9
құрғақшылығына қатты әсер етеді. Осыған байланысты қоршаған ортаның стресстік
факторларына жақсы төтеп бере алатын ерте пісетін жаздық жұмсақ бидай сорттарынсоның
ішінде Қазақстан селекциясының сорттарын
экологиялық сынудан өткізіп, өндіріске енгізу
қажет [1; 32-36 Б.].
Ауыл шаруашылығы өндірісінің басты міндеті осы құнды дақылдың жоғары және
тұрақты өнімділігіне қол жеткізу,
өнім сапасын арттыру, оның алуан түрлілігін кеңейту,
халықтың азық-түлік қажеттіліктерін барынша толық қамтамасыз ету болып қала береді.
Сондықтан, климаттық-жағдайлардың әр түрлі болуына байланысты жоғары сапалы
өнімдермен тұрақты өнімділікті қамтамасыз ететін жаздық жұмсақ бидайдың сорттарын
таңдау өзекті мәселе болып табылады [2; 3-5 Б.].
Мақсаты:
Ақмола облысы жағдайында орташа ерте пісетін жаздық жұмсақ бидай
линияларының вегетациялық кезеңінің тыңайтқыштардың әртүрлі мөлшерінің әсерін анықтау.
Міндеттері:
Жаздық жұмсақ бидайдың орташа ерте мерзімде пісетін линияларын жан-
жақты зерттеу мақсатында келесі бақылаулар мен есептеулер
тәжірибе ісінің әдістемесі
талаптарына сәйкес және өсімдік шаруашылығы БӨҒЗИ әдістемесі бойынша анықталды:
Тыңайтқыш мөлшерінің жаздық жұмсақ бидай линияларына кезеңаралығы мен
вегетациялық кезеңдердің ұзақтығына әсері
Зерттеу объектісі
ретінде Қазақстанның әртүрлі ғылыми зерттеу институттарында
шығарылған 9 орташа ерте пісетін жаздық жұмсақ бидай линиялары және стандарт ретінде
Омская 35
аудандастырылған сорты қолданылды.
Әдістеме.
Тәжірибе 2022 жылы сүрі жер ауыспалы
егісінде Шағалалы тәжірибе-
өндірістік шаруашылығы танабында қойылды. Мөлдектің жалпы ауданы 25м
2
, 4 қайталаным.
Себу мерзімі мамырдың 22-23 күндері, себу әдісі: қатар, аралығы 22,8 см, себу нормасы 300
ө.т./м
2
, егу тереңдігі 6 см. Себу үшін СЗС-2,1 сепкіші қолданылды.
Тәжірибе 2 факторлы: А факторы – жаздық жұмсақ бидайдың орташа ерте пісетін
линиялар, В факторы – минералды тыңайтқыштардың мөлшері.
Минералдық тыңайтқыштар (суперфосфат, аммиак селитрасы) толық мөлшері (N
94
P
103,
N
273
P
224
) қолданылды. Тәжірибеде жүргізілген агротехника жұмысы аймаққа бағытталған
жалпы қабылданған әдістемеге сәйкес өткізілді. Вегетация кезеңінде қос жарнақты және
даражарнақты арамшөптеріне қарсы гербицидтерімен өңдеу жұмыстары жүргізілді.
Фенологиялық бақылаулар – жаздық жұмсақ бидай
сорттарының вегетациялық
мерзімінің әр фазасы бақыланды, фазааралық ұзақтығы БРӨШИ (1981) әдістемесі бойынша
анықталды. Сонымен қатар әр фазаның басталу уақыты және ұзақтығы мен аяқталу уақыты
көзбен анықталды [3; 95-98 Б.].
2021 жылы жүргізілген ғылыми-практикалық зерттеулерде ол құрғақшылықпен
сипатталды, әсіресе-бұл өсу мен дамудың маңызды кезеңдерінде ГТК – 0,4 байқалды.
Фазааралық кезеңдерде қажетті жауын-шашынның болмауына байланысты өркендер -
өркендер қысқарып, өркендеу кезеңінің фазааралық кезеңінің күндері толық пісу ұлғайды.
Сондай-ақ, 2021 жылы өте қатты құрғақшылық болғанын атап өткен жөн.
Вегетациялық кезеңінде ГТК=0,2...0,12 аралығында болды,
фазааралық кезеңі мен
вегетациялық кезеңінде зерттеу нұсқаларында айырмашылық байқалған жоқ.
Орташа ерте пісетін топтағы көктеу – масақтану фазааралық кезеңі маусым айында
ГТК=0,5, орташа көпжылдық – 08 көрсетті. Тыңайтқышсыз нұсқада орташа топ бойынша және
Омская 35 стандартында 37 күнді құрады. Барлығынан ерте Эритросперум 738 линиясында 35
күн және Лютесценс 1148 сп2/09, Лютесценс 857 сп2/05, Лютесценс 1206 сп 2/19 36 күнде өтті.
Лютесценс 783 сп2/07, Лютесценс 821 сп2/08 линияларында 39 күнді құрап фазааралық кезеңі
ұзағырақ болды.
Кесте 1 - Жаздық жұмсақ бидайдың орташа ерте пісетін линияларының фазааралық
және вегетациялық мерзімдерінің ұзақтығы, орташа 2021-2022 ж.
Жыл
Сорт, генотип
Фазааралық мерзімі, күн
Вегетациялық
мерзімі, күн