Қазақстан республикасы денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министерлігі

32 
доғашықтарымен және тілдің түбірімен шектелген. Таңдай доғашықтары – бұл жұмсақ 
таңдай пердесінің тілдің екі бүйіріне және жұтқыншақ қабырғасына созылған оң және 
сол алдыңғы және артқы қатпары болып табылады. Алдыңғы доғашық – таңдай – тіл, ал 
артқысы таңдай-жұтқыншақ доғашығы деп аталады, олардың ішінде аттас бұлшықеттер 
(m.palatoglossus, m.palatopharyngeus) орналасқан. Екі жақтағы доғашықтар арасында 
таңдай бадамша бездері (tonsillae palatinae) жатады. Таңдай пердесінің салбырап тұратын 
ортасы – тілшік деп аталады. Бұлардың құрамында таңдай пердесін көтеретін (m.levator 
veli palatini) және тілшік (m.ululae) бұлшықеттері орналасқан.
Ауыз қуысы жұтқыншақпен қатынасатын тұста (аңқа) үш бадамша бездер (екі 
таңдай және бір тіл) мұрынжұтқыншақ тұсындағы үш бадамша бездермен (екі есту 
түтікшелік және бір жұтқыншақтың) қосылып лимфоидтық шеңберді (Пирогов-
Вальдейер) құрайды. Ауыз қуысының түбі (диафрагмасы) төменгі жақ сүйектен тіл асты 
сүйегіне және тілге бағытталған бұлшықеттерден құралған, олардың ішкі беттерінде 
тіласты сілекей бездері жатады, сонымен қатар қантамырлары мен нервтер тарамдалған 
(v.lingualis, n. lingualis, n.hypoglossus т.б.). Ауыз қуысының түбін құрайтын негізгі 
бұлшықет – жақсүйек-тіласты бұлшықеті (m.mylohyoideus), одан басқа тағы иек – 
тіласты және екі қарыншалы бұлшықеттер қосылады (m.geniohyoideus, m.digastricas). 
Тілдің астында, оны жоғары көтергенде, дәл ортасында сагитталды бағытта тілдің 
жүгеншесі деп аталатын қатпарша созылып тұрады. Жүгеншенің екі бүйірінде кілегей 
қабықта жақ-сүйекасты және тіласты сілекей бездерінің шығару өзекшелері ашылады. 
Жүгенше балаларда тым қысқа болуы мүмкін, мұндай жағдайда балалардың сөйлеу 
кемістігін жою мақсатында оны кесуге тура келеді. Тілдің жоғарғы және төменгі 
беттерін, сондай-ақ алдында ұшын, артында түбірін ажыратады. Жоғарғы бетінде, 
әсіресе артқы бөлімінде өте көп бүртіктер орналасқан. Ортаңғы сызық бойында, 
неғұрлым тіл түбіріне жақын, кейде эмбрионалдық қалдық – соқыр тесік кездеседі. 
Тілдің түбірі тегістей тіл бадамшасымен жабылған (tonsilla lingualis). Тілдің тамырлары: 
тіл артериясының тармақтары (сыртқы ұйқы артериясынан), аттас веналар – қанат тәрізді 
және жұтқыншақ веналық өрімдермен анастомоз жасайды. Тілге бірнеше нервтерден 
бұтақтар келеді – тіл асты, тіл және тіл-жұтқыншақ нервтерінен (n.hypoglossus, 
n.lingualis, n.glossopharyngeus), сондай-ақ chorda timpani тіл нервісімен келіп, арнаулы 
дәм сезу талшықтарын әкеледі. 
Жұтқыншақ (pharynx) – алдынан мұрын, ауыз және көмей қуыстарына ашылатын, ал 
төменде өңешке жалғасатын бұлшықетті түтік тәрізді ағза. Жұтқыншақты үш бөлікке 
бөледі: 1) жоғарғы – мұрын бөлігі (мұрын-жұтқыншақ) хоандар арқылы мұрын қуысына 
ашылады, бүйірлік қабырғаларында есту түтіктерінің (Евстахий) тесіктері ашылады 
(ортаңғы құлақ қуысымен байланыстырады). Түтік тесіктерінің жанындағы кілегей 
қабықта екі есту түтігі бадамша бездері шоғырланған (tonsillac tubariae); 2) ортаңғы – 
ауыз бөлігі (ауыз-жұтқыншақ) жұмсақ таңдайдан көмей үсті қақпақшасына дейін. Бұл 
бөлік жоғарыда айтылған аңқа арқылы ауыз қуысымен байланысады; 3) төменгі–көмей 
бөлігі (көмей-жұтқыншақ) көмейдің артында жатыр, көмей қақпақшасынан 
жұтқыншақтың өңешке ауысатын жеріне дейін. Жоғарғы қабырғасы (күмбезі) 
бассүйектің сыртқы негізіне бекінген (шүйде сүйектің жұтқыншақтың төмпешігіне). Осы 
жерде кілегей қабықта жұтқыншақ бадамшасы жатыр (tonsilla pharyngea). Артқы 
қабырғасы жоғарғы алты мойын омыртқаларының алдыңғы беттеріне жанасып жатыр, 
олардың арасында тек fascia prevertebralis бар. 
Жұтқыншақ қабаттары. Артқы және бүйірлік қабырғасы кілегейлі қабықпен 

33 
жабылған, одан тереңірек бұлшықет қабаты жатыр, ал сыртынан – жұтқыншақ фасциясы 
жауып тұр. Жұтқыншақтың артқы қабырғасының сыртқы бетімен омыртқа алды фасция 
арасында шелмай қабаты орналасқан, онда жұтқыншақ арты лимфа түйіндері 
шоғырланған, оларға таңдай т.б. бадамша бездерден, ауыз және мұрын қуыстарының 
артқы бөлімдерінен келетін лимфа тамырлары құйылады. Лимфа жолдарымен инфекция 
жұтқыншақ артындағы шелмай кеңістікке өтіп кетсе, жұтқыншақ арты абсцесстің 
түзілуіне әкелуі мүмкін. Жұтқыншақ арты шелмай кеңістік, жұтқыншақтың бүйірлік 
және өңеш маңайы шелмайлармен байланысқан, сондықтан бұл іріңдік процестің таралу 
жолдарын көрсетеді. Жұтқыншақты артериялық қанмен қамтамасыз ететін тамырлар: 
a.pharyngea ascendens, a.thyroidea superior (сыртқы ұйқы артерия арнасынан), ал веналары 
жақсы дамыған жұтқыншақ венасын өрімін құрайды, олар ішкі мойындырық венасына 
құяды. Аталған аймақ бас нервтерінің IX және X жұптары есебінен нервтенеді. 

жүктеу/скачать 3,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: