Әлеуметтік  экологияның   заңдары

 
8
 
ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫ ДАМУ  
Оқу құралы 
байланысы  мен  қарым-қатынасын  зерттейді.      Әлеуметтік    экология- 
қоғам  мен  табиғаттың    ара  қатынасының    заңдылықтарын,  ондағы  
негізгі  және  физикалық  заңдылықтарды айқындайды.    
«Заң»  ұғымы    көбінесе    методологтардың  мағынасында  себеп-
салдардың  белгілі байланысымен аталады.  
Әлеуметтік  -  экологиялық    заңдылықтарды    қалыптастырудағы  
белгілі    бір  әдістері    болып    әлеумет    пен    экологияны  қалыптастыру 
жатады.  Мысалы,  әлеуметтік  экологияның    негізгі    заңдары  ретінде 
табиғи  ортадағы  өндірістік    қатынастардың      жағдайы    мен  өндіріс 
күшінің  ұқсастығының  заңы  беріледі,  яғни  саяси  -  экономикалық  
заңдардың    модификациясы    болып  табылады.  Әлеуметтік   экология  - 
адам  мен  табиғаттың  өзара қарым- қатынасын,  адамның  жерде пайда 
болуындағы кезеңдерін зерттейді.  
Ағылшынның    дін    қызметшісі  Т.Мальтустың    концепциясына  
тоқталатын    болсақ,  ондағы    екі    жүз    жылдық    сөз    таластыру  әлі 
басылған  жоқ    және  -  Дарвин  эволюциясының  негізгі  теориясында  да 
болды.  
   «Осы  Заң  жайлы  -мен,  «Тұрақты    талпыныстан  тұрады,  бүкіл 
тіршілікке  қатысты  тезірек    көбейеді,  олардың    ас  мөлшерінің 
жұмсауымен жіберіледі»». (Тәжірибе, халық қоныстануының заңдары. 
Т.  1.-С.-Пб,1868-С.96).  Мальтус  өзінің    кітабында    өз  заңын  
қалыптастырды.  Мальтустың  айтуынша,  байлық  пен  кейбір  елдердің 
қоныстануы  көптеген  жүз  жылдық  шаруашылықтарды    игере  отырып  
қана өседі, соған қарамастан осы өсімнің өзара шекарасы болады, бірақ  
аумағы  көлемді  болса да оған ешбір ұлы халық  жетпеді. 
     Сондықтан    да,    Мальтус    халық    көбейуінің  шектеулігін 
қажеттендірді. 
Мальтус 
 
нақты 
табиғат 
заңымен 
оның 
қалыптасуындағы  белсенді  сипаттамалардың  адам  маңыздылығына 
көңіл  бөле  отырып,  ондағы  адамдардың  осы  зандарға    әлсіздігімен  
қарайтындығын  корытындылады.  Табиғат  заңының  әрекет  етуін 
жоғары  кою,  ол  әлеуметтік  жағдайдың  төмендеуіне  әсер  етеді. 
«Бастапқы  және үздіксіз  кедейшіліктің себебі, аз немесе мүлдем билеу 
мүддесіне  тәуелсіз    немесе  мүлікті  бөлуді  кажет  етпейді».  Мальтус  

 
 
9 
тұжырымы  бойынша «құнарлы топырақтың  азаю  заңыңда» ол былай 
деді: «техника үдетілгенде, өндіріс әдісі өзгергенде, бұл заңды мүлдем 
қолдануға болмайды. Ал, техника мүлдем өзгеріссіз  қалған  жағдайда  
ғана    бұл    заңды  қолдануға  болады».  Шынымен  де,  жеке  аймақтарда, 
яғни    техниканы  дамыту    болмаған    жағдайда,    әрі    басқа  да 
аймақтармен  өзара  әсері  жоқ  кезде  Мальтустың  көзқарасы  нақты 
болып көрінеді. 
861  жылы,  Ирландиядағы  картоп  аштығының  болуы  оның 
концепциясының  айтуымен  болды.  Мальтустың  айтуынша,  өзінің 
өмірінде  ауылшаруашылығының    өндірісіндегі    өнімнің  өсуімен 
ондағы  арифметикалық    дамуы    айтқанынан    жоғары   болып   шықты. 
Мальтус    арифметикалық    даму    мен    азық-түлік    өсуін  айтқанда,  ол 
ғылыми-техникалық  өркендеудің  мүмкіншіліктерін  қарастырмады; 
оның  айтуы  бойынша  елдің  белгілі  деңгейге  дейінгі  жағдайы,  астық 
өндірудегі    жердің  қажеттілігінен  жеке  меншікті  принципінің    негізі 
әлдеқайда дейді, -яғни қоныстану көбейуге талпынады.  
Бүгінгі  планетадағы  (жер  шарындағы)  демографиялық  жағдай, 
Мальтустың  айтуынша, дамыған елдерде демографиялық өсу баяу, ал 
дамушы елдерде керісінше өте жоғары. 
Ұлы орыс ғалымы К.И.Менчиковтың концепциясы бойынша,  ол:  
«әлемнің  өркендеуінің  дамуы  мен  пайда болуы үлкен өзендердің  
бассейініндей, теңіз жағасындай, одан әрі басты фактор болып - 
мұхитқа түседі» дейді.   . 
      К.  Маркс    өмір    қоғамындағы    табиғат    жағдайларының    негізгі 
рөлін    айқындады,  «негізінде,  бірқалыпты  климат    капитализмнің 
қалыптасуына әсер етеді» деді. К.Маркстің «Табиғат пен адам бірлігі» 
деген  концепциясы  диалектикалық  -  материалистіктерді    негіз  етеді. 
1984  жылғы  экономикалық-философиялық    колжазбаларда    К.  Маркс 
былай деп жазды: «Адам табиғатпен өмір сүреді. Демек,  адам  өлмеу  
үшін    адам  тұрғысындағы  қарым-қатынас  процесінде    қалуы    қажет, 
яғни  табиғат  оның  денесі. Адамның  физикалық  және  ішкі  өміріндегі 
табиғатпен    байланысы  ажыраумы  тиіс,    табиғат  өздігінен  ажырамайды, 
әрі  адам  табиғаттың  бір  бөлігі»  деді.  (К.Маркс,  Ф.  Энгельс  Из  ранних 

 
10
 
ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫ ДАМУ  
Оқу құралы 
произведений.  -  М.,  1956.  с.565).  К.Маркс  пен  Ф.Энгельс  жан  мен 
денені,  адам  мен  табиғатты,  рух  пен  материяның    табиғатқа    қарама-
қайшылык  көрінісінің мәнсіз екендігін айтты. К.Маркс пен Ф.Энгельс: 
«Өзіміздің жеңісімізбен  табиғатты қатты мақтамаймыз. Әрбір осындай 
женіске олар кектенеді. Әрбір осындай жеңіс шыныменде бірінші кезде 
біз    ойлағандай    аяқталады,  бірақ,  екінші,  үшінші  кезекте  мүлдем 
өзгеше алдағылардың шығу мүмкіндігін жойып жібереді. Демек, әрбір  
ағымда    деректі    еске  түсіреді,  біз  табиғатқа  билік  етеміз,  жаулап 
алушы немесе жеңіп алушы басқа елге билік етеді, біз осылай билік ете 
алмаймыз, біздер керісінше, өзіміздің канымызбен әрі миымызбен оны 
қаратамыз әрі оның ішіне кіре аламыз, бірақ оларға  қарағандағы  біздің 
айырмашылығымыз  біздер  олардың  заңын   қолдана білеміз» (Маркс 
.К., Энгельс Ф. Соч. Т.20. С. 494-496). 
К.Маркстің, «Адам мен табиғат бірлігі» концепциясында –« бұл 
тәуелсіз  қарама-қайшылық  бірлігі,  бірақ    олардың    компонент 
байланысы  ажырамайды.    Екі  компонентте    белсенді,  әрі    бір-  біріне 
байланысты,  әрқашанда  бір-бірімен  өзгерісте  бола  алады.  Табиғаттың 
өзгеруі  адамға,  кейде    адамның  ойлану  негізімен  байланысты,  ал 
өмірде,  іскер  адамның  сезімталдығы  табиғат  сияқты  алда  тұрады».   
XIX 
ғ.  биологтар  мен  географтардың    жүргізген      тәжірибелі  
жұмыстарының    нәтижесі    адамның    табиғат    пен    қоршаған    ортаға  
өзара кері  әсерін көрсетті. 
XX  ғ.  басында  әлеуметтік  экологияға  сәйкес  терминология 
табылды.  1922  жылы  Х.Берроуз:  «Адам  экологиясының  – 
географиясы»  атты  адамға  экологиялық  зерттеуді  жақындастыру 
ұсынысы XX г. 20-30 жылдарында қамтылды. 

жүктеу/скачать 11,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: