Қазақстан республикасы денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі

100 
 
Адамның еріктілігін, оның моральдық іс-әрекетін негіздеу жолында Фихте 
тұлғаның  рухани  белсенділігін  көрсетеді,  ал  оның  өзі  бүкіл  Дүниенің  негізін 
құрайтын рухани үлкен күштің жалғасы ретінде түсіндіріледі. 
Фихтенің ойынша, Дүниенің бастауы «Үлкен Менге» барып  тіреледі. Ол - 
ешқандай шектелмеген, таза, қайсыбір сезімдіктен жоғары белсенділік, еріктік, 
іс-әрекеттік,  өзін-өзі  толығынан  танып-білуге  ұмтылған,  өзінің  себебі  өзіндегі 
рух. Сондықтан ол Дүниені өз ішінен жарата алады. 
Фихтенің ойынша, Дүниенің өмір сүруінің үш негізі мынандай: 
1. Алғашында орасан зор тебіреніс арқылы «Үлкен Мен» өз-өзін анықтап 
«Мен - Менмін» деген дәрежеге келеді. 
2. Келесі сатыда «Мен» өзінен «Мен еместі» тудырып, өзін қарсы қояды. 
«Мен емес» өз ішінде «кіші Мен» (оның санасы бар) мен бірге табиғатты (оның 
санасы  жоқ)  қамтиды.  Сонымен  «кіші  Мен»  -  ол  тарихта  өмір  сүріп  жатқан 
тұлғалар - тірі адамдар. 
3.  Соңғы  сатыда  шексіз  «Үлкен  Мен»  мен  өзі  тудырған  «Мен  еместің» 
арасында,  бір  жағынан,  шексіздікке  бағытталған,  екінші  жағынан,  шектелген 
диалектикалық байланыстар пайда болады. 
Сонымен қатар «Мен еместің» өз ішінде адам (кіші Мен) мен Табиғаттың 
арасында  «кіші  Меннің»  белсенділігі,  оның  қоршаған  ортаны,  қол  астындағы 
болмысты  өзгерту,  «Үлкен  Менге»  қарай  ұмтылу,  соған  қосылу  іңкәрінің 
негізінде күрделі байланыстар пайда болады. 
Фихтенің ойынша, «Мен еместің» ішіндегі құрамдас бөлік  – табиғат - өз-
өзіне  жеткілікті,  дербес  емес,  ол  тек  қана  объект,  зат,  кедергі.  Оны  субъект  - 
«кіші  Мен»  әр  қашанда  іс-әрекет  арқылы  бұзып,  игеріп,  өзін-өзі  толықтырып, 
«Үлкен  Менге»  жақындай  түседі.  Алайда  «кіші  Мен»  мен  «Үлкен  Мен»  бір-
біріне толық ұласып кетпейді: ондай жағдай болғанда ешқандай іс-әрекет қажет 
болмай  қалар  еді.  Сондықтан  бүкіл  адамзат  тарихы  -  «Үлкен  Менге»  - 
Дүниежүзілік рухқа өне бойы шексіз жақындау. 
Сонымен  «Үлкен  Мен»  Дүниедегі  барлық  субъектілер  мен  объектілерді 
жаратады. Оның барлық тірі адамдардың санасына қарым-қатынасы бар, бірақ 
ол өзі шексіз болғаннан кейін, нақтылы тұлға бола алмайды. 
Ал  енді  адамның  тұлғалық  өзіндік  санасына  келер  болсақ,  ол  тек  қана 
өзінің «мен еместен», яғни табиғаттан айырмашылығын түсіне келе ғана пайда 
болады.  Олай  болса,  субъектісіз  объект  жоқ  объектісіз  субъект  жоқ.  Олардың 
өзара  байланысында,  әрине,  субъект  шешуші  рөл  атқарады,  оның  рухани 
күштері,  шығармашылық  іс-әрекеттері  айнала  қоршаған  ортаны  өзгертуге 
бағышталған.  Өзінің  ішкі  мүмкіндіктерін  сыртқа  шығарып  қана  тұлға  өз-өзін 
орнықтыра алады, яғни еріктікке жетеді. 
Материалдық  дүниені  -  Табиғатты  игеру  тарихы,  Фихтенің  ойынша, 
адамзат  мәдениетінің  қалыптасып  дамуымен  тең.  Осы  үрдісте  адам  тек  қана 
табиғатты  игеріп  қана  қоймай,  сонымен  қатар  өзінің  табиғи  негіздерін  де 
жетілдіру керек, сонда ғана ол бақытқа жетеді.  

101 
 

жүктеу/скачать 3,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: