдер  санының  жəне  тəжірибелік  үлгілердің  азаюы,  сондай  –  ақ  жобалау

құжаттамасында қателерді азайту нəтижесінде жобаның сапасын көтеру;

►АЖЖ  құралдарының  көмегімен  жобаланған  объектілерді  жобалау  кезінде –

өндірістің айналымының ұзақтығын қысқарту, материалды көп қажет етуді, энергияны көп

қажет  етуді  жəне  жобалау  құжаттамасының, жобалау  шешімінің  деңгейін  көтеру  кезінде

бұйымды ақаулық шығындарын азайту ;

►пайдалану  кезінде – АЖЖ  көмегімен  жобаланған  бұйымның  қызмет  көрсету

уақытын  жоғарлату,  жөндеуге  жарамдылығын  арттыру,  қызмет  көрсетуімен  жəне

құралдарды  ауыстырумен  айналысатын  жұмысшылардың  санын  жəне  бұйымнан  бас  тарту

санын қысқарту.

АЖЖ  кəсіпорынды  басқаруды  автоматтандыру  жүйесімен  қосылуы (бухгалтерлік  есеп,

экономикалық  талдау  жəне  болжау, материалды – техникалық  жабдықтау  сұрақтары,

қоймаларды басқару, өндірістік үрдістерін жобалау жəне диспетчерлеу) біртұтас ақпараттық

кешен құруға рұқсат береді.

Ақпараттық кешенді енгізу:

► бұйымды жасау айналымын (бұйымды жобалағаннан жасап шығарғанға дейін) 1,5-

2 есе қысқарту;

►бұйымның сыйымдылығын 20-25℅ азайту;

►өндіріске дейін шығынды 15-20℅ азайту;

  ►бұйымның сапасын көтеру жəне өнеркəсіптің бəсекелестік қабілетін арттыру [1]

Gartner Dataquest еті бойынша 2003 жылы өнеркəсіп ИТ 400 млрд доллардан (1сурет),

ал 2007 жылы 6215,9 млрд  АҚШ  долларын  шығындалды. Салыстыру  үшін: 2003 жылы

қаржы  секторының  кəсіпорынның шығыны 390млрд  доллар, телекоммуникациялық  сектор

шығыны 353 млрд  доллар. Garther зерттеушілері  қаржы  секторы  үшін  ИТ  инвестицияның

жоғарғы қарқынды  өсуін  болжап отыр. АЖЖ деген шығын 2001-2002 кризистік жылдарда

өсу  қарқыны  төмендегенмен  осы  жылдар  бойы  өсті. Бұл  жағдайды  былай  түсіндіруге

болады, өйткені  көптеген  АЖЖ  жеткізушілер  өнеркəсіптік  компаниялардың  бөліміндегі

болып  табылады. Жекелегенде, əйгілі Microstation дестесі  атақты BMW автомобильдік

концернге, ал CATIA болса,  Mirage самолетын  шығарушы  француздық  аэрокосмостық

компанияның өңдеген Dassault,  Silid Edge жəне Unigraphics өңдеушісі EDS фирмасы  болса,

ал General Motors бүршіктенген болатын, бірақ біраз уақыт бұрын ИТ –компаниясы болып

үлгермеген. АЖЖ нарығының жалпы көлемі -  млрд. доллар бағаланады. Бастапқыда РLM іс

жүзінде  АЖЖ  бөлінбеген  болатын. Өміршеңдік  айналымын  басқару  шамаларымен  жеңіл

жəне  тамақ  өнеркəсібі, жекелеп  айтқанда Coca-Cola  жəне Proctor &Gamble компаниялары

қызығушылық  таныта  бастағаннан  кейін  жағдай  өзгере  бастады. Бұл  компанияның  өнімі

көптеген  құралғыштардан  тұрады, сондықтан  бастапқыда  олардың  ішінде  көрсетілген

тапсырмалар  минимизация, олар  жаңартуды  қажет  етеді, актуалды. Жобалауды

автоматтандыру  кешендеріне  қатты  тіркелген  бірінші  дəуірдің  өнімдеріндей  емес, басқа

жүйелер тез арада пайда болды. Бұрын жобалау жүйесімен айналыспаған Oracle жəне SAP

сияқты  компаниялар PLM зерттемесіне  кірісті. Бұл  аймақта  кардиналды  өзгерту  жолында

геометриялық  бағытталған  дəстүрлі  АЖЖ  жатыр. Алға  қарай  жылжу  үшін  аталған  ауыр

жəне орта жүйелер дезинтеграцияға шалынуы, ал жеңіл жүйелер жоғалуы керек.

Батыстағы бірнеше қарқынды  фирмалар  мынандай  жолмен  қозғалды, мысалы Matra

Datavision фирмасы  EUCLID жүйесінің  декомпозициясын  шығарып, оны   EUCLID

QUANTUM айналдырды. Дəстүрлі  АЖЖ  пассивті  ақпараттар  қорының  категориясына

жатады. Оларды қолмен басқару білдектерімен салыстыруға болады. Бұл жүйелердің барша

қуаты олардың интерфейсінде сəулеленуі керек. Қорытындысында білікті мамандар «ауыр»

жүйесінің  20-30℅  ғана, ал  не  уақыты, не  оларды  қазбалап  жатуға  көңілі  жоқ  қатардағы

конструкторлар  қуаттың 5-10℅  игеруге  қабілетті. Интерфейстің  мəселесін  шешу  үшін

дəстүрлі АЖЖ қолданушының біліміне толы қарқынды ақпараттық қорлар категориясы мен

қолданушыға  қуаныш  сыйлайтын  интелектуалды  мамандандырылған  КИД  жүйелеріне

ауысу қажет. Бұндай жүйелер мен дəстүрлі АЖЖ арасындағы айырмашылық: СББ өңдеуші

орталық  пен  қолмен  басқару  білдегінің  арасындағы  айырмашылық  секілді. Жетекші

мамандар  бағдарламау  əрқашан  жеңілденіп  келеді, бағдарламасыз  бағдарлама  құру

мүмкіндігін беретін көптеген өнімдер бар деп санайды.

жүктеу/скачать 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: