Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

 
62 
УДК 340.11 
 
ҚОҒАМ ЖƏНЕ ЗАҢ 
 
Булгакбаева И.Ж., Карибаева С.М., Молгаждарова С.М. 
(Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті) 
 
 
 
Мемлекет тарапынан заңдастырылған жəне қорғалатын, жалпыға бірдей міндетті 
ережелерінің  жүйесі,  қазіргі  кезде  көпке  таныс  -  ол  құқық.  Құқықтың  пайда  болуы 
мемлекеттің  пайда  болуымен  тығыз  байланысты.  Құқықтың  түрлері  бірнеше,  бірақ 
мазмұндары  бір.  Құқықтың  негізгі  міндеті:  қоғамның  жəне  адамдардың  мүдде-
мақсатын  қорғау,  орындау,  қарым-қатынастарды  реттеп,  басқару,  қоғамды  дағдарысқа 
ұшыратпай,  экономикалық,  саяси,  əлеуметтік,  мəдениеттік  т.б.  бағытын  дамытып, 
нығайту,  мемлекеттік  органдардың,  ұйымдардың  құзіретін,  ара-қатынасын  реттеп 
басқару  болып  табылады  [1,  86].  Құқықтың  бір  клеткасы  –  құқықтық  нормалар.  Олар 
адам істерінің, жұмысының, тəртібінің шеңберін анықтап, олардың бостандығын жəне 
қарым-қатынасын  реттеп,  басқарып  отырады.  Ал  құқықтың  негізгі  заңы-Конституция. 
Құқықтың  басты  ерекшелігі  -  оның  ережелері  бұзылса  кінəлінің  заңды  жауапқа 
тартылатынында.  
Қазақ  халқының  мемлекеті  мен  құқықтық  жүйесі  Қазақстанның  көшпелі 
тайпалардан  бастау  алады.  Біздің  заманымыздың  бас  кезінде  Қазастан  жерін 
қоныстанған  ғұндардың  жоғарғы  өкімет  билігі  рубасылар  кеңесінде  болды.  Кеңес 
патшаға  бағынды.  Мемлекет  сол  кезде  белгілі  бір  нормаларға,  тəртіптерге  сүйеніп 
жұмыс  істеген.  Арнайы  заң  жинақтарын  басшылар  шығарып  отырған.  Сол  кездегі  ең 
атақты заң жүйелердің үлгілері тарихта қалған. Мысалы, «Қасым ханның қасқа жолы», 
«Есім ханның ескі жолы», «Жеті жарғы». Негізі сол кездегі жүйе құқықтық мемлекетке 
сай  жақын  болған  [2,  22].  Бірақ  та  кемшіліктері  де  бар.  Тұрмыстық  катынастарда 
патриархаттық  нормалар  сақталған.  Балалардың  тағдырын  əкесі  шешетін,  əйелге  сөз 
бермей,  күйеуі  қожа  болатын.  Үй  ішіндегі  құл  мен  күң  заң  жүзінде  қорғалмады.  Сот 
жұмыстары қағаз жүзінде жүргізбеді. Халық билерге бағыну міндетті болған. 
Қазақстанның  Ресейге  қосылуы  құқықтық  жүйені  мүлдем  өзгертіп  жіберген. 
Қазақ елінің тұрмысы мен құқық жүйесінің дамуына өзіндік ерекшелігін кіргізгенмен, 
мемлекеттіліктін  негізін  қалайтын  нормалардын  дамуына  кедергі  болады.  Қазақстан 
мен  Ресей  арасындағы  шарт  негізінде  протекторат  түріндегі  қатынас  қалыптасып, 
Қазақстан өз егеменділігінің белгілі бөлігінен, оның ішінде егеменді мемлекет ретінде 
халықаралық  қатынастарға  түсу  құқығынан  айрылды.  Қазақ  хандығы  мен  Ресей 
арасындағы  шартта  Қазақстанға  сырттан  келетін  қауіптен  қорғау  міндеті  үшін  Ресей 
келесі талаптар қойған болатын: 
- Қазақстан территориясынан өтетін ресейдін сауда керуендерін қорғау; 
- ясакты төлеу; 
-  Ресейдін  басқа  мемлекеттермен  соғысқа  қатысуы  жағдайында  əскери  көмек 
беру.  
Біздің  еліміз  қаншама  қиыншылықтардан  өтсе  де,  қаншама  басқыншылықты 
басынан  кешсе  де,  қазіргі  кезде  егемендік  алғаннан  кейін  бəрі  өз  орнына  келді. 
Қазақстан Республикасы өз егемендігін 1990 жылы 25 қазанда жариялады. "Қазақ ССР-
нің мемлекеттік егемендігі туралы декларациясы" Қазақстанның тəуелсіздігін бекітуге 
жасалған  алғашқы  қадам  болды.  Онда  елдің  саяси-құқықтық  тəуелсіздігінің 
бағдарламасы  жасалды.  Осы  бағдарлама  негізіңде 1991  жылы 16  желтоқсанда 

 
63 
"Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  тəуелсіздігі  туралы"   Конституциялық 
заң қабылданды.  
Қазақстан  өз  құқығын,  өз  бостандығын    білдере  алатын  мемлекетке  айналды. 
Қазіргі  кезде  Қазақстанның  бір  мақсаты  ол-  құқықтық  мемлекет  болу  жəне  сол 
жағдайын  сақтау.  Құқықтық  мемлекет  –  өзінің  негізгі  институттары  ретінде  билік 
бөлінісін,  сот  тəуелсіздігін,  басқару  заңдылығын,  мемлекеттік  билік  тарапынан 
азаматтардың  құқық  бүзылуына  жол  бермеуді  жəне  оған  қоғамдық  мекеме  тарапынан 
тигізілген  залалдың  құнын  өтеп  алуды  қарастыратын  мемлекет.  Құқықтық  мемлекет 
идеясының  сан  ғасырлық  тарихы  бар.  Ол  сонау  ежелгі  дəуірден  бастау  алады.  Қазіргі 
кезде құқық жүйенін мəні өте зор. Əр адамның өз құқығы бар, өз сөзін қорғауға құқығы 
да  бар.  Əсіресе  қоғамда  құқықтың  мəні  ең  маңызды  болып  келеді.  Өйткені  құқықтың 
жиынтығы  бір  тұтас  жүйе  құрап,  қоғамдық  тəртіпке  əкеледі.  Қоғамдық  тəртіпке 
азаматтың құқығын сыйлау, қоғамдық орындарда тыныштық сақтау, меншіктің барлық 
нысандарын  қорғауды  жатқызамыз.  Қоғамда  тəртіп  əрқашанда  бірлестікке,  жүйеге 
əкеледі.  
Қазақстанның  құқықтық  жүйесі  тұрақсыз  жəне  өзгермелі  құбылыс  сияқты, 
өзгерістердің ең маңызды бағыттарын анықтайтын, өзінің дамудың бағыттаушысы бар, 
қазіргі  кезеңге  сай  құқықтық  жүйесін  жетілдіреді.  Құқықтық  жүйесінің  дамуының  ең 
негізгі  үрдісінің  анықталуы,  жалпы  теориялық  ғана  емес,  заңды  тəжірибенің  барлық 
түрлері  үшін,  принципті  практикалық  мағынаға  да  ие,  лайықты  бағдар  ретінде  жəне 
практикалық қызметтің өлшемі болып табылады. 
Қазақстан  Республикасындағы  құқықтық  реформалар  жөніндегі  мемлекеттік 
бағдарламаның алғашқы құжаты 1994 жылдың 12 ақпанында қабылданды. Бұл құжатты 
іске асырудың ең басты жетістігі – ұлттық заңнамаларды (конституциялық, азаматтық, 
банктік,  салықтық,  қаржылық,  кедендік,  азаматтық  іс  жүргізу,  қылмыстық  жəне 
қылмыстық іс жүргізу) түбегейлі жаңғыртуға қол жеткізілді. Сонымен бірге, сот жүйесі 
мен  құқық  қорғау  органдары,  қала  берді  Қазақстанның  барлық  заңнамалық 
инфрақұрылымы кезең-кезеңмен реформаланды [3]. 
2000  жылдардағы  Қазақстан.  Ең  алдымен,  биік  экономикалық  өрлеу  қарқыңына 
байланысты,  табиғи  ресурстарға  бай  болғандықтан,  көпұлтты  мемлекетте  саяси 
тұрақтылық  жəне  ұлтаралық  ынтымақтастық  арқасында  айқын  аймақтық  жетекші 
болды. Дүниежүзілік қаржы дағдарысы дамудың қарқынын айқын баяулатты, біршама 
басымдықтарды қайта қарап шығуға мəжбүрледі. Қазіргі уақытта посткризис дамудың 
тұжырымдамасын,  экономикалық  жаңғыртуды,  инновациялық  индустрияландыруды 
жүзеге  асыру  жəне  құрастыру  мемлекет  өз  алдына  мақсат  ретінде  койылуда  жəне 
құқықтық реттеу соған белсенді түрде жəрдем беруді міндетті. 
Қазақстан  Республикасының  2010  жылдан  2020  жылға  дейінгі  кезеңге  арналған 
құқықтық  саясат  тұжырымдамасы.  (бұдан  əрі  –  Тұжырымдама)  Қазақстан 
Республикасы  Президентінің  2009  жылғы  28  тамыздағы  Жарлығымен  бекітілген  [4]. 
Осы Тұжырымдама мемлекеттің құқықтық саясат саласындағы тиісті бағдарламаларын, 
Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  заң  жобалары  жұмыстарының  перспективалық 
жəне  жыл  сайынғы  жоспарларын,  Республиканың  нормативтік  құқықтық  актілерінің 
жобаларын əзірлеу үшін негіз болып табылады. Құқықтық саясат тұжырымдамасының 
қағидаларын  іске  асыру  Республика  Конституциясының  негізгі  идеялары  мен 
принциптерін  Қазақстанда  құқықтық  мемлекет  құрылымының  жаңа  кезеңінің  аясында 
өмірімізде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Тұжырымдаманы іске асырудың тиімділігі 
жəне  тиісінше  ұлттық  құқықтың  тұрақтылығы,  құқықтық  реттеудің  пəрменділігі 
мемлекеттік  биліктің  барлық  тармағының  сындарлы  өзара  іс-қимылына,  билік 
органдары  қабылдаған  шешімдердің  сапасына  жəне  лауазымды  тұлғалардың 
жауапкершілігіне  байланысты.  Қазақстандық  заңнаманы  осы  Тұжырымдамада 
белгіленген  мемлекеттің  құқықтық  саясатының  негізгі  бағыттарына  сəйкес  кешенді 

 
64 
дамыту  жəне  тиімді  пайдалану  заңдылық  режимін  одан  əрі  нығайтуға,  адам  мен 
азаматтың  конституциялық  құқықтары  мен  бостандықтарын  сақтауға,  еліміздің 
орнықты 
əлеуметтік-экономикалық 
дамуын 
қамтамасыз 
етуге, 
қазақстандық 
мемлекеттілікті нығайтуға ықпал ететін болады. 
Қазақстан Республикасының Конституциясынының 4 баптың 1 тармағына сəйкес, 
Қазақстан  Республикасында  қолданылатын  құқық  Конституцияның,  соған  сəйкес 
заңдардың,  өзге  де  нормативтік  құқықтық  актілердің,  халықаралық  шарттары  мен 
Республиканың  басқа  да  міндеттемелерінің,  сондай-ақ  Республика  Конституциялық 
Кеңесінің жəне Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады 
[5].  Қазақстан  Республикасының  Конституциясында  «қолданыстағы  құқық»  термині 
Конституциялық нормалар декларациялық ғана емес, тікелей қолдануда,  соған ерекше 
көңіл аудару үшін қолданылған. Қазақстан Республикасының қолданыстағы құқық бұл 
кезде,  құқық  нормалардың  жүйесі  ретінде  қарастырылып,  қабылданған  заңды 
субъектілермен  белгіленген  нормативтік  құқықтық  актілердің  тəртібі  бойынша 
құралған  [6,  29].  Сөйтіп,  біздің  мемлекетіміздің  Негізгі  заңы  құқық  нормаларды 
қабылдау  құқығымен  жəне  қолданыстағы  құқық  құрылымы  бүкіл  мемлекеттік  билік: 
құқықтық,  атқарушы,  сот  өкілеттілігі  болып  табылады.  Құқық  нормалары  Қазақстан 
Републикасының    «Нормативтік  құқықтық  актілер  туралы»  Заңымен  бекітілген  жəне 
иерархияға  бағынған,  нақты  анықталған  түрдегі  құқықтық  нормалардың  актілері 
түрінде  білдіру  болып  табылады.  Иерархиядан  тыс  Қазақстан  Республикасының 
Конституциялық  Кеңестің,  Қазақстан  Республикасының  Жоғарғы  Сот  қаулылары 
табылады. 
Қазақстан  Республикасының  Жоғарғы  Сот  жағдайы  жоғарғы  сот  органы 
болғандықтан,  Конституцияда  көрсетілген    айтулы  міңезбен  жəне  құқыққа  сəйкес 
өкілеттілікпен,  ерекшелігі  мен  оқудың  тəртібі,  қаралатын  істердің  ерекшеліктері  жəне 
де  шығаратын  нормативтік  қаулылары,  соттық  практика  бойынша  сұрақтарға  түсінік 
беретін  қолданыстағы  құқық  қайнар  көзіне  жатқызылады  [6,  16].  Қазақстан 
Республикасының  Жоғарғы  Сот  нормативтік  қаулылардың  иерархиядан  тыс 
табылатындығы, 
нормативтік 
қаулылар 
заңдық 
күшіне 
ие 
болады 
жəне 
Конституциядан  басқа,  нормативтік  актілерден  кем  емес  болып  табылатынына 
тұжырым жасауға мүмкіндік береді. 
Сонымен,  Қазақстандық  құқықтық  жүйесі  –  Қазақстан  Республикасының 
құқықтық  саясаттың  тұжырымдамасымен  анықталған,  дамудың  қазіргі  үрдісіне  сай 
ұлттық  құқықтық  жүйесімен  негізделген,  дүниежүзілік  Отандық  тəжиребені 
жинақтаған,  қазақстандық  мемлекет  жəне  құқықтың  дамудың  мүмкіндіктері  ғылыми 
тұрғыдан көрсетіліп дəлелденген, өздігінше, тəуелсіз, ерекше, ұлттық заңдық феномен 
деп белгілеу қажет. 
Бірақ сонымен қоса, Қазақстанның құқықтық жүйесі біртұтас, тұрақты, үйлесімді 
құбылыс  ретінде  өмір  сүру  жəне  даму  міндетті.  Бұл  құқық  мақсаттарының  жүзеге 
асыруына,  толығымен  құқықтық  жүйесіне  əсер  етеді;  көптеген  құқықтық,  əлеуметтік, 
экономикалық,  саяси  жəне  де  басқа  мемлекет  проблемалардың  шартты  шешуі  болып 
табылады.  Келешекте  құқықтық  жүйесінің  дамудың  оптимистік  болжауды,  егер 
эволюциялық  қайта  құру  жүйесінің  бүкіл  элементтерін  тисе,  ол  өзі  тəнік  жəне 
мезгілінде сыртқы отраның қарсы шығуына, жауап берсе ғана құрастыруға болады.   
 
 
 
Əдебиет: 
1.  Ударцев  С.Ф.  Правовая  политика  в  Республике  Казахстан:  новые  приоритеты  развития  и 
преемственность // Вестн. Российского ун-та дружбы народов: Сер. Юрид. науки. - 2010. - №3. 
- С. 86-97. 

 
65 
2.  Альмухамбетов  Ж.Н.  Становление  национальной  правовой  системы  Республики  Казахстан: 
Автореф. дис. ... канд. юрид. наук // Академия МВД РК. - 2008. - 24 с. 
3.  Бусурманов  Ж.Д.  Основные  вопросы  систематизации  законодательства  //  Вестн.  Ин-та 
законодательства РК. - 2011. - № 2. - С. 9-10. 
4.  Қазақстан  Республикасының  2010  жылдан  2020  жылға  дейінгі  кезеңге  арналған  құқықтық 
саясат тұжырымдамасы.//akorda.kz 
5.  Қазақстан Республикасының Конституциясы// akorda.kz 
6.  Умнова  И.А.  Отрасли  права  нового  поколения  в  условиях  глобализации  права  и  усиления 
взаимодействия  международного  публичного  и  конституционного  права  //  Наука  и 
образование: хозяйство и экономика; предпринимательство; право и управление. - 2013. - №1 
(32). - С. 16-29. 
 
 
 
УДК 304.4 
 
ПРАВОВОЙ МЕХАНИЗМ ЗАЩИТЫ КОНСТИТУЦИОННЫХ ПРАВ И СВОБОД 
В СФЕРЕ ТРУДА 
 
Васильева Д.Ю. 
(студентка 2 курса юридического факультета Карагандинского университета 
«Болашак») 
Научный руководитель доцент кафедры гражданского права и процесса Садыкова К.К. 
 
 
 
Конституция Республики Казахстан закрепляет широкий перечень основных прав 
и  свобод  человека  и  гражданина,  признание,  соблюдение  и  защита  которых  является 
обязанностью государства. В их число входят также и важнейшие права в сфере труда 
и  социального  обеспечения,  а  именно:  свобода  труда,  свободный  выбор  рода 
деятельности и профессии (ст. 24, п. 1); право каждого на труд в условиях, отвечающих 
требованиям безопасности и гигиены (ст. 24, п. 2); право на вознаграждение за труд без 
какой  бы  то  ни  было  дискриминации,  а  также  на  социальную  защиту  от  безработицы 
(ст.  24,  п.  2);  право  на  индивидуальные  и  коллективные  трудовые  споры  с 
использованием установленных  законом способов их разрешения, включая и право на 
забастовку  (ст.  24,  п.  3);  право  каждого  на  отдых,  которое  гарантируется  всем 
работающим  по  трудовому  договору  установленные  законом  продолжительности 
рабочего  времени,  предоставлением  выходных  и  праздничных  дней,  ежегодного 
оплачиваемого отпуска (ст. 24, п. 4) [1]. 
Указанные  права  относятся  к  основным  трудовым  правам  работников. 
Закрепление этих прав на конституционном уровне является свидетельством не только 
их  значимости,  но  и  дает  возможность  защищать  такие  права  посредством 
конституционного  правосудия,  обеспечивающего  защиту  прав  и  свобод  граждан  от 
неконституционных законов. 
Любое  государство  считается  правовым  только  тогда,  когда  права  лиц, 
проживающих на его территории, находятся под государственной охраной и защитой. 
Именно  государство  должно  создавать  все  необходимые  условия  для  защиты  прав  и 
свобод,  что,  в  свою  очередь,  образует  цепь  взаимосвязей  между  государством  и 
личностью. 
В  юридической  литературе  по-разному  определяется  понятие  защиты  прав  и 
законных  интересов.  Приоритетным  является  мнение  авторов,  которые  под  защитой 
прав  и  законных  интересов  понимают  систему  мер  материально-правового  характера, 

 
66 
направленных на обеспечение неприкосновенности прав и ликвидацию его нарушения, 
процессуальная  защита  которых  возбуждает  деятельность  управомоченных  органов  и 
лиц,  направленную  на  восстановление  нарушенных  прав  и  законных  интересов, 
предупреждение правонарушения, устранение спорности права. 
В сфере трудовых отношений появились  негативные тенденции: рост нарушений 
трудовых  прав  работников  (незаконные  увольнения,  невыплата  заработной  платы  и 
т.д.) и ослабление их судебной защиты. Значительно возросло количество трудовых дел 
в  судах.  Появились  новые  очень  сложные  дела:  о  взыскании  морального  вреда, 
причиненного  работнику  незаконным  увольнением,  переводом  на  другую  работу, 
невыплатой  гарантированных  законодательством  выплат  и  льгот,  отказом  от 
заключения трудового договора и другие.  
Конституция  РК закрепляет  право  на  индивидуальные  и  коллективные  трудовые 
споры,  право  на  забастовку  (ст.24).  Все  эти  права  могут  быть  реализованы  только  с 
помощью каких-то органов. 
В  соответствии  со  статьей  1  п.19  Трудового  кодекса  РК  под    трудовым  спором 
понимается  неурегулированные  разногласия  между  работодателем  и  работникам  по 
вопросам  применения  трудового  законодательства  РК,  выполнения  или  изменения 
условий 
соглашений, 
трудового 
и 
(или) 
коллективного 
договоров, 
актов 
работодателей[2]. 
Индивидуальным  трудовым  спором  признается  спор  между  работодателем  и 
лицом,  ранее  состоявшим  в  трудовых  отношениях  с  этим  работодателем,  а  также 
лицом,  изъявившим  желание  заключить  трудовой  договор  с  работодателем,  в  случае 
отказа  работодателя  от  заключения  такого  договора.  Органами  по  рассмотрению 
индивидуальных трудовых споров являются согласительные комиссии и суды. 
В  настоящее  время,  согласно  законодательству  Республики  Казахстан,  трудовые 
споры,  возникающие  между  работником  и  работодателем  или  его  представителями 
(администрацией  организации,  учреждения,  предприятия)  по  вопросам  применения 
законодательных и иных нормативных актов о труде, коллективного договора и других 
соглашений 
о 
труде, 
а 
также 
условий 
трудового 
договора 
(контракта), 
рассматриваются: 
1) согласительными комиссиями по трудовым спорам в организациях; 
2) судами; 
Что  касается  коллективных  трудовых  споров,  их  рассмотрением  занимаются 
примирительные комиссии и трудовые арбитражи. 
Судебная  защита  -  конституционное  право  каждого  гражданина.  Оно,  в  свою 
очередь,  является  гарантией  защиты  других  его  прав  и  свобод,  закрепленных  в 
Конституции  Республики  Казахстан,  ТК  РК  и  иных  законах  и  международных 
договорах. Согласно ст.13 п.2  Конституции РК право на судебную защиту не подлежит 
никаким  ограничениям.  Однако  действующее  законодательство  не  лишает  работника 
возможности самому принять к меры к защите своих трудовых прав всеми способами, 
не  запрещенными  законодательством.  Такое  право  дает  возможность  работнику 
реализовать свое конституционное право на защиту своих прав.  
Между  работниками  и  работодателями  нередко  возникают  различного  рода 
разногласия.  Каждый  трудовой  спор  является  индивидуальным,  равно  как  и  трудовые 
отношения,  из  которых  он  возникает.  Например,  неудовлетворенность  работодателя 
поведением  работника  (слишком  медленно  выполняет  задания,  опаздывает,  часто 
конфликтует  с  коллегами  и  т.п.)  привела  к  спору  об  оплате  труда.  Работодатель 
принимает меры, перестает  выплачивать работнику стимулирующие выплаты. В этом 
случае  суд  или  согласительная  комиссия  разрешит  спор,  но  вряд  ли  разрешит 
конфликт,  поскольку  спор  рассматривается  только  в  рамках  правовой  позиции 

 
67 
(заявленных  требований).  Кроме  того,  содержание  конфликта  всегда  составляют 
интересы  спорящих  сторон,  вызванные  определенными  потребностями,  часто  не 
совпадающими 
с 
правовыми 
позициями. 
Следовательно, 
эффективность 
урегулирования  трудового  спора  будет  зависеть  от  того,  учтены  ли  интересы  и 
потребности сторон, а не только от того, обоснована позиция нормами права или нет. 
Очевидно,  что  в  рамках  существующего  механизма  разрешения  трудовых  споров  это 
практически невозможно.  
В  соответствии  с  трудовым  законодательством  возникновению  трудового  спора 
предшествует  трудовой  конфликт,  который  перерастает  в  трудовой  спор  с  момента 
обращения одной из сторон конфликта в юрисдикционный орган. 
На практике стороны зачастую не предпринимают никаких действий и никуда не 
обращаются,  но  конфликтная  ситуация  сохраняется  и  может  привести  к  негативным 
последствиям  для  обеих  сторон.  Для  работника  неразрешенный  конфликт  может 
привести  к  таким  последствиям,  как  неудовлетворенность  своей  работой,  стресс, 
снижение  мотивации к  труду,  для  работодателя  -  это  снижение  качества  и  количества 
продукции,  нестабильность  трудового  коллектива,  возникновение  управленческих 
проблем  и  т.д.  В  итоге  накопленная  негативная  энергия  может  трансформироваться  в 
реальную протестную  акцию. На практике, если работник обратился в суд за защитой 
своего  права,  то  рано  или  поздно  работодатель  постарается  избавиться  от  него. 
Поэтому обращение за защитой своих прав в суд возможно лишь после увольнения. 
Сложившаяся  ситуация  в  трудовом  и  общественном  секторе  требует  системного 
регулирования.  Участники  отношений,  регулируемых  трудовым  правом,  могут 
разрешить  свой  конфликт  мирным  путем,  посредством  переговоров  и  не  допустить 
перехода  возникающих  между  ними  разногласий  в  стадию  трудового  спора.  Для 
устранения причин трудовых конфликтов должны использоваться средства и способы, 
воздействующие  на  каждую  из  сторон  комплексно.  В  подобных  условиях  видится 
перспективным  создание  структуры,  связующего  звена,  призванного  работать  на 
снятие 
28  января  2011  года  принят  Закон  РК  «О  медиации»,    вводится  новая  форма 
альтернативного  разрешения  споров  -  медиация.  Медиация  может  применяться  в 
спорах  по  трудовым,  гражданским,  семейным  и  иным  правоотношениям,  а  также  по 
уголовным делам небольшой и средней тяжести [3]. 
Медиация  -  одна  из  технологий  альтернативного  урегулирования  трудовых 
споров  с  участием  третьей  нейтральной,  беспристрастной,  не  заинтересованной  в 
данном  конфликте  стороны  —  медиатора,  который  помогает  сторонам  выработать 
определенное  соглашение  по  спору,  при  этом  стороны  полностью  контролируют 
процесс принятия решения по урегулированию спора и условия его разрешения. 
Медиаторы помогают людям решить проблемы, и медиаторы делают это быстрее, 
лучше и дешевле (в сравнении с судом) вне всякого сомнения [4].     
Привлечение  медиатора  возможно  при  любом  трудовом  споре.  Преимущества 
медиации  заключается  в  том,  что  она  позволяет  найти  выход  из  тупиковой  ситуации, 
при  этом  сохраняются  трудовые  отношения  и  не  наносится  ущерб  репутации 
работодателя.  Также  одним  из  преимуществ  медиации  является  гарантия  соблюдения 
полной конфиденциальности самой процедуры и принятого соглашения.  
Еще  одной  особенностью  медиации  является  отсутствие  у  нейтрального  лица 
(медиатора) полномочий на вынесение обязательного для сторон решения. В практике 
не  редки  случаи,  когда  решение  комиссии  обжалуется  в  суде,  а  решение  суда  не 
устраивает  не  только  проигравшую,  но  и  выигравшую  сторону.  В  результате  сроки 
фактического восстановления нарушенного права затягиваются, а неудовлетворенность 
решением  приводит  к  новым  конфликтам.  Если  процедура  медиации  проводится 

 
68 
профессионально,  то  в  процессе  переговоров  стороны  «уходят»  от  первоначальных 
позиций  и  начинают  самостоятельно  вырабатывать  такие  условия  медиативного 
соглашения,  которые  полностью  удовлетворяют  их  интересы[4].  Не  к  этому  ли 
стремится трудовое право? 
В  отличие  от  судебного  разбирательства,  процедура  медиации  требует  меньше 
времени  (в  среднем  она  занимает  от  нескольких  часов  до  одного  рабочего  дня), 
обходится дешевле, чем рассмотрение дела в суде, не влечет за собой разбирательств в 
апелляционных  инстанциях  и,  главное,  дает  возможность  мирного  урегулирования 
конфликта.  В  такой  ситуации  медиация  становится  наиболее  эффективным  способом 
разрешения конфликтов. 
Принятие  Закона  «О  медиации»  в  Казахстане  является  очень  своевременным. 
Данный закон нужен судам, потому что многие вопросы будут разрешены в его рамках. 
Это уменьшит нагрузку на суды и высвободит время, которое, несомненно, позитивно 
отразится  на  качестве  отправления  правосудия.  А  сторонам  спора  позволит  избежать 
длительной судебной процедуры, дополнительных судебных расходов.   
Медиация предоставляет сторонам возможность использовать гибкую процедуру 
для  защиты  собственных  прав  и  интересов  и  сосредоточить  внимание  не  только  на 
коммерческих  и  юридических  аспектах  спора,  но  также  исходит  из  личного  интереса 
каждой  из  сторон,  выходящие  за  рамки  компенсации,  положенной  по  закону.  В 
дополнении  к  экономии  времени  и  средств,  процесс  медиации  позволяет  сохранить 
нормальные  взаимоотношения  между  собственниками  бизнеса,  менеджерами,  а  также 
усиливает  их  уверенность  в  способности  самостоятельно  и  эффективно  решать 
собственные проблемы[4].  
Трудовой конфликт влияет на баланс интересов в отдельно взятом коллективе. С 
одной  стороны,  спор  работников  с  работодателем,  переросший  в  конфликт,  усиливает 
конфронтацию, с другой - повышает сплоченность трудовых масс. 
А  значит,  необходимо  прилагать  максимальные  усилия  для  предотвращения 
перерастания  трудовых  споров  в  конфликты.  Ведь  всегда  в  коллективах  будут 
недовольные  уровнем  заработной  платы.  Работодатель  всегда  будет  ставить  вопрос  о 
том,  что  это  должно  быть  поэтапное  решение  вопроса.  Тем  не  менее,  точки 
соприкосновения,  точки  решения  этого  вопроса  как  раз  лежат  в  вопросах  мирного 
урегулирования,  не  доводя  до  конфликтов,  в  том  числе  и  до  предупредительных 
забастовок.  Хотя,  стоит  помнить  о  том,  что  вследствие  объективно  неравноправных 
позиций  работника  и  работодателя,  баланс  интересов  в  сфере  труда  возможен  только 
при  наличии  прав  работников  на  коллективную  защиту  своих  интересов.  В  том  числе 
путем  забастовки,  как  крайней  меры  разрешения  коллективного  трудового  спора  [5]. 
Как  отметила  председатель  правления  Центра  медиации  и  миротворчества  Светлана 
Романовская,  «мы  не  просто  разрешаем  конфликт,  а  даем  возможность  сторонам 
восстановить мир и продолжить взаимоотношения. 
Официальной статистики о работающих медиаторах и проведенных медиациях в 
Казахстане  нет.  Скромная  статистика  свидетельствует  о  том,  что  медиация,  как 
альтернативный  способ  разрешения  споров  и  конфликтов,  еще  не  нашла  в  обществе 
широкого применения. 
 По  результатам  опросов  граждан,  представителей  бизнеса,  судей,  работников 
правоохранительных  органов,  адвокатов,  практикующих  медиаторов,  основными 
причинами тому является:  
- новизна процедуры;  
- слабая информированность как физических, так и юридических лиц о медиации 
и ее преимуществах; 
- недоверие к новому для казахстанцев правовому институту [6].  

 
69 
 Бесконфликтного  общества  не  существует,  и  в  этой  связи  необходимо 
минимизировать  риски,  которые  вероятны  в  результате  возникновения  и  развития 
разногласий  в  сфере  трудовых  отношений.  Это  возможно  при  непосредственном 
участии 
организаций 
медиаторов 
в 
разрешении 
трудовых 
конфликтов. 
Востребованность  данной  профессии  будет  зависеть  и  от  тех  инициативных  шагов  со 
стороны государства и общества, в том числе, и ученых, преподавателей - правоведов, 
которые  будут  предприниматься  в  поддержку  организаций  медиаторов.  При  условии 
дальнейшего  развития  института  медиации  в  Казахстане  профессия  медиатора  станет 
еще более престижной, современной и полезной [7]. 
 
 
 

жүктеу/скачать 2,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: