Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi

189

Асан толғаулары түгел дерлік Әз-Жәнібек ханға айтылған. Асан -  халық тілегінің жоқшысы. 

Асан Қайғы мұңы – халық мұңы. Асан мұңының тамыры тереңде. 

Асан Қайғының толғауларынан Қазақ хандығының құрылу дәуірінің тарихи белгілерін көреміз. 

Ғалым Б.Кенжебаев: «Асан Қайғының шығармалары өз тұсының айнасы, ол өз дәуіріндегі қазақ 

халқының мұңын, тілегін көрсетеді» [4], – деп жазған еді.

Асан Қайғы халқының бірлігін, мемлекеттің тұтастығын сақтаған жырау.

...Қырында киік жайлаған,

Суында балық ойнаған,

Оймауыттай тоғай егіннің

Ойына келген асын жейтұғын,

Жемде кеңес қылмадың,

Жемнен де елді көшірдің.

Ойыл деген ойынды,

Отын тапсаң, тойынды.

Ойыл көздің жасы еді,

Ойылда кеңес қылмадың,

Ойылдан елді көшірдің  [1, 23]

Асан Қайғы  ата мекенінен біржола безуге қарсы. Ақын өзінің толғаулары арқылы Жәнібек 

ханның көшін тоқтатпақ болады. Елінің, жерінің, ата мекен қонысының тұтастығын сақтап қалуды 

мақсат тұтады.

Асан Қайғы  халқын, хандарды бірлікке, татулыққа, айызбіршілікке шақырады.

Ашу – дұспан, артынан,

Түсіп кетсең қайтесің

Түбі терең қуысқа!.. [1, 26]

Асан  Қайғының,  Қазтуғанның,  Доспамбеттің,  Шалкиіздің,  Жиембеттің,  Марғасқаның, 

Ақтамбердінің,  Тәтіқараның,  Үмбетейдің,  Бұқардың  толғауларында  қазақтың  ата  мекендері 

шығармалардың  тақырыптық-идеялық,  көркемдік-стильдік  әр  түрлі  ерекшеліктеріне  орай 

жырланады.  Жыраулар  поэзиясындағы  жер-су  атауларының  ішінде  Алтын  Орда  мемлекеті 

дәуіріндегі қазақ халқының иеленген мекендері сағынышпен, қимастық сезіммен жырланады. Атап 

айтқанда,  Еділ,  Жайық,  Сырдария,  Қара  Ертіс  өзендері,  Азау  (Азов)  теңізі,  Түркістан,  Ташкент 

қалалары және т.б. мекендер жыр арқауының негізін құрайды.

Бүгінгі таңда жыраулар поэзиясының көркемдік ерекшелігі мен құндылығы – Тәуелсіздігіне қол 

жеткізген Қазақ елінің өскін ұрпақтарын еліне, жеріне, Тәуелсіз Қазақстанына деген сүйіспеншілігі 

мен Отансүйгіштік сезімін оятып қалыптастырады.

Қазақ елінің мемлекеттілігін, ежелгі ата жұртын мәңгілік мақтанышпен, асқақ сезіммен жырлау 

– жыраулар поэзиясында қалыптасқан ұлттық болмысымыздың нақты көрінісі.

Бұл  Қазтуған  жыраудың  «Алаң  да  алаң,  алаң  жұрт»  атты  туған  жермен  қоштасу  жырынан 

ерекше байқалады:

деп, Қазтуған Еділ бойындағы түркі тектес бауырлас халқына құт-берекет тілейді. 

Қазақ хандығының мемлекеттік құрылуы дәуірінде өмір сүрген көркем сөз шеберлері – қазақ 

әдебиетіндегі  жыраулар  поэзиясының    қалыптасуында  Доспамбет  пен  Шалкиіз  жыраулардың 

алатын  орны  ерекше.  Доспамбет  жырау  поэзиясында  атамекенді  сүю,  ардақтау,  отаншылдық-

патриоттық рух өте басым.

жүктеу/скачать 11,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: