Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министрлігі қазақ тағамтану академиясы

71
«Укроп» хош 
иістендіргіші
10,0
10,0
10,0
10,0
Құрғақ аскөк
0,2
-
-
-
Қаймағы алынбаған 
сүт
-
7,0
7,0
-
Тұз
-
-
-
7,0
Гүл балы
-
-
2,5
2,5
Қант
-
-
0,06
0,06
«Золотой ярлык» 
какаосы
-
-
0,015
0,015
 «Шоколад» хош 
иістендіргіші
5,0
5,0
5,0
5,0
 «Масло топленое 
2417» хош 
иістендіргіші
0,125
0,125
0,125
0,125
 «Litesse» пребиотигі 
(полидекстроза)
0,024
0,024
0,024
0,024
Пробиотик 
(бифидобактериялар)
остальное
остальное
остальное
остальное
Калий сорбаты 
100,00
100,00
100,00
100,00
Су
Барлығы
Киевтегі Ұлттық тағам технологиясы университетінде күріш, жүгері 
жəне қарабидай ұндарын қосып əзірленген спредтер жасалды.
Львов коммерциялық академиясының мамандарымен өсімдікті-
майлы, өсімдікті-кілегейлі жəне май мөлшері төмен бал спредтерінің ре-
цептуралары дайындалды. Өсімдікті-майлы спредтерде майлы негіздерге 
арналған бастапқы шикізат ретінде кокос, пальма жəне олардың фракция-
лары, күнбағыс, жүгері, соя, рапс жəне зығыр сияқты табиғи өсімдік май-
лары, сонымен қатар, құрғақ майсыздандырылған сүт, тағамдық қоспалар, 
хош иістендіргіш жəне дəрумендер қолданылды. «Оригинальный» жəне 
«Нежный» өсімдікті-кілегейлі спредтерінде томатты-майлы сығынды жəне 
«Витол-ФЭИ» фосфолипидті өнімі пайдаланылған. Өзінің құрамында 
қоюландырғыш ретінде микрокристалдық целлюлоза (МКЦ), бал, эмуль-
гатор ретінде май, өсімдік шортенингі жəне моноглицеридтер (МГД)  бар 
майлылығы төмен бал спредтерінің технологиясы əзірленді. Спредтер 
рецептурасының бірнеше нұсқасы ұсынылды (28-кесте). 
Ресей ғалымдарымен диеталық спред əзірленді. Бастапқы компонент-
тер ретінде спредтің құрамында сиыр сүтінен жасалған, рафинирленіп, 
дезодорацияланған сары май, өсімдік май, эмульгатор, майсыздандырылған 
құрғақ сүт, хош иістендіргіш пен су бар. 

72
28-кесте. Биологиялық құндылығы жоғары спредтердің рецептурасы
Рецептуралық 
компоненттер
Рецептуралық компоненттердің құрамы, %
«Оригиналь-
ный» спреді
«Нежный»
спреді
«каротиново-
черничный»
спреді
«Каротиново-
брусничный» 
спреді
1
2
3
4
5
Тəтті сары майлы, тұз-
далмаған маруашылық 
майы, 72,5 %
25,00
24,83
43,10
44,83
Пальма майы
47,125
36,00
28,125
22,75
Қызыл пальма майы 
-
-
3,125
3,25
Зығыр майы
7,25
6,00
-
6,50
Құрғақ майсыздан-
дырылған сүт
3,00
5,00
-
-
GRINDSTEND PGPR 
90 эмульгаторы
0,30
0,40
0,30
0,30
Жұмыршақ шөбінің 
сығындысы 
0,50
-
-
-
Жаужапырақ шөбінің 
сығындысы 
-
0,50
-
-
Қаражидек 
жапырақтарының 
сығындысы 
-
-
0,50
-
Итбүлдірген 
жапырақтарының 
сығындысы 
-
-
-
0,50
Аннато бояғышы
0,10
0,10
-
-
«Масло сливочное» 
хош иістендіргіші
0,03
0,03
0,02
0,02
Су
16,695
27,14
24,83
21,85
Барлығы
100,00
100,00
100,00
100,00
Барлық май
72,50
60,00
62,50
65,00
Оның ішінде, сүттік 
25,00
30,00
50,00
50,00
Эмульгатор ретінде майлы фосфолипидті өнім бар, спред құрамында 
қосымша асқабақты бір мезгілде ұнтақтап жəне рафинирленіп, 
дезодорацияланған өсімдік майымен экстракциялау арқылы алынған 
асқабақты-майлы пастасы бар (29-кесте).
29-кесте. «Диетический» спердінің рецептурасы 
Шикізат атауы
Компоненттердің салмақтық үлесі, %
Сиыр сүтінен жасалған сары май 
32-52
Рафинирленіп, дезодорацияланған 
өсімдік майы 
20-31
Майлы фосфолипидті өнім
0,5-2,0

73
Құрғақ майсыздандырылған сүт 
1,0-4,0
Асқабақты-майлы паста
1,0-4,0
Ас тұзы 
0,3-0,4
Хош иістендіргіш
0,05-0,10
Су
остальное
Ресей ауыл шаруашылығы академиясында береста (бетулиннің) 
сығындысымен құнарландырған спред əзірленді. Бұл спредтің  рецептурасы 
төменде 30-кестеде ұсынылған. 
30-кесте. Майдың салмақтық үлесі 50 % болатын, береста (бетулиннің) 
сығындысымен құнарландырылған өсімдікті-майлы спред рецептурасы 
Наименование компонентов
Массовая доля компонентов по 
вариантам рецептуры, %
Қайта этерификацияланған май Балқ.Т. 30-
35° С, 20ºС –10-25 % (ЯМР) кезіндегі қатты 
үшглицеридтердің құрамы, 15ºС40-150 г/см 
кезінде Каминский бойынша қаттылық.
47,00-35,00
Береста сығындысы (бетулиннің салмақтық 
үлесі 80 %) Оның ішінде Бетулин
0,10-0,166
0,08-0,133 
сұйық өсімдік майы, оның ішінде, 
эмульгаторды ерітуге арналған 
2,299-13,634
Эмульгаторлар: Палсгаард 0291 (Е 471) 
ф. «Палсгаард», Дания немесе ДимоданS-
TPEL/B (Е 471) ф. «Даниско», Дания
0,60-0,80
0,60-0,80
Бояғыш: бета-каротин (Е 160а) немесе 
аннато-куркумин (Е 160b/Е 100)
0,001-0,40
0,001-0,003
Тұз
0,40-0,80
Қант-құмшекер 0,00-0,50
Лимон қышқылы 
0,01-0,04
Консерванттар, Оның ішінде, сорбин 
қышқылы немесе калий сорбаты (Е 200, 
Е 202) немесе бензой қышқылы немесе 
натрий бензоаты (Е210, Е211)
0,00-0,20
0,00-0,20
0,00-0,10
Консистенция тұрақтандырғышы: Натрий 
альгинаты Келвис (Е 401), «ISP» фирмасы, 
Англия немесе Ликеби 11200 (Е1420) 
крахмалы, «Ликеби» фирмасы, Швеция
0,00-0,30
0,00-5,00
Су 
49,59 - 48,16
Эмульсиялық соустарда да майонездер сияқты өсімдік майлары (азырақ 
мөлшерде) бар. Ал дəмдік компоненттерінің рөлін көкөніс, жеміс қоспалары, 
жаңғақтар, дəмдеуіштер жəне т.б. атқарады. Бұл өз кезегінде олардың ас не-
месе десерттік бағыттарын айқындайды.  Соустар салаттарға тұздық ретінде, 

74
еттен пісірілген тағамға, гарнирге немесе десертке ерекше дəм беру үшін, 
бутербродтарды əшекейлеу үшін қолданылады.  
«Беларусь Ұлттық ғылым академиясының Азық-түлік бойынша 
ғылыми-практикалық орталығы» РУП мамандарымен эмульсиялық со-
устар жəне дрессинг-соустар -  екі түрі жасалды. Соустардың дəмдік 
үйлесімін қалыптастыру үшін «ZENTIS» (Польша) компаниясы өндіріп 
шығарған, құрамында 35 % табиғи өсімдік компоненттері бар, жемістер мен 
көкөністердің желеленген өнімдері, «Toje» (Чехия) компаниясы өндірген, 
құрамында 60 % табиғи өсімдік компоненттері бар өнімдер, «ВалЖан» 
ААҚ (Беларусь республикасы) өндірген алма пюре-жартылай фабрикатта-
ры, сонымен қатар, дəмдік жəне консервілейтін заттар, қоюландырғыштар 
қолданылды. Эмульсиялық соустар екі бағытта жүргізілді: десертті 
жəне асханалық. Десертті соустарды құнарландыру үшін 3 % мөлшерде 
толтырғыштар (апельсин, киви, түйежаңғақ), сонымен қатар, арнайы 
дайындалған (дисперстілігі 50 мкм-ден аспайтын) итмұрын, спирулин 
жəне эхинацея қолданылады. Асханалық соустарға паприка, пияз, ананас, 
түйежаңғақ толтырғыштары қосылды. Соустардың ащы жəне өзіне ғана тəн 
дəмі, көз қызықтырар əдемі түсі құрамына паприка, сарымсақ, дəмдеуіш 
көкнəр жəне т.б. қоспалардың көмегімен жасалады. Біздегі тағам өндірісіне 
жаңадан келіп қосылған өнімнің бірі – калориясы төмен дрессинг-соус. 
Өзінің құрылымы жағынан дрессинг-соус рафинирленіп, дезодорацияланған 
майдың сулы ортадағы жоғары дисперсиялы концентрацияланған эмульсия-
сы түрінде көрініс табады.   
Дрессинг-соус құрамын тиімді ету үшін линоль қышқылымен 
құнарландырылған күнбағыс майы мен рапс майын 6:4 қатынасында 
купаждау тəсілі пайдаланылады. Купаждалған майдың дрессинг-соус 
рецептурасындағы мөлшері  10 жəне 15 % құрайды. Сонымен қатар, олардың 
құрамына май қышқылдарының  физиологиялық белсенді омега-3-тің 
қосымша көзі ретінде 1,5 % мөлшерде ПҚМҚ қосылды (окозагексаенді, теңіз 
балықтарынан алынған окозагексаенді). Дəмдік үйлесімін қалыптастырып, 
бір топтағы соустардың құрамындағы тағамдық талшықтардың деңгейін 
қажетті мөлшерде қамтамасыз ету үшін талшықтар мен пектиндерге бай алма 
пюресі, сонымен қата,р құрамында 35 - 60 % табиғи компоненттер, инулин, 
дəмдік жəне консервілеуші заттар бар жеміс жəне көкөністен желеленген 
өнімдер қосылды. Соус құрамындағы алма пюресі мен инулиннің мөлшері 
сəйкесінше 20 жəне 8 % құрайды. Соустардың екінші бір тобына өнімге 
жұмсағырақ дəмдік қасиет беретін құрғақ сүт қосылды. Дəрумендердің 
қажетті мөлшерімен (тəуліктік норманың 15–30 %) қамтамасыз ету үшін 
дрессинг-соустар құрамы жағынан үйлестірілген «DSMNutritionalProducts» 
фирмасының РL29154 ВЕL-3М (11 дəруменді) жəне BY31335 UF31335368 
(12 дəруменді) дəруменді премикстарымен құнарландырылған. Соустар, 

75
сондай-ақ, «ROPUFA» балық майының ұсынылған көлемінің негізінде 
тағамдық қоспамен құнарландырылған. 
Беларусь ҰҒА Азық-түлік жөніндегі ғылыми-практикалық 
орталығында табиғи өсімдік шикізатының негізінде сəйкес толтырғыштарды 
қосуға негізделген жемісті немесе дəмдеуішті дəмі бар жаңа спредтер мен 
майонездердің рецептуралары əзірленді. Итмұрын, фукус, мүкжидек, 
бұлдірген сияқты биокорректор өсімдіктерді қоса отырып, «Сила приро-
ды» спредтер топтамасы əзірленді. Итмұрынның кептірілген жемістерінде 
4 % ақуыз, 60 % көмірсу, 10 % тағамдық талшықтар, 5 % бос органикалық 
қышқылдар, калий, натрий, кальций, фосфор, магний, темір сияқты ма-
кро- жəне микроэлементтердің кең спектрі кездеседі. Бірақ, оның ең басты 
артықшылығы – құрғақ жемістерінде 1200 мг % дейін болатын С дəрумені. 
Итмұрын В тобының дəрумендеріне, К жəне Е дəрумендеріне, тұтқыр 
заттарға бай. 
Спирулина – ақуыз жетіспеушілігін коррекциялау үшін пайдаланы-
латын, алмастыруға келмейтін амин қышқылдарының құрамындағы тез 
қорытылатын ақуыздың жоғары мөлшерімен (65 %) ерекшеленетін, жалғыз 
жасушалы, көк-жасыл балдыр. Спирулина В тобының дəрумендері, Е 
дəрумені, β-каротин, минералды заттар (кальций, темір, мырыш, фосфор, 
магний, марганец, мыс, хром, селен жəне т.б.) сияқты микронутриент-
терге бай, бифидо- жəне лактобактериялардың өсуіне ықпал ете отырып, 
пребиотикалық қасиеттерге ие. Тағам құрамына спирулинаны қосу кезінде 
тағамның қорытылуы жақсарады, артық қалдықтардың шығуы тездетіледі, 
дене салмағы реттеледі, алмасу үдерістері қалыпқа келтіріледі, ішек жұмысы 
жақсарады. 
Фукус (теңіз балдыры) əртүрлі микроағзаларды судан алып, концентра-
циялау қабілетіне ие. Оның құрамында макро- жəне микро элементтердің (42 
элемент) толық жинағы бар, атап айтқанда, 140 мг % йод, 30 мг % фосфор, 
2 мг % магний жəне ағзамен жеңіл қорытылатын дəрумендердің ауқымды 
түрі.  
Қазіргі таңда инулинмен, тағамдық талшықтардың, полиқанықпаған 
май қышқылдарымен жəне дəрумендермен құнарландырылған, өсімдікті-
жемісті десертті «Вишня» жəне өсімдікті-кілегейлі «Сырный» деген екі 
түрлі спредтің тəжірибелік үлгілері дайындалды. 
Эмульсияны сулы ғана емес, сонымен қатар, газды фазаға қосу, яғни, 
аэрациялау тəсілін қолдану калориясы төмен майлы эмульсиялы өнімдерді 
алудың жаңа əдісі болып табылады. Көбіктенген құрамы бар, біріктірілген 
өнімдер жоғары дəмдік сапамен жəне салауатты тамақтану туралы за-
мануи көзқарастармен сəйкес келетін құрамды реттеу мүмкіндіктерімен 
ерекшеленеді. Осы күнге дейін отандық тəжірибеде бұл тəсіл сүт жəне 
кондитерлік өндіріс салаларында үлпілдек сүзбешелерді, көбіктенген 

76
кілегейді, кондитерлік кремдерді жəне т.б. өнімдерді өндіру кезінде 
қолданылып келді. Осы кезде АҚШ нарығында көбіктенген сары май 
саудаға ұсынылды, бұл осы бағыттың нақты мүмкіндіктері мен болашағын 
көрсетеді. 
Калориясы төмен спредтерді əзірлеу кезінде өсімдік майларымен байла-
нысты «бос», сулы дəм пайда болады. Жағымды кілегейлі дəм шығару үшін 
əдетте рецептураға сүт майы, құрғақ сүт, йогурттар, іркіт немесе сығынды 
қосылады. Сонымен қатар, кілегей мен сары майдың хош иісі қосылған 
дəмдік-иіс қоспалары қолданылады. 
Соңғы жылдары дəм шығару үшін нақты бір концентрацияда жұмсақ, 
майға ұқсас гельдер түзіп, эмульсияның консистенциясын тұрақтандырып 
қана қоймай, оған сары май дəмімен жəне майлылықпен толықтай қамтамасыз 
ететін  гидроколлоидтар пайдаланылуда. Оларға модификацияланған крах-
мал жатады, атап айтқанда, гидроксипропилирленген, трагакант шайы-
ры, инулин, фруктоолигосахаридтер – май тəрізділер жатады.  Қазақстан 
үшін спредтер дəстүрлі болып табылмайды жəне алда кеңінен пайдаланы-
луы мүмкін азық-түлік қатарына жатпайды, қазірше ел тұрғындарының 
басым бөлігі сары майды пайдаланғанды жөн көреді.  Сондықтан, тағам 
түрлерін көбейте отырып, сапасын арттырып, құнды тағамдық заттармен 
құнарландырылған спредтерді күнделікті тағам рационына қосудың пайда-
сы мен маңызын дəлелдеп, тамақтану мəдениетін қалыптастыру, көп жылғы 
тамақтану əдеттері мен қалыптасқан қағидаларды қайта қарастыру керек. 
Ресей ғалымдарымен күнбағыс немесе зығыр майларының, құрғақ 
майсыздандырылған сүттің, стевия сығындысының, ас тұзының, қыша 
ұнтағының, сондай-ақ, лимон қышқылының, биай дəндерінің ұрықтарынан 
жасалған ұнның, хош иістендіргіштің, натрий альгинатының, жүгері крахмалы 
мен судың негізінде калориясы төмен диеталық майонез жасалып шығарылды. 
Калориясы төмен диеталық майонездің рецептурасы 31-кестеде көрсетілген. 
31-кесте. Калориясы төмен диеталық майонездің рецептурасы
Шикізат  атауы
Компоненттердің салмақтық 
үлесі, %
Күнбағыс жəне зығыр майы 
30-65,4
Құрғақ майсыздандырылған сүт  
2,4-4,2
Стевия сығындысы  
0,4-2,0
Ауызсу содасы
0,15
Ас тұзы  
1,1-1,2
Қыша ұнтағы  
0,75-0,8
Лимон қышқылы
0,01-0,1
Сірке қышқылы 
0,60-0,64

77
Сорбин немесе бензой қышқылы 
0,1-0,2
Бидай дəндері ұрықтарынан жасалған ұн 
4,0-6,0
Қош иістендіргіш 
0,01-0,5
Натрий альгинаты 
0,36-0,69
«Б» маркалы фосфаты жүгері крахмалы 
2,9-3,1
Су
қалғаны
Сондай-ақ, Ресей ғалымдары құрамында өсімдік майы, ұн, құрғақ 
майсыздандырылған сүт, қант-құмшекер, тұз, тағамдық органикалық 
қышқыл мен су, бар, калориясы төмен диеталық «Витамол» майонезін 
əзірледі. Өсімдік майының орнына зығыр майы, ал ұнның орнына «Вита-
зар» бидай дəндерінің ұрықтарынан жасалған «Витазар» ұны, тағамдық 
органикалық қышқылдар ретінде лимон қышқылы, сондай-ақ, натрий альги-
наты мен бензой қышқылы құрамында болуы оның айырмашылығы болып 
табылады (32-кесте).
32-кесте. Калориясы төмен диеталық «Витамол» майонезінің рецептурасы 
Шикізат атауы
Компоненттердің салмақтық үлесі, 
%
Зығыр майы
15 25
«Витазар» ұны 
6 10
Құрғақ майсыздандырылған сүт 
2 4
Қант-құмшекер
1 3
Тұз
0,25 0,75
Лимон қышқылы 
0,2 0,4
Натрий альгинаты 
0,2 1,2
Бензой қышқылы 
0,05 0,30
Су
Остальное
Майонездің құрамында ұсақталған құрғақ ақжелкен, аскөктің 
ұсақталған дəндері мен даршын мен аскөктің қоспасы,  «Черная смородина» 
хош иістендіргіші болуы мүмкін. 
Төменде, 33 – 35-кестелерінде калориясы төмен майонездің рецептура-
сы берілген. 
33-кесте. Калориясы төмен «Салатный» майонезі (майдың салмақтық үлесі 
кемінде 37 %)
Шикізат атауы
Компоненттердің салмақтық үлесі, %
Рафинирленіп, дезодорацияланған 
өсімдік майы 
35,00
Жұмыртқа ұнтағы
6,00

78
Су
25,00
Құрғақ майсыздандырылған сүт 
2,50
Қыша ұнтағы
1,20
Су
20,00
Қоскөмірқышқылды натрий 
0,05
Қант-құмшекер
3,00
Ас тұзы
1,50-2,00
Натрий альгинаты
1,5-2,00
80 % сірке қышқылы
0,55-0,75
Су
2,50
34-кесте. «Горчичный» майонезі (майдың салмақтық үлесі кемінде 37 %)
Шикізат атауы
Компоненттердің салмақтық үлесі, %
Рафинирленіп, дезодорацияланған 
өсімдік майы
35,00
Жұмыртқа ұнтағы
6,00
Су
18,00
Құрғақ майсыздандырылған сүт 
1,60
Қыша үнтағы
2,50
Су
25,00
Қоскөмірқышқылды натрий
0,05
Натрий альгинаты
0-0,70
Құмшекер
3.50
Ас тұзы
2,00
80 % сірке қышқылы 
1,25
Су
3,50
35-кесте  Салмақтық үлесі, кемінде 47 %, калориясы төмен майонез  
Шикізат атауы
Компоненттердің салмақтық үлесі, %
Рафинирленіп, дезодорацияланған 
өсімдік майы
45,20
Жұмыртқа ұнтағы
2,0-2,5
Құрғақ майсыздандырылған сүт 
1,8
Қыша ұнтағы 
0,45-0,5
Қоскөмірқышқылды натрий
0,05
Манукол (натрий альгинаты)
0,21-0,16
Келтрол (ксантан шайыры)
0,21-0,16
Құмшекер
1,50
Ас тұзы 
1,1
80 % сірке қышқылы 
0,55-0,75
Су
46,93-46,28

79
Осылайша, күнделікті өмірде жиірек қолданылатын май өнімдері 
негізі май-компонентімен бірге белгілі бір функционалдық жүктемені алып 
жүру керек. Соңғысы өз құрамына ПҚМҚ, дəрумендерді, макро- жəне 
микроэлементтерді, тағамдық талшықтарды жəне т.б. қосуға қатысты. Май 
қышқылдарының құрамына кіретін функционалдық ингредиенттер жұрек-
қантамыр, онкологиялық жəне иммундық аурулардың, сондай-ақ, артық 
дене салмағы мен семіздіктің алдын алуда антиоксиданттық, иммунитетті 
ынталандырушы жəне радиопротекторлық сипаттарын күшейте отырып, 
олардың профилактикалық қасиеттерін біршама өзгертеді.  
 Өнеркəсіптің ет өнімдерін өндіру саласы кəсіпорындарына 
арналған ұсыныстар
Ет өнімдері көкөністермен, жемістермен, картоппен жəне сүт 
өнімдерімен қатар салауатты тамақтану тұрғысынан маңызды өнімдерге жа-
татынына қарамастан, ет пен оның өнімдері функционалдық азық-түліктерді 
дайындау үшін ең күрделі негіз болып табылады. Адам ағзасына етпен бірге 
өмірге қажетті нутриенттер, алмастыруға келмейтін амин қышқылдары, 
темір, «В» тобының дəрумендері түседі. Дене салмағы мөлшерден асқан адам-
дар үшін майсыз сұрыпты сиыр, шошқа еттері, қоян еті, құс еті, субөнімдер 
ұсынылады, сонымен қатар, жылқы етіне ерекше көңіл бөлу керек. 
Жылқы еті – гипоаллергенді, əрі бала ағзасымен де жеңіл қорытылатын, 
табиғаттағы ең таза ет. Жылқы еті - құрамында толыққұнды ақуыздың көп 
мөлшері кездесетін, амин қышқылды құрамы бойынша тиімді үйлестірілген, 
жеңіл қорытылатын диеталық ет. Жылқы етінің ақуызы алмастыруға 
келмейтін амин қышқылдарымен шектелмеген. Егер сиыр еті адам ағзасында 
толықтай 24 сағатта ғана қорытылса, жылқы етіне 3 сағаттың өзі жеткілікті.  
Жылқы майы жануар жəне өсімдік майлары арасындағы аралық 
орынды алады жəне өт айдаушы əсерге ие. Жылқы майларының диеталық 
құндылығы қанықпаған май қышқылдарының көп мөлшерімен анықталады. 
Қанықпаған май қышқылдары ағзадағы зат алмасу үдерістерінің дұрыс 
жүруінде маңызды рөл атқарады. Жылқы етінің құнды қасиеттерінің бірі 
– атерогенді əсер ететін қаныққан май қышқылдары мен холестериннің 
аз мөлшерде болуы. Сондай-ақ, жылқы етінің құрамындағы алмастыруға 
келмейтін амин қышқылдары мен полиқанықпаған май қышқылдары 
қандағы холестерин деңгейін төмендететін, яғни, антиатерогендік əсері бар. 
Жылқы еті қан құрамындағы холестерин мөлшерін төмендетеді, зат алмасу 
үдерісін тамаша реттейді, семиіздік диетотерапиясы кезінде қолданылады 
жəне ағзаға қажетті бірқатар микроэлементтерді, дəрумендерді, алмастыруға 
келмейтін майларды жеткізіп тұрады.
Жылқы етінің биологиялық құндылығын оның құрамындағы: калий - 
370 мг %, натрий- 50, кальций-13 мг %, магний-25,0 жəне фосфор-168 мг 
% сияқты жоғары концентрациялы минералды заттар толықтырып тұрады. 

80
Жылқы етіндегі микроэлементтерден темірдің концентрациясы 4150 мкг 
%, мырыштың концентрациясы 6200, мыстың – 206, кобальттың – 30 мкг 
% құрайды. Жылқы етінде А дəруменінің 20 мг % дейін біршама көлемі 
табылған, өзге дəрумендерден жылқы етінде тиамин 0,16 мг %, рибофла-
мин 0,26 мг %, ниацин 3,5 мг %, Е дəрумені 0,82 мг %, С дəрумені 0,8 мг 
% кездеседі. Шамамен барлық дəрумендер мен минералды заттар етте өзге 
өсімдік тектес өнімдерге қарағанда жеңіл қорытылатын түрде кездеседі. 
 
36-кестеде жылқы, сиыр жəне балапан етіндегі май құрамы келтірілген. 
Семіздікті емдеуде жылқы етін пайдаланудың басты нəтижелері 
емнің бірінші аптасында науқастың өзін-өзі сезінуі біршама жақсаратынын 
көрсеткен. Науқастар жеңілденіп, бойларында сергектік пайда болған, 
ентігуі сиреп, аяқ-қолдарындағы аурулар азайған. Науқастың ағзасында 
жүретін зат алмасу үдерісінде жағымды өзгерістер байқалған. Семіздікпен 
ауыратын науқастарды жылқы етін рационға қоса отырып емдеу бүйрек 
үсті жəне ұйқы бездерінің, гипофиз жүйесінің функционалдық жағдайын 
қалпына келтіруге ықпал етеді. Жылқы етінің көмегімен жүзеге асатын дие-
тотерапия бауырдың майлық инфильтрацисын жоюға əсер етіп, оның жалпы 
функционалдық белсенділігіне жағымды көмек көрсететіні анықталды. 
36-кесте. Жалпы сиыр жəне балапан етінің құрамы (%).
 
Көрсеткіш
Жылқы 
еті
Сиыр еті 1
Балалапн еті1
Липидтер саны 
10,0
16,0
11,2
Үшглицеридтер
9,1
16,4
8,92
Фосфолипидтер
0,8
1,0
1,92
Холестерин 0,06
0,15
0,02
Бос май қышқылдары 
0,04
0,05
-
Май қышқылдары, г/100 г 
липидтер:
ҚМҚ 28,1
43,2
31,7
МҚМҚ 37,9
44,1
50,8
ПҚМҚ 12,4
3,8
17,5
Оның ішінде:
линольді
9,3
2,8
15,8
линоленді
1,7
0,7
1,1
арахидонды
0,2
0,3
0,6
Зерттеушілер жылқы етінің жоғары биологиялық қасиеттері мен 
жоғары терапиялық тиімділігі бұл диеталық өнімді семіздікті емдеу кезінде 
пайдалануға толықтай негіз бере алатыны туралы біржақты шешімге келген. 
Төменде жылқы етінің негізінде жасалған шұжық рецептурасы 
келтірілген (37-кесте).

81

жүктеу/скачать 444,48 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: