179
ойлаудың заңдары мен түрлері туралы ғылым ретінде алынып, ойлаудың
диалектикасы ретінде шығады.
Диалектика – ол ғылым, жүйеленген, үйлесімді білім, оның барлық
бөліктері бір бірімен байланысты және қағидалар, заңдар, категориялардың бай
арсеналын ұсынады.
Диалектиканың қағидалары – ол оның ғылым ретінде негізінде жататын,
негіз болатын бастама. Диалектиканың көптеген қағидалары бар. Бұл қатардағы
қағидалар субординациясы шындықты бейнелеуі керек, қағидалар бір бірімен
байланыста болуы керек, дәйектілікпен бір бірінен шығады және келесі түрде
көрсетілгендей бүтін, ашық, динамикалық жүйені ұсынады: болмыстың
объективтілігі қағидасы, дүниенің материалдық бірлігі қағидасы, материяның
сарқылмайтындығы қағидасы, жалпы байланыс қағидасы, даму қағидасы,
детерминизм қағидасы, жүйелілік қағидасы, жұмыс істеу қағидасы.
Диалектиканың екінші жүйелі элементтері болып заңдар табылады. Заң –
ол құбылыстардың өзара тәуелділігін, олардың құрылысы мен жұмыс істеуін,
пайда болуы мен даму беталысын сипаттайтын қажетті, маңызды, тұрақты
қайталанатын байланыс-қатынас.
Дүниенің көптүрлілігі оның заңдарының көп түрлерін тудырады, оларды
ортақ деңгейіне байланысты былай жіктеуге болады: жалпыға бірдей, жалпы
және жеке. Диалектиканың заңдары табиғатта да, қоғамда да, ойлауда да әрекет
ететін жалпыға бірдей заңдар қатарына жатады.
Қарама – қарсылықтардың бірлігі мен күресі туралы заң – материалдық
әлемнің дамуының негізін түсіндіреді. Даму процесі ішкі де, сыртқы да қарама
– қарсылықтардың қақтығысы арқылы іске асады. Диалектика сыртқы қарама –
қарсылықтардың бірегейліктің екіге бөлінуінің нәтижесі, түптеп келгенде ішкі
қарама – қарсылықтар туындысы деп қарайды.
Сандық және сапалық өзгерістердің өзара өту заңы – дамудың нақты
тетігін, сипатын ашады.
Терістеуді терістеу заңы – даму процесінің түрі мен жалпы бағытын, ескі
мен жаңаның байланысын көрсетеді.
Категориялар – диалектиканың үшінші элементі.
Достарыңызбен бөлісу: