Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

 
 
322 
XX  ғасырдағы  қазақ  әдебиеті  жаңа  басталған  күрделі  кезеңнің  көркем  шежіресі 
іспеттес болды. Бұл дәуір әдебиеті ұзақ жылдар бойы өз кезеңінің саяси идеологиялық 
талаптарына  байланыста  біржақты  зерттеліп  келді.Тарихи  романның  ерекше  дамып, 
гүлденген  кезі  өткен  дәуірдің  жетпісінші-сексенінші  жылдардың  еншісіне  тиді.  Бұл 
кезде  жарық  көрген  Д.  Әбілов,  А.  Тоқмағамбетов,  І.  Есенберлин,  Ә.  Әлімжанов,             
С.  Жүнісов,  Ә.  Кекілбаев,  М.  Мағауин,  Д.  Досжанов,  С.  Сматаев,  Қ.  Салғарин,                       
З. Ақышев, Б. Жандарбеков және тағы басқалардың романдарын айтуға болады.                       
Қазақ  әдебиетіндегі  тарихи  шығармалар,  ондағы  дәстүр  жалғастығы,  авторлық 
идея,  ой-нысана,  образ  жасау  жолдары,  тарихи  дерек-материалдар,  аңыз  желілерін 
пайдаланудағы  жазушылық  мақсат  пен  ой  түю  ерекшеліктері,  оны  қазіргі  заман 
көріністерімен сабақтастыру сипаты – тұтас күйінде бұрын терең зерттелмеген, қазіргі 
Қазақстанның  әдебиеттану  ғылымы  үшін  зәру  мәселенің  қозғалғанын  дәлелдеді. 
Сондықтан  өнер  туындысындағы  жазушының  тарихқа  көзқарасын  тарихи 
шығармадағы  көркемдік  таным  тұрғысынан  пайымдау  қазіргі  әдебиеттану 
ғылымындағы өзекті мәселе ретінде қарастырылып жүр. 
Әдеби  шығарма  уақыт  пен  кеңістікті  көп  қырлы  сипаттармен  бейнелейді.  Яғни, 
бұл екі ұғым тоғыса келе, мекеншақ ұғымын орнықтырып, көркем туындының шындық 
дүниеге  қатынасын  білдірудегі  көркем  бірлікті  айқындайды.  Әдеби  шығармада  уақыт 
пен кеңістік екіжақты көрінеді: алдымен мотив, лейтмотив түрінде, одан соң сюжеттің 
негізін құрайды. 
«Сюжет»  термині  әдебиеттанушылық  мағынада  француз  классиктері  өкілдерінің 
қолданылуымен  кірістірілді.  XIX  ғасырдың  екінші  жартысындағы  әдебиеттегі  ірі 
теоретик  А.Н.  Веселовский  орыс  әдебиеттануындағы  сюжеттің  теориялық  жағынан 
зерттелуіне  негіз  сала  отырып,  сюжетті  құрамдас  бөліктерге:  мотивтерге  жіктеп, 
олардың  шығуын  түсіндіре  келе,  сюжетке    мынадай  анықтама  береді:  “Сюжет  бұл 
күрделі  схема,  мұнда  адам  өмірі  мен  психикасының  белгілі  актілері  жинақталып, 
тұрмыстық шындықтың формасымен алмасып отырады. Осы жалпылама, жинақталған 
әрекетке  жағымды  және  жағымсыз  деген  бағалаулар  қосылады.  Сюжет  арқылы  мен 
схеманы  елестетемін,  мұнда  әр  түрлі  жағдайлар  мотивтер  кірістіріледі”  [13,78]. 
Әдебиет - қоғамдық ой-сананың жүйеленген көрінісі. Әдебиет заман, уақыт турасында, 
әр  кезеңнің  сипатына  сай  қоғамдық-әлеуметтік  мәселелерді  қозғап  отырады.  Осы 
тұрғыдан келгенде әдебиеттің адамтанушылық, өміртанушылық мәні басым. 
Кез-келген  көркем  шығарманың  жанрлық  сипатын  айқындау  әдебиеттану 
ғылымының өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Жанр туралы пікір әртүрлі, оны 
түйіндесек,  мынадай  болып  шығады.  Бірінші,  жанр  (французша  jenre  –  тек,түр) 
әдебиеттің  тегі,  ол  эпос,  лирика,  драма  деген  топтарға  бөлінеді,  ал  оның  эпос  түріне 
роман,  эпопея,  повесть,  поэма,  толғау,  жыр,  әңгіме,  очерк,  новелла,  сюжетті  қысқа 
өлеңдер  жатса,  лириканың  түрлеріне  өлең,  ода,  идиллия,  иадригал,  элегия,  романс, 
эклога, сонет, эпиталама, ал драманың түрлеріне трагедия, драма, комедия т.б. енеді. 
Әдеби-эстетикалық  тұрғыдан  келгенде  сөз  өнерінің  туу,  қалыптасу  жолдарын 
әдебиетте  орныққан  бағыт-ағымдармен  іргелес  қарап,  соған  сай  көркемдік  әдістердің 
өзгеру,  ауысу  заңдылықтарымен  түсіндірілетінін  білеміз.  Осы  тақырыптық-идеялық 
бірлік  әрбір  қаламгердің  шығармашылық  ерекшелігімен  түсіндіріледі.  Біз  тәуелсіздік 
жылдарында  жарық  көрген  романдардан  негізінен  идеялық-тақырыптық  тұтастықты 
байқадық.  Бұл  заңдылық.  Себебі,  әр  шығармашылық  иесінің  көтерген  мәселесі  -  бір 
елдің  тарихы.  Ендеше,  қарымды  қаламгері  бар  елде  ірі  тарихи  оқиғалар  қалтарыста 
қалмақ  емес.  Мәселен,  өткен  дәуірдің  70-80  жылдары  идеологияның  ықпалына 
қарамастан,  бүгінге  дейін  әдебиетіміздің  көркем  дүниесіндегі  үлкен  құбылыс  болған           
І.  Есенберлиннің  «Көшпенділер»  трилогиясы,  Ә.  Әлімжановтың  «Жаушы»,                           
С.  Сматаевтың  «Елім-ай»,  Ә.  Кекілбаевтың  «Үркер»,  «Елең-алаң»,  М.  Мағауиннің 
«Аласапыран»  романдары  туды.  Бұл  шығармалардың  бәрі  дерлік  қоғамда  үлкен  пікір 

 
 
323 
тудырған,  қаншама  сын  тезінен  өткен.  Мұның  себебі  халық  тарихының  әр  кезде 
назарда болғанын байқатады. Соған қарамастан, ұлттық сананың өсуі, жұртшылықтың 
тарихқа  қызығушылығы  арта  түсті.  Мәселен,  тарихтың  тереңіне  үңіліп,  бұрын  қазақ 
әдебиетінде  қозғалмаған  халқымыздың  үш  жүз  жылдық  тарихына  түрен  түсірген                  
І. Есенберлиннің «Көшпенділер» туындысының идеялық-көркемдік құндылығы бүгінгі 
жаңа тәуелсіздік бигігінде де аласарған жоқ. Қазақстан жеріндегі қаламгерлерден басқа 
біздің  шеттегі  қандас  қаламдастарымыз  да  ұлт  тарихына  үлкен  сүйіспеншілікпен 
қарады. Жазушы Ш. Құмардың бір өзі тарихи тақырыпқа арналған  үш романы («Бөке 
батыр»,  «Көз  жасы  құрғамайды»,  «Ер  Жәнібек»)  жарық  көрді.  Ж.  Ахмадидің 
«Дүрбелең», «Шырғалаң» дилогиясы, Т.Рыскелдиевтің «Тау тағысы» романы Шыңжаң 
тарихынан  сыр  шертеді.  Бір  тақырыпты  екі  автордың  жарыса  жазғаны  Б.Құсбегиннің 
«Зуха  батыр»  романынан  кейін,  Қ.  Шабданұлының  «Пана»    романын    жазғанынан 
байқалды.  Сол  сияқты,  С.  Әбілқасымовтың  «Оспан  батыр»  романынан  кейін,  осы 
тақырыпқа  Ж.  Сәмитұлы  жариялатқан  «Сергелдең»  (төрт  кітап)  шығармасы  оқырман 
қолына  тиді.  Ондай  дүниелер  өткен  тәжірибеден  де  байқалды.  Айталық,  бір  Шыңғыс 
хан жөнінде қаншама кітап жазылды. Тәуелсіздігіміздің он жылдығына орай өткізілген 
әдеби  конкурста  бас  бәйгені  жеңіп  алған  Т.Зәкенұлының  «Көк  бөрілердің  көз  жасы» 
атты романы белгілі.  
Әдебиет  теориясында  романның  ең  биік  сатысын  эпопея  деп  атайды.                           
В.Г. Белинский «романға біздің заманның эпопеясы»[5] деп анықтама береді. Академик 
Қ. Жұмалиев: «Шын мәнінде роман – көркем сөздің ең биік шыңы. Ол дәрежеге жету 
үшін өмірді кеңінен қамтудың үстіне романда бірнеше сюжеттік линия, екінші сөзбен 
айтқанда,  негізгі  сюжеттік  линияға  қосымша  сюжеттер,  негізгі  оқиғаға 
қатысушылардың  іс-амалы  мен  образдарын  толықтыра  түсумен  бірге  қатар  дамып 
отыруы қажет», – дейді [14,15]. 
Қ.  Жұмаділовтің  қаламынан  туған  тарихи  шығармалар  «Тағдыр»,  «Соңғы  көш», 
«Дарабоз» романдарының идеялық-тақырыптық жүйесін анықтайтын болсақ, алғашқы 
екі  шығармасында  XX  ғасырдың  ортасына  дейін  тек  Қытайда  ғана  сақталған 
көшпенділер тұрмысы, дәуір шындығы, қазақтардың біраз бөлігінің Қазақстанға қалай 
келіп  қоныстанғаны  туралы  бір  халықтың  басынан  өткен  қоғамдық-әлеуметтік 
мәселелер  нақтылы  деректер  бойынша  сөз  болса,  ал  «Дарабоз»  романында  XVIII 
ғасырда  орын  алған  тарихи  оқиғалардың көрінісі  бар  болмысымен  ашылады.  Аталған 
шығармалар дәуір шындығын ашып қана қоймайды, әдебиетімізге өзіндік ой, көзқарас 
алып келген тың туындылар ретінде қосылды.  
Автордың  айтпағы  қазақтың  бірлігі  үш  жүздің  ажырауында  емес,  керісінше, 
«төртеу  түгел  болса,  төбедегі  келді,  алтау  ала  болса,  ауыздағы  кетеді»  демекші,  үш 
жүздің «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарса ғана» . 
Атам  замандағы  хан-сұлтандардың  қазақтарды  ру-руға  бөліп,  бір-біріне  айдап 
салудың  нәтижесі  Ақтабан  шұбырындыға  әкеліп  соқтырды.  Шығармада  бейнеленген 
жоңғар  халқы  бір  тұтас  әскер,  бірлігі  жарасқан  жұмылған  жұдырық  сынды.  Ал  үш 
жүзге тарамданып кеткен қазақ халқы Алакөл, Аңырақай сынды шайқастардан кейін ес 
жия алмаған, бірлікке әлі де болса келе алмаған қалыпта. Мұның бәрінің бір себебі ғана 
бар,  ол  төре-сұлтандардың,  ру  басылардың  билікке  деген  ұмтылысы,  бір-біріне  деген 
бақталастығы  мен  күндестігі.  Оқырман  туындының  алғашқы  жолдарының  өзінен-ақ 
осы мәселеге келіп тіреледі. Әбілмәмбет хан өткізіп отырған кеңестің өзінде ру, тайпа 
басшыларының  арасында  алауыздық,  ұйымшылдықтың  жоқ  екені  байқалады. 
«Мұндайда  өкпелеген  ағайын  өзі  ғана  кетпейді,  қазақ  үшін  қасқалдақтың  қанындай 
бірер мың сарбазды соңынан ерте кетеді. Береке-бірлігі жоқ, бәтуасыз елге хан болған 
адамның да маңдайының соры бес елі» [17, 14].  
Роман басталысымен бас кейіпкердің миссиясы айқындалады: қазақ жерін жаудан 
аластау.  Ал  бұл  миссияны  орындау  талай  шайқастарда  қолбасылық  қабілеті  көрінген, 

 
 
324 
қазақ халқы тарихының шын мәніндегі дарабозы Қаракерей Қабанбайға тапсырылады.  
Оқырманға  батырлығы  мен  ақылдылығы  жайынан  әбден  таныс  тұлға  Қабанбайдың 
бейнесіне  автор  қосымша  қасиеттер  қосып  бейнелейді.  Ол  қасиет  Дарабоздың  ұлттық 
идея  ұйытқысы  бола  алуында.  Шығарманың  басты  кейіпкері  Қаракерей  Қабанбай 
найман  руынан  шыққан  болса  да,  ол  өзін  Алаш  ұлымын,  Қазақ  перзентімін  дегенінің 
өзінен-ақ  өзіне  деген  сүйіспеншілікті  туындатады.  «Атаның  баласы  болма,  адамның 
баласы  бол»  деген  де  осы  болар.  1748  жылы  ұлы  хан  Әбілмәмбеттің  ордасында 
Түркістанды, Ташкентті, Жетісуды, Алтай, Тарбағатай өңірлерін қалың жаудан тазарту, 
осы Қаракерей Қабанбай басқарған сарбаздардың еншісіне тиеді. 
Әдебиет  —  белгілі  бір  қатып  қалған  стандартқа  жүгінбейтін  өзгеше  әлем.  Әр 
жазушы  сол  әлемді  өз  ұғымына,  түсінігіне,  өмірді  тану  өзгешелігіне  қарай  ашады. 
Сәбитте  жазушылық  өнерімен  ешкімге  ұқсамайтын,  жаңа  тың  бейне  ашуға  құқылы. 
Оның  шығармаларының  түрі,  құрылысы  да  басқаға  ұқсауға  міндетті  емес.  Жазушы 
мазмұнды  өзі  қалаған  түрге  сыйғызып  ашады.  Сәбит  шығармашылығы  да  осындай, 
әдебиеттегі  көп  түрлілікті  байыта  тсуге  ұмтылысымен  ерекшеленеді.  Аталған 
романдардың  қазақ  халқының  бір  ғасырлық  өмірін  тұтастай  панорамалық  суретке 
сыйғызып,  әр  оқиғаны  бөлек-бөлек  жазылған  хикаядай  әдебиеттің  таныс  үлгісімен 
суреттеуі де көңілге қонады. Оның образдары да анық,  бейнелеу, суреттеу құралдары 
да бай. Осы ойларғ сүйеніп мен  Сәбиттің  жазушылығына  бір  жақты   қарайтын,  оны 
оқымай сырттан тон  пішетін адамдардың қылығына қайран қаламын. Ол бір кітабынан 
екінші  кітабына  ізденіп  жетіп,  ылғи  да  өсіп,  өрлеп  келе  жатқан  жазушы.  Оның 
болашағына мен сеніммен қараймын. Сәбиттің мына қос романы ұлттық әдебиетімізге 
қосылған үлкен үлес. 
Жалпы  тәуелсіздігімізді  алғаннан  бері  көп  уақыт  өте  қойған  жоқ.  Алайда  соған 
қарамастан,  біздің  өміріміз,  мәдениетіміз,  тіліміз,  дініміз,  тарихымыз  бой  түзеп,  өз 
арнасына  түсіп  келеді.  Әдебиетіміздің  өзін  алып  қарасақ,  көптеген  тақырыптар 
қозғалып,  шектеу  қойылған    тақырыптардың  өздері  айтыла  бастады,  жазыла  бастады. 
Еліміздің  саяси,  әлеуметтік  өмірінде  елеулі  орын  алған  қоғамдық-әлеуметтік,  тарихи 
жағдайлар  әдебиетіміздің  әр  түрлі  жанрларында  ашық  айтыла  бастағаны  мерейлі 
тәуелсіздігіміздің  арқасы.Негізінен  ұлттық  дәстүр  өркениеттің  озық  үлгілерімен  бірге 
дамып, өздігінен де сол өркениеттің ары қарай дамуына жаңаша түрленумен, өрлеумен 
үлес  қосады.  Осыдан  барып  әдебиеттегі  дәстүр  де  көрінеді.  Әдеби  дәстүр  көркемдік 
талғам  таразысынан  өлшеніп  барып,  кейінге  мирас  болып  қалса,  жаңашылдық 
әдебиеттегі  мазмұн  мен  түрдің  жаңаша  қырынан,  көркемдеу  құралдарының 
жаңалануынан, көркемдік жетістіктерге жетуден танылады. 
Қазақ  әдебиеттану  ғылымының  тарихындағы  соңғы  жиырма  жыл  ауқымында 
тарихи  роман  проблемасы  әр  қырынан  зерттеліп,  жеке  арна  тарта  бастады.  Көптеген 
ғылыми  мақалалар,  әдебиеттер  жазылып,  жарық  көре  бастады.  Халқымыздың  өткен 
тарихына бойлау арқылы біз болашақ ұрпаққа үлкен жаңа жол сілтей  отырып, әдебиет 
– рухани  қазынаның алтын  діңгегі екендігін  көрсетеміз. Әдебиет  – өнер атаулының 
іргелі де, өнегелі салаларының бірі. Сөз өнерінің құдіреттілігін түсіне білгенге әдебиет 
тек қана өнер емес, сонымен қатар өмірдің мәні. Қазақ әдебиетінің қалыптасып, дамуы 
кезеңдерінде  жарық  көрген  туындылар  халықтың  басынан  кешкен  өмірінің  ащы 
шындығын,  қайталанбас  кездерін  суреттеуді,  мазмұн  мен  пішін  жүйесін  қамтып 
бейнелеуді жүзеге асырылып келеді. Қазақстан Республикасы тәуелсіздігі жарияланып, 
азат,  егемен  ел  болып  өмір  сүре  бастағаннан  бері  халқымыздың  ұлттық-отаншылдық 
санасы  тың серпіліспен толыға түсті. 
XX  ғасырдағы  қазақ  әдебиеті  жаңа  басталған  күрделі  кезеңнің  көркем  шежіресі 
іспеттес болды. Бұл дәуір әдебиеті ұзақ жылдар бойы өз кезеңінің саяси идеологиялық 
талаптарына  байланыста  біржақты  зерттеліп  келді.  Соның  ішінде  жанр  түрлеріне 
қатысты  алуан  түрлі  пікір,  көзқарастар  орын  алды  .  Әдебиеттің  даму  кезеңінде  басқа 

 
 
325 
жанрлармен бірге, роман жанры да қызу айтыстарға өзек болды. Зерттеуші М. Атымов: 
«Қазір роман жанры барлық әдебиетте өзінің жетекшілік рөлін айқын байқатып отыр. 
Оған Ленинград қаласында болған роман жанры туралы айтыстың өзі-ақ дәлел. Ал, бұл 
жанрдың  енді  басымдық  алуы  басқа  жанрларға  қарағанда  эпикалық  түрдің 
қолайлығынан болса керек», - дейді. Қазақ  халқының  адебиетіндегі осы  күнге  дейінгі  
жазған  шығармаларды  оқып,  талдай  отырып    біз  қазақ    халқының    басынан    өткен  
тарихын    білеміз.  Сонымен    қатар    жастарымызды  осы    шығармалар    арқылы    еңбек  
сүйгіштікке, арлы  болуға, отан  қорғауға, дәстүрге, мәденеиетімізге, махаббатқа  адал  
болуға, өмірде адам болу  ең басты адамзаттың қасиеті екендігін түсінеміз. Әдебиетіміз  
арқылы  біз  қазақ  халқының  рухани   қазынасын  дамытамыз. 
 
 
 
Әдебиет: 
1.
 
Әдиманұлы  Ө.“Қазақ  әдебиетіндегі  ұлт-азаттық  идея”.  Алматы:  Қазақ  университеті,  2007.-
325 б. 
2.
 
Н. Назарбаев “Ғасырлар  тоғысында ”. Алматы: “Атамұра”, 2008, - 245 б.   
3.
 
Атымов “Көркем шығарманың композициясы  туралы”. Алматы, 1969, - 367 б.  
4.
 
Елеукенов “Әдебиет  және  ұлт  тағдыры”. Алматы, 1985, - 183 б.   
5.
 
Қ. Жұмаділов “Дарабоз”, “Соңғы  көш”, “Атамекен”. 1830, - 178 б. 
 
 
 
УДК 8.82-1/-9 
 
ОСОБЕННОСТИ ЛИТЕРАТУРНОЙ БИОГРАФИИ 
(НА МАТЕРИАЛЕ РОМАНА «ПУТЬ АБАЯ» М. АУЭЗОВА) 
 
Турдыматова М.Ю., Ечина Е.Г. 
(Таразский ГУ им. М.Х.Дулати) 
 
 
 
Биогра́фия (др.-  греч.  βίος -  жизнь  + γράφω -  пишу, жизнеописание) -  описание 
жизни человека, сделанное другими людьми или им самим (автобиография). Биография 
является источником первичной социологической информации, позволяющей выявить 
психологический  тип  личности  в  его  исторической,  национальной  и  социальной 
обусловленности,  воссоздаёт  историю  человека  в  связи  с  общественной 
действительностью,  культурой  и  бытом  его  эпохи.  Биография  может  быть  научной, 
художественной,  популярной и  т.  д.  Первые  биографии  появились  еще  в  эпоху 
античности, и их героями были правители или известные люди. 
Большинство  современных  исследователей  выделяют  три  основных  типа 
биографии, широко используемых в общественно-деловой сфере:  
-  биография-конспект,  напоминающая  факт-лист,  с  тем  же  принципом  подачи 
информации.  Биография-конспект  обычно  делается  для  экономической  сферы.  Чаще 
всего  встречается  в  корпоративных  изданиях  (например,  биографии  новых 
сотрудников).  Структура  биографии-конспекта  включает  6  блоков:  1  блок  - 
представительский  (указываются  Ф.И.О.,  дата  рождения),  2  блок  -  образовательный 
(указываются  образование, специальность, ВУЗ, диплом с отличием, образовательные 
курсы и т.д.), 3 блок - карьера (указываются периоды работы в компаниях, должность, 
карьерный  рост  и  т.д.),  4  блок  -  семейное  положение  (указываются 
холост/женат/разведен,  замужем/незамужем/разведена,  наличие  детей  и  т.д.),  5  блок  - 

 
 
326 
хобби (указываются  увлечения, интересы, достижения в спорте и т.д.), 6 блок - планы 
на будущее. 
 -  биография-рассказ,  содержащая,  по  сути,  «оглаголенные»  биографические 
данные о первом лице или должностном лице. Биография-рассказ представляет  собой 
связный  текст,  разбитый  на  абзацы.  В  отличие  от  биографии-конспекта,  здесь 
присутствуют сказуемые (пришел, окончил, поступил и т.д.) 
 -  биография-повествование,  применяющаяся  преимущественно  в  политической 
сфере.  Акцент  с  дат  в  данном  случае  перемещается       в  сторону  качеств  личности, 
характеристик человека. Этот вид более близок к журналистскому жанру портретного 
очерка,  обычно    сопровождаемый  иконическими  материалами  (фото).  В  биографии-
повествовании можно дать основные положения    программы (если это политический 
лидер). 
Одним  из  интереснейших  способов  создания  биографических  материалов 
является  литературная  биография.  К  сожалению,  эта  форма  преподнесения 
фактического  материала  слабо  распространена,  на  что  есть  вполне  веские  причины: 
рождённый на стыке художественной литературы и научных изысканий, жанр сложен 
для написания, автор должен обладать определённым талантом, сравнимым с талантом 
настоящего писателя.  
Литературная биография - описание важнейших событий жизни реальных людей, 
представляющих  интерес  для  истории  и  культуры,  с  помощью  художественных 
приёмов. 
Литературная биография обладает рядом отличительных особенностей:  
Во-первых,  речь  идёт  о  реально  существовавших  людях,  и  в  этом  заключается 
первое  отличие  этого  жанра  от  прозаического  произведения:  автор  обязан 
неукоснительно  следовать  конкретным  данным,  основываться  на  достоверных 
источниках, если же он начнёт что-то выдумывать, не предупреждая об этом читателя, 
историческая ценность произведения резко упадёт. Когда автору встречаются события, 
данные  о  которых  не  сохранились,  или  данные  о  которых  не  могут  считаться 
достоверными,  он  обычно  предлагает  читателю  свои  предположения,  предварительно 
уведомив его об этом («Было бы логичным предположить…», или  «Мне кажется, что 
он поступил тогда следующим образом…»).  
Во-вторых,  важно  отметить,  что  рассматриваются  в  таком  контексте  именно 
важные  моменты  жизни.  Конечно,  иногда  интересно  почитать  об  обычном  дне 
великого  человека,  но  делать  это  нужно  аккуратно,  так  как  автор  рискует  полностью 
перейти на домыслы, утратив достоверность. 
В-третьих,  литературная  биография  обычно  посвящена  значимым  фигурам. 
Возможно,  жизнь  простого  человека  какой-то  определённой  исторической  эпохи 
представляет интерес, но жизнь людей известных содержит куда меньше белых пятен, 
часто  её  можно  восстановить  практически  до  мельчайших  подробностей.  Более  того, 
она интересна значительно большей читательской аудитории.  
В-четвёртых,  автор  использует  не  сухой  биографический  язык,  а  всё 
многообразие  художественных  приёмов,  наделяя  героя  подчас  такими  качествами, 
которые  не  были  ему  свойственны.  Где  та  грань,  за  которой  художественный  приём 
начинает  посягать  на  реалистичность  –  вопрос  сложный,  требующий  серьёзных 
исследований. Поэтому, часто автор преподносит мысли своего героя в форме догадки. 
При  этом,  литературной  биографии  свойственно  использование  большого  количества 
тропов, благодаря чему повышается не только её ценность как собственно биографии, 
но и как художественного текста. Именно это требует от автора серьёзной подготовки и 
таланта прозаика.  
Хорошим  примером  литературной  биографии  в  казахской  литературе  является 
роман  Мухтара  Ауэзова  «Путь  Абая»  о  жизни  известного  казахского  поэта  Абая 

 
 
327 
Кунанбаева, первая эпопея, написанная на казахском языке и переведенная на многие 
языки  мира.  Роман  соответствует  всем  критериям  хорошо  написанной  литературной 
биографии.  Это  и  изложенные  художественным  языком  реальные  факты  из  жизни 
великого  поэта,  основоположника  казахской  письменной  литературы,  и  развернутая 
панорама полной драматизма и противоречий народной жизни, быта и нравов кочевых 
и  оседлых  степняков  19  века,  национальный  характер  и  духовный  уклад  жизни 
казахского  народа.  Язык  писателя,  стиль  и  структура  повествования  позволяют  нам 
окунуться  в  эпоху  19  столетия,  познакомиться  не  только  с  личными  качествами 
замечательного человека и поэта Абая Кунанбаева, но и с его мудрой бабушкой Зере и 
матерью  Улжан,  девушками  Тогжан  и  Айгерим,  друзьями,  соседями,  добрыми  и 
смелыми людьми. Немецкий писатель и переводчик Альфред Курелла так описал свои 
впечатления от прочтения романа: 
«Степь ожила и пошла на вас, со всем великолепием ее первозданной природы, ее 
жеста и цельными характерами. А какие страсти шекспировские! Вы ощущаете эпоху 
как ни в одном научном исследовании» [1;2]. 
В теории литературоведения не существует чёткой классификации литературных 
биографий.  Можно  предположить,  что  возможна  классификация  по  степени 
достоверности материала, а также по их художественной ценности. Так, жизнеописание 
личности,  написанное  на  основе  многочисленных  документальных  источников, 
является более полным, чем биография человека, о котором сохранилось крайне мало 
информации.  В  целом,  можно  выделить  всего  два  вида  литературных  биографий,  на 
первый взгляд не сильно отличающиеся между собой по характерным признакам: 
-  литературные  биографии,  ставящие  своей  целью  максимально  подробное 
жизнеописание героев, 
-  литературные  биографии  общего  характера,  в  которых  описываемые  события 
должны лишь не противоречить реально имевшим место. 
Однако,  при  кажущейся  схожести,  эти  виды  сильно  отличаются.  Причины 
написания  подобных  произведений  совершенно  разные:  в  первом  случае  это  желание 
создать подробнейшее исследование, украшенное художественным текстом, во втором 
–  произведение  прозаическое,  в  котором  фантазия  автора  ограничена  рамками 
исторических событий.  
Литературные биографии позволяют изящно сочетать художественные приёмы и 
реальные  факты  жизни  известных  людей.  В  результате  происходит  создание 
художественно  ценных  материалов  на  основе  исторических  событий,  благодаря  чему 
обычное  литературное  произведение  превращается,  практически,  в  произведение 
искусства.  Конечно,  это  возможно  только  при  условии,  если  автор  готов  тратить 
огромное  количество  времени  и  сил  на  поиски  и  сопоставление  материалов,  на 
тщательную их обработку, вплетая в канву интересного сюжета.  
 
 
 

жүктеу/скачать 5,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: