Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

                                                                                                           
 
                                                                 
 
                                                                     Хабаршы 
№1- 2015ж.
 
 
244 
University  Press.  Chomsky,  N.  (1965).  Aspects  of the Theory  of  Syntax.  Cambridge, 
MA: MIT Press. 
5.
 
Goffman E. (1981). Forms of Talk. Philadelphia: University of Pennsylvania 
Press.  
6.
 
Gumperz  J.J.  (1982).  Discourse  Strategies.  Cambridge:  Cambridge 
University Press.  
7.
 
Gumperz  J.J.  (1997).  Communicative  Competence.  In  N.  Coupland  and  A. 
Jaworski,  eds.  Sociolinguistics:  A  Reader  and  Course  -  book.  London:  Macmillan 
Press.  
8.
 
Gumperz J. J. (2001). Interactional sociolinguistics: A personal perspective. 
In  D.  Schiffrin,  D.  Tannen,  and  H.  E.  Hamilton,  eds.  The  Handbook  of  Discourse 
Analysis. Malden, MA: Blackwell.  
9.
 
Hymes  D.H.  (1972).  On  communicative  competence.  In  J.B.  Pride  and  J. 
Holmes, eds. Sociolinguistics. Harmondsworth, England: Penguin Books.  
10.
 
Hymes  D.H.  (1974).  Foundations  in  Sociolinguistics:  An  Ethno  -  graphic 
Approach. Philadelphia: UniversityofPennsylvaniaPress. 
11.
 
O’Malley  J.M.  and  Chamot,  A.  U.  (1990).  Learning  Strategies  in  Second 
Language Acquisition. Cambridge: CambridgeUniversityPress. 
12.
 
Saville-Troike  M.  (1989).  The  Ethnography  of  Communication:  An 
Introduction. Oxford: Basil Blackwell. Saville-Troike, M. (1996). The ethnography of 
communication.  In  S.L.  McKay  and  N.H.  Hornberger,  eds.  Sociolinguistics  and 
Language Teaching. Cambridge: Cambridge University Press. 
13.
 
Swain 
M. 
(1985). 
Communicative 
competence: 
some 
roles 
of 
comprehensible input and comprehensible output in its development. In S. M. Gass and 
C.  G.  Madden,  eds.  Input  in  Second  Language  Acquisition.  Rowley,  MA:  Newbury 
House. 
14.
 
Widdowson  H.  G.  (1978).  Teaching  Language  as  Communication.  Oxford: 
OxfordUniversityPress. 
 
Аманбаева З.Ж., Бигалиева С.Б. 
Коммуникативтік құзыреттілікті анықтаудағы негізгі тәсілдерін талдау 
«Коммуникативтік  құзіреттілік»  ұғымы  жылма  жыл  әр  түрлі  журналдар  мен 
диссертациялық  жумыстарда  талданғанымен,  осы  сөздердің  қандай  дәл  мағына  беретіні 
туралы айқын консенсус жоқ.«Коммуникативтік құзіреттілікті» анықтаудағы көптеген тәсілдер 
болғанымен, біз аталмыш мақаламызда солардың ең басты тәсілдеріне тоқталамыз.   
Сонымен  қатар,  біз  коммуникативтік  құзыреттілік  ұғымынсоциолингвистика  және 
екінші тілді меңгеру жағынан бөліп қарастырамыз. 
Кілт  сөздер:  коммуникативтік  құзыреттілік,  коммуникативтік  құзыреттілік  ұғымы, 
социолингвистика, коммуникативтік тілдік қабілеті, екінші тіл меңгеру. 
 
Аманбаева З.Ж., Бигалиева С.Б. 
Анализ основных подходов к определению понятия «коммуникативной 
компетенции» 
Несмотря  на  большое  количество  различных  значений  понятия  "коммуникативной 
компетенции»,  которые  появляются  в  журналах,  конференциях  и  диссертаций  ежегодно,  до 
сих  пор  не  ясно,  консенсус  о  том,  какое  точное  значение  передает  эти  слова.  Есть  много 
определений  и  дискуссий  по  коммуникативной  компетенции,  но  в  этой  статье  мы  будем 
рассматриватьнаиболее  важные  из  них.  Кроме  того,  мы  представляем,  как  понятие 
коммуникативнаякомпетенцияиграет важную роль в области социолингвистики и  вовладении 
второго языка,на протяжении многих лет. 
Ключевые  слова:  коммуникативная  компетентность,  концепт  коммуникативной 
компетенции,  социолингвистика,  способность  коммуникативной  языка,  овладения  вторым 
языком. 
 

                                                                                                           
 
                                                                 
 
                                                                     Хабаршы 
№1- 2015ж.
 
 
245 
ӘОЖ: 821. 512. 122 (091) 
 
Әбдіқалық К.С. – филология ғылымдарының кандидаты, доцент,  
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті 
(Алматы қ., Қазақстан) 
E-mail: 
kun_jan.16@mail.ru
 
 
НАРМАНБЕТ ӨЛЕҢДЕРІНДЕГІ ҰЛТ ТАҒДЫРЫ 
 
Аннотация.  Бұл  мақалада    ұлт  тағдырын,    отаршылдық  қанауды  терең  жырлаған 
Нарманбет  ақынның  өлеңдері  талданады.  Ең  алдымен  «Патшаның  тағы  бір  политикасы», 
«Әждаһаның  аузында»  өлеңдерінің  басты  идеясы  ашылып,  өз  дінін  қорғаған  ақынның 
миссионерлердің әрекеттері мен қазақтың аңғалдығын  қалай сынағаны жан-жақты сөз етіледі. 
Мұнда 1905 жылғы тарихи жағдайдан  бастап  ел  мен жер, дін  мәселесін қозғаған Нарманбет 
шығармаларынан ақынның ұлт жоқтаушысы екені айқындалады. 1916 жылғы патшаның июнь 
жарлығына  қатысты    өлеңдеріндегі  тұспалды  ойлар  ашылып  көрсетіледі.  ХХ  ғасырдың 
басындағы ел ішіндегі түрлі саяси мәселелерде өз ойын ашық білдіріп, Алаш азаматтарының 
тілеуін тілеген ақынның басты мұраты зерделенді. 
Кілт  сөздер:  мұсылман,  миссионер,  шоқындыру,  дін,  ақын,  заман,  қоныс,  июнь 
жарлығы, Құрылтай, Алаш қозғалысы. 
 
XX ғасырдың басы алғашқы орыс революциясымен қоса отарлық саясатқа 
наразылық  танытқан  Алаш  қозғалысын  да  алып  келгені  белгілі.  Ал  Алаш 
қозғалысының  1905-1920  жылдарда  еліміздегі  Қарқаралы  петициясын 
ұйымдастыру,  мемлекеттік  Думаға  депутат  сайлау,  бүкілодақтық  съезд  өткізу, 
баспасөз 
бетінде 
үгіт-насихат 
жұмысын 
жүргізу, 
Алаш 
партиясы 
бағдарламасының  жобасын  жасап,  Алашорда  үкіметін  құру  сияқты  саяси 
күрестің күрделі сатыларынан өткендігін тарихтан білеміз. 
Орыс  отаршылдығының  қанауы  күшейген  тұсында  қиналған  халықтың 
жан  ашуын  айтуға  қаламын  қару  еткен  ақындарымыздың  ішінен  Нарманбет 
Орманбетұлы  да  шығып,  қазақ  халқының  тағдырына  қатысты  оқиғаларға  өз 
көзқарасын ашық білдіріп отырды. 
Алаш  қозғалысын  зерттеуші  ғалымдардың  айтуынша  оның  тарихы  1905 
жылғы  Ресей  патшалығының  озбырлық  саясатына  қарсы  жазылған  Қарқаралы 
құзырхатынан  бастау  алады.  Ал  Алаш  қозғалысының  алғашқы  толқынын 
бедерлейтін  осы  оқиға  ең  алдымен  Нарманбет  шығармашылығынан  көрініс 
тапты.  Мәселен,  ақынның  «Қазақты  жүруші  едің  қойдай  бағып»  [1]  деген 
өлеңінде  Қарқаралы  петициясы  туралы,  осы  іске  ұйытқы  болған  қазақ  аза-
маттарының ел ісіндегі адал қызметі таңбаланған еді. 
Жазылды жәрмеңкеде патшаға дат, 
Мұнан соң мәшһүр болды бұл ғазағат...  
Халықты аяйтұғын асыл заттар,  
Бір-екі  тұйғын  ұшты  қанат  қағып...– деген  өлең  жолдарынан  ақынның 
халық  үшін  еміренген  Алаш  зиялыларын  асыл  зат  пен  тұйғын  құсқа  теңей 
отырып,  оларды  биікке  көтергенін  байқаймыз.  Ал  осы  «тұйғындардың»  бірі 
Ахмет Байтұрсынов болатын. Оған нақты дәлел де жоқ емес. Мұны М.Әуезовтің 
1923 жылы жазған «Ахаңның елу жылдық тойы» деген мақаласынан аңғарамыз: 
«1905  жылы  Қарқаралыда  Ахаңмен  басқа  біраз  оқығандар  бас  қосып,  кіндік 
хүкіметке  қазақ  халқының  атынан  петиция  (арыз-тілек)  жіберген.  Ол  пети-
циядағы  аталған  үлкен  сөздер:  бірінші  –  жер  мәселесі.  Қазақтың  жерін  алуды 
тоқтатып,  переселендерді  жібермеуді  сұраған.  Екінші  –  қазақ  жұртына  земство 

                                                                                                           
 
                                                                 
 
                                                                     Хабаршы 
№1- 2015ж.
 
 
246 
беруді сұраған. Үшінші – отаршылардан орыс қылмақ саясатынан құтылу үшін, 
ол  күннің  құралы  барлық  мұсылман  жұртының  қосылуында  қазақ  жұртын 
муфтиге  қаратуды  сұраған.  Петициядағы  тілек  қылған  ірі  мәселелер  осы.  Ол 
күндегі  ой  ойлаған  қазақ  баласының  дертті  мәселелері  осылар  болғандықтан, 
Ахаңдар  бастаған  іске  қыр  қазағының  ішінде  тілеулес  кісілер  көп  шыққан, 
көпшіліктің оянуына себепші болған». 
Алайда  осындай  ұлт  қозғалысына  «тілеулес  кісілердің»  бірі  Нарманбет 
1905  жылға  дейін-ақ,  яғни  «Патшаның  тағы  бір  политикасы»,  «Әждаһаның 
аузында» сияқты өлеңдерімен «қазақ баласының дертті мәселелерін» ашық айта 
білді. 
«Христиан  дініне  кіргізу  –  патша  өкіметінің  отаршылдық  саясатының  ең 
өктем саяси әдістерінің бірі» деп тарихшы Н.Никольский жазғандай, расында да 
отарлаушы үкіметтің қазақтарды өз дінінен айыру жолында түрлі әдіс-тәсілдерді 
пайдаланудан тайынбағандығын тарихи деректерден білеміз. Солардың бірі қазақ 
арасына орыс миссионерлерін жіберу арқылы діттеген мақсаттарын жүзеге асыру 
еді. Орыс отаршылдарының осы бір дін саясатындағы сұрқия әрекетін алдымен 
сезінген  Нарманбет  «Патшаның  тағы  бір  политикасы»  деген  өлеңінде  олардың 
шынайы келбетін ашады. «Қырғыз, қазақ әр тарап, Дінге салды шатақты», – деп 
бастап алады да әрі қарай патшаның атынан сөйлейді. «Дін жоқ сенде атақты...» 
деп  патша  елді  азғырып  қана  қоймай,  «...Құдайдан  сірә  қорықпайсың,  Орыстан 
қорқып жүрсің  тек»,  –  деп мысқылдайды. Жаратушы  Алладан  емес, өзі  сияқты 
Алланың  құлынан  қорыққан  халқына  ызаланған  ақын  елінің  соншалықты 
азғындап  кетпеуін  қалап,  осындай  кекесін,  намысқа  тиетін  сөздерді  патшаның 
аузына салады.  
«...Табындың отқа май жаққан... 
«Әулие тас» деп үңгірге – 
Түнейсің барып бір түнде; 
Жартастан бала сұрауың – 
Мұсылман болсаң бұл жөн бе?» 
Нарманбет  бұл  арада  осы  кезге  дейін  жалғасқан  қазақтардың  аруаққа 
сыйыну әрекетін сынап тұрған жоқ, қайта халқының бүкіл болмысынан хабардар 
әрі  соған  қарсы  айла-әрекет  те  тапқыш  орыс  саясатының  тереңде  жатқанынан 
сақтандырғысы  келеді.  Олардың  осылайша  азғыртудағы  түпкі  мақсатын  ақын 
«...Сендерге  таза  дін  таптық  –  Боласың  бізбен  ағайын»  деген  өлең  жолдары 
арқылы  сездіреді.  Сөйтіп,  отарлаудың  бір  жолы  шоқындыру  екенін  Нарманбет 
өзі ұғып қана қоймай, ел-жұртының да білгенін қалады.  
Шығарды елге миссионер: 
«Қазаққа барып дін білдір, 
Наданы көп қой қазақтың, 
Кейбіреуін еліктір». 
Тарихи  деректерге  сүйенсек,  қазақтарды  шоқындыру  жоспары  іс  жүзінде 
1868 жылдан бастап нақтыланып, оны жүзеге асыратын бағдарламасы әр кезеңге 
(1892,  1898,  1902)  жасалынған  көрінеді.  Нәтижесінде  1869  жылы  Мәскеуде 
миссионерлер қоғамы құрылып, олар шоқындыруды жоспарлы түрде іске асыру-
ға белсене кіріскен екен. Міне, осындай тарихи шындықтар Нарманбет өлеңінде 
де нақты көрініс тауып, айқын бедерленіп отыр.  
Алайда  миссионерлердің  алғашқы  әрекеттерінен  түк  шықпағаны  да  ақын 
жырынан  қалыс  қалған  жоқ.  «Елге  шықты  екі-үш  поп,  Айнытам  деп  әуре  боп. 
Ақшаны көп берсе де, Ешкім тілін алған жоқ»,  – деген өлең жолдары христиан 
дінін  уағыздай  бастаған  өзге  діннің  оқымыстылары  мен  поптарының  бастапқы 

                                                                                                           
 
                                                                 
 
                                                                     Хабаршы 
№1- 2015ж.
 
 
247 
ісінің  бірден  жүзеге  аспағандығын  мәлім  етеді.  Бірақ  олардың  бұған  да  амал 
табатыны  белгілі.  Осы  арада  христиандық  отарлау  саясатының  маманы 
В.Говиттің сөзіне жүгінсек, ол: «Отарлаушылардың шеңгеліне іліккен мұсылман 
діндегілер  мен  бөтен  нәсілділерге  христиандықтардың  көрсеткен  тағылығы  бұ-
рынды-соңды  болған  қырғын-топалаңнан  асып  түсті»,  –  деп  жазады.  Демек, 
ақынның  «Үкімет  сөзін  бұзбайды,  Бұзған  соң  үміт  үзбейді»,  –  деуі  де  осыны 
меңзесе  керек.  Әйтеуір  қандай жолмен  болса  да миссионерлердің  діттеген мақ-
сатына  қол  жеткізгенін  өлең  соңында  аңғарамыз.  «Елу  сом  беріп,  айнытып, 
Тауып  алды  Дүзбайды»,  –  деген  мәліметтің  де  сыры  тереңде.  Ұтымды  айлаға 
оңай  алданған  қазағымыз  осылайша  отарлықтың  қармағына  іліне  бастады. 
Бақыттың  көзі  ақшада  деп  білген  Дүзбайлар  оларға  қолдау  бола  түсті.  Сөйтіп, 
ақшаға  сатыла  салатын  қазақты  тапқан  миссионерлердің  жолдары  болып,  өз 
діндерін насихаттаудағы жұмысын одан әрі жалғастыра түскеніне ашынған ақын 
осындай  жырларымен  елінің  көзін  ашқысы  келеді.  Қазіргі  қазақ  өмірінде  де 
болып  жатқан осындай құбылыстарға  ой жүгірткенде,  Қазақстандағы вахаббис-
тер,  яғни  әр  түрлі сектада жүргендер  бүгінгі  зымиян  саясаттың  құлдары екенін 
білсе  ғой  дейміз.  Тіпті,  ел  сеніміне  кірген  кей  ағаларымыздың  Дүзбай  сияқты 
ақша  үшін  солардың  сойылын  соғып  жүргенін  естіп,  біліп  жүрміз.  Ал  оларға 
Нарманбеттің осы өлеңі сабақ болса ғой, шіркін!  
«Әждаһаның  аузында»  деген  өлеңіне  келсек,  мұнда  өз  нәтижесін  берген 
Ресей  империясының  түрлі  реформаларына  ашынған  ақын  орыс  патшалығын 
айдаһарға  теңеп  қана  қоймай,  келімсектер  иелігіне  кеткен,  яғни,  «Әждаһаның 
аузында,  Айырылып  қалдық  қоныстан»  деп  орыс  мұжықтарының  қысымынан 
жайлы мекенінен айрылған қазақтардың ауыр халі басты нысанаға алынады. 
1905  жылғы  тарихи  ахуалдан  бастап  Нарманбет  ел  мен  жер  мәселесін 
жырлауды  тіпті  күшейте  түседі.  Ақынның  халықты  ояту  мақсатында  жазған 
«Сақараға  қарасақ»,  «Қазақ  ұлы,  біз  тұрмыз»,  «Бұл  күнде  байлар  ғаяр,  билер 
мекер»  деген  өлеңдері  де  отаршылдық  саясаттың  зардаптарын  шынайы 
суреттеуімен  бағалы  еді.  Ал  «Мектеп  бастығына»,  «Жақыпқа»  сияқты  өлеңдері 
ұлт  тағдыры  үшін  арпалысып  жүрген  Алаш  көсемдеріне  арналса,  1906  жылы 
жазылған  «Кей  таудың  басы  биік,  мағданы  жоқ»  өлеңінде  ұлт  зиялыларының 
ісіне сүйеу болмақ түгіл, оларды бағалай алмайтын кейбір азаматтар «Кей жігіт 
сырты сұлу, аузы білгіш, Ақтарсаң жүрегінің ақ дәні жоқ», – деп сынға алынады. 
«Сандуғаш,  сары  шымшық,  сансыз  торғай,  Ұшқан  соң  бәрі  құс  боп  амал  бар 
ма?», – дегенде де ел ісіне араласып жүрген оқығандардың бәрі бірдей еместігін 
аңғартып тұрғандай. Сондай-ақ «Қол жетпес көкте айналып қыран да жүр, Жол 
жетпес жерде жосып құлан да жүр. Қырқадан қырқын мінсе аса алмайтын, Қыл-
тиып  көп  ішінде  қылаң  да  жүр»,  –  деу  арқылы  ақын  ел  тұтқасын  ұстайтын 
азаматтарды  дұрыс  таңдау  қажеттігін  насихаттағандай.  Бұл  ақынның  Ресей 
Мемлекеттік  І  Думасына  қазақтан  депутаттыққа  кандидат ұсыну  жөніндегі  ұлы 
жиынға ат салысқанын аңғартады. 
1907 жылы Ресей Мемлекеттік ІІ Думасын таратқан патшаның 3 июньдегі 
жарлығынан  кейін  есеңгіреп  қалған  халқына  ұлт  зиялылары  «Оян,  қазақ!»  деп 
жар салса,  Нарманбет  те отаршылдық озбырлыққа  деген  наразылығын одан  әрі 
күшейте түседі. Мәселен, отарлаушылардың жергілікті жердегі жағымпаздары – 
пристав пен оның төңірегіндегілердің екіжүзділігін, парақорлығын әшкерелейтін 
«Кер заман», бұрынғы ата-баба қоныстанған қазыналы мекен, көк майса, көкорай 
шалғынды,  шұрайлы  жердің  жат  қолына кетіп  бара  жатқанын  күйіне  жырлаған 
«Сарыарқа» өлеңдері осының айғағы. 
«Қалмады, ей, Сарыарқа, сенде қызық, 
Сандал тау, сары өлкені алды мұжық...». 

                                                                                                           
 
                                                                 
 
                                                                     Хабаршы 
№1- 2015ж.
 
 
248 
Ресей Мемлекеттік ІІІ Думасынан кейін қазақ жеріне орыс мұжықтарының 
қаптап  қоныс  аударуын  ақын  қаймықпай-ақ  ашық  жырлады.  «Жұлын  сау, 
омыртқаны қойды мұжып», – дегенінде де Ресей империясының қазақтардан қан-
ша жер алғанын сөзбе-сөз есептеп береді. Сондай-ақ «Жолым тар, жолбарыстай 
жорта алмаймын, Айтуға мүмкін емес бәрін тізіп», – деп ескертіп те қояды. Осы 
өлеңіне  қатысты  ғалым  Е.Ысмайылов  мынадай  пікір  білдіреді:  «Бұл  өлең 
Столыпин  реформасы  дәуірінде  жазылған.  Патша  үкіметі  қазақ  даласына 
колонизатор элементтерді – орыстың кулак, помещиктерін келтіріп, қазақтың 100 
жыл  бойы  таланып  алынып  келе  жатқан  жеріне,  соңғы  рет  мол  ауыз  салады. 
Талай  ауыл,  талай  елдер  өзінің  атамекенінен  қонысын  аударып,  құба  жон,  қу 
тақыр, шөл далаға қуылады». Расында да ақын өз жерінен көшкен қазақтардың 
аянышты халін «Суырдай іннен шыққан сүмірейіп, Дариға-ай, мекенінен ел кете 
ме?» – деп күңірене баяндаған. 
Ұлт  жоқтаушысы  Нарманбет  ел  ішіндегі  түрлі  саяси  мәселелерден 
ешқашан  көз  жазбаған.  Мәселен,  Алаш  зиялыларының  ел  мүддесін  қорғауға 
ұмтылысының бірі «бас қосу» мәселесі, яғни, «Айқап» пен «Қазақ» арасындағы 
түрлі  келіспеушіліктен  туған  мақалалар  мен  хаттар  да  ақын  назарынан  тыс 
қалмады.  Қазан  төңкерісіне  дейінгі  ұлт  баспасөзін  зерттеуші  ғалым 
Ү.Субханбердинаның  «Н.Орманбетұлы  «Қазақ»  газетіне  хабар  жазып,  тілшілік 
міндет  атқарған»,  –  деген  мәліметіне  және  ондағы  «Қазақ»  газетін 
шығарушыларға  жазған  ақынның  хат  мәтініне  сүйенсек,  ұлт  зиялыларының 
талаптарын қолдауы, «бас қосу» мәселесіндегі айтыс-тартыстарға өзіндік ой біл-
діріп,  даулы  мәселелерде  пайымды  пікір  айтуы  Нарманбеттің  елдегі  болып 
жатқан саяси мәселелерге де араласатындығын нақтылай түседі. 
Қазақ  жұртына  ауыр  қайғысын  ала  келген  1916  жылғы  патшаның  июнь 
жарлығы  да  ақынның  «Келтірген  Сарыарқаға құдай  бастап»,  «Сарыарқа  сайран 
жерім-ай»  өлеңдерінде  кеңінен  көрініс  тапты.  «Сарыарқа  сайран  жерім-ай» 
өлеңінде  «Он  тоғыз  бен  отыз  бір,  Шақырды  бабаң  «тойға»  кел»  деп  патшаны 
«бабаға», ал қара жұмысты «тойға» балаған ақын 1916 жылғы оқиғаны түгелінен 
баяндап  береді.  «...Жасы  қате  жазылған  Отыз  бірден  артықтар.  Араласып  кетті 
ғой, Мертік пенен шартықтар», – деп ақын ел басына күн туғанда болыс, тілмаш, 
ауылнайлардың  өз  ұлтына  жасаған  қиянаттары  да  сынға  алады.  Сондай-ақ 
«Балам  қайда  кетті»  деп  Кемпір  шеше  жылады,  Кемпірінен  жасырып,  Шал  да 
көзін бұлады», – деп сол кезеңнің шындығын, «Балам жетім, келін тұл, Құдай қа-
шан иеді?», – деп адамнан ешқандай көмек қалмаған соң, Алладан медет сұраған 
жұртының тағдырын осылай көз алдыңа әкеледі. 
1917  жылғы  Ресейдегі  қос  төңкеріс,  Патша  үкіметінің  тақтан  құлауы, 
Алашорда  үкіметінің  құрылуы  сияқты  тарихи  құбылыстар  да  ақын  назарынан 
тыс қалмады. Осы кездерді жырлаған «Тілекті хақтың берген күн», «Жасқаншақ 
бас»,  «Құрылтайға  барғанда»,  «Ұран»,  «Даусың  қалай  ашылды?»,  «Олқын-
толқын»  өлеңдерінің  бәрінде  Нарманбеттің  шынайы  тілегі,  келер  күннен  күтер 
үміті, өлмес рухы сезілетіні анық. «Тілекті хақтың берген күн» өлеңінде «Әлемді 
жұтқан айдаһар Мерт болып бүгін өлген күн», – деп патшаның тақтан түскеніне 
шаттанған  ақынның  зор  қуанышы  байқалса,  «Жасқаншақ  бас»  өлеңінде  «жұрт 
үшін  жанын  қиған  сарбаздарды»  еске  алып  өтеді.  Ал  «Құрылтайға  барғанда» 
өлеңінде  «Алаштап  қарақшыдан  өткізейік!»  деп  ұрандап,  «Алаш  Орда» 
сайлауының  дұрыс  өтуіне  ізгі  ниетін  аңғартса,  осындай  қарқынмен  жазылған 
«Ұран»  өлеңінде  «Ұйықтап  жатқан  алашты  Оятуға  қозғалық!»  –  дейді.  Барша 
қазақты бірлікке шақыра отырып, «кел, ұйқыдан тұралық» деп қозғау тастайды. 
Адасып жүрген халқының теңіз іспетті буырқанған заман толқындарынан аман-
есен  өтіп,  азаттықтың  жағалауына  қоныс  тепкенін  көргісі  келеді.  Сөйтіп,  ақын 

                                                                                                           
 
                                                                 
 
                                                                     Хабаршы 
№1- 2015ж.
 
 
249 
«...Ортамыздан бек сайлап, Ынтымақпен көп сайлап, Қарақшыдан озалық!» – деп 
«қарақшыны» тағы да еске алып өтеді. «Алаштап қарақшыдан өткізейік!» немесе 
«...Қарақшыдан  озалық!»  дегендегі  ақынның  «қарақшы»  деп  отырғаны  қазақ 
жерін тонаған келімсектерді мегзесе керек. 
     Жалпы,  «Мұжық  алып  жер  кетті  қоныстықтан»  деп  жырлап  өткен 
Нарманбет ХХ ғасырдың басында алаш қозғалысына қатысты ел ішіндегі түрлі 
саяси мәселелерде өз ойын ашық білдіріп отырды. Отарлықтың тар қыспағынан 
әбден  қажыған  ақын  «Ақ  туын  пайғамбардың  жықпай  тәңірім,  Жалғыз-ақ  өзің 
сақта орыстықтан», – деген ұлы тілегін келешек ұрпаққа аманат етіп қалдырады. 
 
Әдебиеттер: 
1.
 
Нарманбет Орманбетұлы.  Шығармалары. – Қарағанды: Болаша, 1998. – 
356 б. 
 
Абдикалык К.С. 
Судьба народа в стихотворениях Нарманбета 
В  данной  статье  подвергаются  анализу  стихи  акына  Нарманбета,  воспевшего  судьбу 
нации  и  колониальный  гнет.  В  первую  очередь  раскрывается  основная  идея  стихотворений 
«Патшаның  тағы  бір  политикасы»  и  «Әждаһаның  аузында».  Всесторонне  раскрывается 
миссионерская  деятельность  акына,  вставшего  на  защиту  своей  религии,  и  его  критика 
доверчивости казаха.  Также выявлено, что Нарманбет поднимал в своих произведениях темы 
народа и земли, религии, оплакивая тяжелую долю народа. Раскрыт подтекст   стихотворений, 
посвященных  июньскому  указу  царя  от  1916  года.  Исследованы  передовые  мысли  акына 
относительно политических вопросов начала ХХ века и его жизненное кредо.  

жүктеу/скачать 3,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: