Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы
АҚМОЛА ОБЛЫСЫ, ЗЕРЕНДІ АУДАНЫ, ТОО ВИКТОРОВСКИЙ КӘДІМГІ ҚАРА
жүктеу/скачать 19,8 Mb. Pdf көрінісі
|
| АҚМОЛА ОБЛЫСЫ, ЗЕРЕНДІ АУДАНЫ, ТОО ВИКТОРОВСКИЙ КӘДІМГІ ҚАРА
ТОПЫРАҚТАҒЫ АСТЫҚТЫ-ОТАМАЛЫ ДАҚЫЛДЫ-СҮРІ ЖЕРЛІ АУЫСПАЛЫ ЕГІСТЕГІ ҚАРАШІРІК, ҚОРЕКТІК ЭЛЕМЕНТТЕРІНІҢ БАЛАНСЫ Даргенова А.А. Ғылыми жетекшісі: Саттыбаева З.Д., к.с.х.н., қауымдастырылған профессор Саликова Ж.Х., а.ш. магистрі Ш. Уалиханов атындағы Көкшетау университеті Arailymd01@icloud.соm Шаруашылықта минералды тыңайтқыштардың үш түрі қолданылады: аммоний нитраты, нитрофоска, Қос түйіршікті суперфосфат, калий тұзы, калий сульфаты. Қолданылатын тыңайтқыштар үш әдіске енгізіледі: негізгі (себуден бұрын немесе себуге дейін), қатарлы (себу) және жоғарғы киім (себуден кейінгі). Ең бастысы өсімдіктерді бүкіл вегетациялық кезеңде қоректік заттармен қамтамасыз етуге арналған және тыңайтқыштың жалпы мөлшерінің 2/3 бөлігін қолдануды қамтиды, сонымен қатар ол топырақтың құнарлылығын арттырып, оның физикалық және физикалық-химиялық қасиеттерін жақсартуы керек. Негізгі тыңайтқыш шашыраңқы немесе жергілікті түрде қолданылады, содан кейін оларды топыраққа енгізеді. Егер күзден бастап Азотты тыңайтқыштар қолданылса, онда оларды қолдануға бірқатар талаптар қойылады: а) жер асты суларының пайда болу тереңдігі топырақ бетіне 1,5-2 м-ден аспауы керек; б) өрістің беті тегіс болуы керек және еңісі 3° - тан аспауы керек, әйтпесе азотты тыңайтқыштардың күшейтілген топырақ ішілік және беткі жуылуы байқалады; в) топырақпен бекітілетін азоттың аммоний немесе аммиак түрі қолданылады (аммоний сульфаты, аммоний хлориді, аммиак суы); г) жуылмайтын су режимі аймағында орналасқан ауыр және орташа сазды топырақтар [1; б.138]. Органикалық тыңайтқыштарды күзде қолданған дұрыс және соқаның астына тығыздалған дұрыс, өйткені олардың ыдырауы үшін ылғалдың едәуір мөлшері қажет. Себу немесе қатарлы тыңайтқыш тыңайтқыштарды тұқым себу немесе отырғызу кезінде тікелей енгізуді қарастырады. Бұл техниканың негізгі мақсаты-жас өсімдіктерді олардың өсуі мен дамуының бастапқы кезеңінде қоректік заттармен қамтамасыз ету. Осы кезеңде жас өсімдіктердің тамыр жүйесі топырақтың қоректік заттарын және негізгі тыңайтқышты әлсіз сіңіреді. Әсіресе төмен мүмкіндік Фосфор қосылыстарының ассимиляциясы, өйткені олар азот пен калий қосылыстарына қарағанда суда әлсіз ерігіштігімен ерекшеленеді [2; б.142]. Сонымен қатар, мәдени өсімдіктерде тұқым өнгеннен кейінгі алғашқы екі аптада фосфорға қатысты маңызды кезең және бұл элементке деген қажеттілік басқа қоректік заттарға деген қажеттіліктен басым болады. Осыған байланысты қатарлы тыңайтқыштың құрамындағы шешуші мән фосфорға жатады. Өз кезегінде, Тамыр аймағында жас өсімдіктердің қол жетімді фосфордың болуы оларға қысқа уақыт ішінде қол жетімді емес қосылыстардан қоректік заттарды сіңіре алатын жақсы дамыған тамыр жүйесін құруға мүмкіндік береді, сондықтан маңызды кезеңдегі өсімдіктердің фосформен қамтамасыз етілуі бүкіл вегетациялық кезеңде тамақтанудың жақсаруына әкеледі [3; б.384]. Калий сүйгіш дақылдар (картоп, жемдік тамыр дақылдары, қант қызылшасы және т.б.) фосфордан, азоттан басқа калийді қоса алғанда, қатарлы тыңайтқышқа жақсы жауап береді. Бұл элементтің дозалары 10-нан 20 кг/га-ға дейін.қатарлы тыңайтқыш үшін тыңайтқыштардың 603 әртүрлі формалары мен түрлері қолданылады, бірақ олардың барлығы суда еритін және түйіршікті болуы керек [4; б.15]. Тыңайтқыш немесе себуден кейінгі тыңайтқыш өсімдіктердің өсуі мен дамуының ең маңызды кезеңдерінде қоректенуін арттыру үшін қолданылады. Әдетте, ол негізгі тыңайтқыш болмаған кезде немесе топырақтың құнарлылығының төмендігі аясында қолданылады. Қысқы дәнді дақылдардың ерте көктемгі азотпен қоректенуі жиі кездеседі, өйткені бұл уақытта суық, жылытылмаған топырақта өсімдіктердің белсенді өсіп келе жатқан массасы үшін минералды азот жетіспейді. Сонымен қатар, болашақ дақылдың мөлшері азотпен қамтамасыз етуге байланысты болған кезде қопсыту кезеңі басталады немесе жалғасады. Дәнді дақылдарда, атап айтқанда, қысқы нандарда түтікке шығудың басталу фазасында 30 кг/га дозада екінші азотты азықтандыруды жүргізуге болады, яғни.осы элементтің максималды тұтыну фазасында[5; б.10]. Дәндегі ақуыз бен глютеннің құрамын арттыру үшін жапырақтардан астыққа қоректік заттардың қарқынды ағуы байқалған кезде гүлдену немесе құлау кезеңінде жапырақты тамақтандыру жүргізіледі. Қатарлы дақылдарды азықтандыру топырақта ылғал болған кезде жүзеге асырылады және ол қатар аралық өңдеумен біріктіріледі. Кесте - 7 Ауыспалы егісінде тыңайтқыштарды қолдану жүйесін анықтау Ауыспал ы дақылдар Тыңайтқыш дозасы Топырақтағ ы қоректік заттардың құрамы, мг/кг Қоректік заттар құрамы, кг/га 4х4,4 Өнімділі к, эксперим енттік деректер, т/га Шығым, кг/га Азот пен фосфор балансы Мобиль ді азот пен фосфор, мг/кг Азот пен фосфор дың жалпы қоры КИП (топырақт ан тыңайтқы штарды қолдану коэф.) % кг/г а д.в мг/к г көкт ем күз көкте м күз 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 1.Таза сүрі 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2.Жазды қ жұмсақ бидай N45 P30 198 132 35 9 28 7 154 39,6 123, 2 30,8 3,2 65,92 25,6 132,08 106,4 97,08 97,4 100,92 34,6 65,3 73,9 3.Жазды қ жұмсақ бидай N70 P25 308 140 38 7 30 5 167,2 30,8 132 22 3,0 61,8 24 246,2 116 208,2 109 99,8 31 61,9 77,4 4.Жүгері N90 P60 396 264 38 7 30 5 167,2 30,8 132 22 20 60 100 336 164 298 157 98 107 61,2 93,4 5.Жазды қ жұмсақ бидай N60 P25 154 44 40 7 35 5 176 30,8 154 22 2,8 51,68 22,4 102,32 21,6 62,32 14,6 91,68 29,7 56,4 75,4 6.Арпа N60 P25 176 44 40 7 35 5 176 30,8 154 22 3,0 63 24 113 20 73 13 103 31 61,2 77,4 Орташа N65 P33 604 «Викторовский» ауылдық округінде берілген мәліметтерге сәйкес кәдімгі қара топырақта таза сүрі жер –жаздық жұмсақ бидай- жаздық жұмсақ бидай – жүгері – жаздық жұмсақ бидай – арпа – дәнді отамалы сүрі ауыспалы егісінде тыңайтқыштарды қолдану жүйесін анықтау барысында, әрбір егіс дақылдарына тыңайтқыш дозасын, қоректік заттар құрамын, өнімділігін, шығымын, балансын, элементтердің жалпы қоры мен тыңайтқыштарды қолдану коэфициентін есептедім. Орташа есеппен азот дозасы 65кг/га, фосфор дозасы 33кг/га құрады, жоғарғы азот шығымы 2 танаптағы жаздық жұмсақ бидай 65,92кг/га, 4 танапта жүгері 100кг/га, жоғарғы азотпен фосфор балансы 4 танаптағы жүгері, 2 танаптағы жаздық жұмсақ бидай топырақтан тыңайтқыштарды қолданудың жоғарғы коэфициенті азотта 65,3% , 4 танап жүгері фосфорда 93,4% болып есептелді. жүктеу/скачать 19,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|