БАЛЫҚТАР ГЕЛМИНТТЕРІНЕ СИПАТТАМА ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЗЕРТТЕУ

383 
- адам ағзасында, гельминтозды тудыратын басқа жануарлар мен өсімдіктерде тіршілік ететін 
паразиттік құрттардың жалпы атауы. 
Гельминттер адам мен жануарлардың 150-ден астам паразиттік ауруларының 
қоздырғышы болып табылатын организмдердің көптеген тобын білдіреді. Гельминтозбен 
сырқаттанушылықтың жоғары пайызы бірқатар себептерге байланысты, соның ішінде: 
қолайсыз экологиялық жағдай, қолайсыз эпидемиологиялық жағдай, әлеуметтік- 
экономикалық сипаттағы қиындықтармен, Халықтың көші-қонымен асқынған. Қазіргі 
уақытта паразиттік құрттардың 250 ге жуық түрі белгілі. Клиникалық тәжірибеде ересек 
адамға әсер ететін Гельминттердің 30-ға жуық түрі кең таралған. Балаларда паразиттік 
құрттардың 20-ға жуық түрі кездеседі [2]. 
Гельминттер өмірлік циклдің болуымен сипатталады. Бұл олардың эпидемиологиялық 
классификациясының негізінде өмір циклін анықтайтын биологиялық ерекшеліктер. Өмірлік 
циклдің ерекшеліктеріне байланысты гельминттердің келесі топтары бөлінеді: 
-геогельминттер 
-биогельминттер 
-контактлі гельминттер 
Геогельминттер-топырақта дамитын құрттар тобы. Аралық иелердің қатысуынсыз 
қоршаған ортада дамитын паразиттік құрттар. Ал олардан туындаған аурулар 
геогельминтоздар деп аталады. Олар: стронгилоидоз, трихоцефапез, анкилостомидоз, бірақ ең 
көп таралған аскаридоз. Оның дөңгелек құрт қоздырғыштары адамның аш ішегінде тұрады. 
Мұнда ұрықтанған әйел күніне 200 мыңнан астам жұмыртқа салады [3]. 
Биогельминттер-бұл құрттар тобы, олардың дамуы иелерінің өзгеруімен жүреді. 
Паразиттік, олардың дамуы үшін екі немесе одан да көп иесі қажет. Иесің өзгеруі 
биогельминттердің болуының міндетті шарты болып табылады. Ересектер паразиттік және 
көбейетін ағзаны соңғы иесі деп атайды. Құрамында паразит личинкалары бар Организм 
аралық иесі болып табылады. 
Контактілі гельминттер-тез пісетін жұмыртқалары бар құрттар тобы. Олар бірнеше сағат 
ішінде піседі. Жұмыртқа инфекциясы сау адам науқаспен байланыста болған кезде пайда 
болады. Байланыс түрлерінің даму циклі аралық иелердің қатысуынсыз жүзеге асырылады. 
Жетілу адам ағзасында немесе денеден шыққаннан кейін аяқталады. Жұмыртқалар бүйректе, 
айналасындағы заттарда болуы мүмкін. Мысал ретінде энтеробиоз сияқты ауруды келтіруге 
болады. Гельминттің орналасуына байланысты люминальды және тіндік гельминттерді 
ажыратуға болады. Люмендер, аты айтып тұрғандай, адамның қуыс мүшелерінің 
люмендерінде, мысалы, өңеште, ішекте орналасқан. Бұл трематодтардың көпшілігі, цестодтар. 
Тіндік паразиттер-бұл дене тіндерінде өмір сүретін дернәсілдік формалар (дөңгелек құрттар, 
және басқа түрлер) [4]. 
Гельминтоздар (грек. helmіns, helmіnthos – іш құрт) – паразит құрттардың адаммен, 
жануармен және өсімдіктердің организміне еніп, көбеюі салдарынан пайда болатын ауру 
түрлері.Гельминтоздар адамда сорғыш, таспа, жұмыр, т.б. құрттардың паразиттік тіршілігі 
салдарынан пайда болады. Гельминтоздардың аталуы ауру туғызатын құрттардың түріне 
қарай. Олардың тек адамда (аскаридоз, энтеробиоз, т.б.) немесе адам мен малда қатар 
кездесетін гельминтозооноздар (фасциолез), (трихинеллез), (эхинококкоз) түрлері белгілі. 

384 
2-сурет. Ұзын таспа құрты. 
Суретте қауіпті паразит көрсетілген. Адам ағзасына енген кезде дифиллоботриоз 
сияқты ауру пайда болады. Паразит өте тез өседі, адам ағзасында көбінесе ұзындығы бірнеше 
метрге жетеді. Ол лента тәрізді, жеткілікті ұзын, көптеген сегменттерден тұрады. Бас бөлігінің 
соңында паразиттің басы орналасқан, оған екі ойық орналастырылған. Ойықтың көмегімен 
паразит денені ішкі органдардың бетінде ұстайды. Өте үлкен паразиттер тек адамның ішінде 
ғана емес, сонымен қатар иттер, мысықтар, шошқалар сияқты үй жануарларының ішінде өмір 
сүре алмайды. Олар аралық хост болуы мүмкін. Бұл паразиттің личинкалары кішкентай, 
мөлшері 3-5 мм-ден аспайды. личинка ақ түспен, тіннің жұмсақ құрылымымен сипатталады. 
Жыртқыш балықтарға жиі әсер етеді. Олардың бұлшықет тінінде пайдасы бар. Шортан немесе 
Бурбот сияқты балықтарда личинкалар негізінен бауырда, сирек – басқа органдардың 
қуысында локализацияланған [5]. 
Дернәсілдер адам ағзасына еніп, оны жұқтыруы мүмкін. Бұл жағдайда инфекция көбінесе адам 
ластанған балықты алдын-ала термиялық өңдеусіз жеген жағдайда пайда болады. Кішкентай 
личинкадан үлкен таспа құрттар біртіндеп өседі. 
Личинкалардың 
өсу кезеңінде адам ештеңені сезбейді. Инфекцияның негізгі белгілері құрт жеткілікті үлкен 
мөлшерге жеткенде ғана пайда бола бастайтындықтан, ауруды аурудың ерте сатысында 
анықтау мүмкін емес. 
Бұл түрдегі құртпен инфекцияның алғашқы белгілері келесідей: 
-
адамның іші қатты ауырады; 
-
оң жақ гипохондрияда күшті тарту ауруы бар; 
-
тәбеттің айтарлықтай төмендеуі; 
-
бүкіл дененің әлсіздігі, жүрек айнуы [2]. 
Адам жеткілікті мөлшерде тамақ ішсе де, салмағын жоғалтуы мүмкін. Адамның аурудың 
алғашқы белгілері пайда болған кезде оның денесінде бір жарым жүзге дейін ересек құрттар 
және шамамен бірдей личинкалар болады. Құрттар тез және үнемі көбейеді. Бұл адамның 
жағдайының күрт нашарлауына, сананың жоғалуына және қатерлі анемия белгілерінің пайда 
болуына әкеледі. Әр адамның паразиттерге өзіндік реакциясы болуы мүмкін [3]. 
Қорытындылай келсек, бұл аурулар балық шаруашылығына айтарлықтай зиян тигізеді, 
заманауи диагностика, балықтардың опат болуына жол бермейді, балық өнімдерінің сапасын 
арттырады, су қоймаларындағы балық ӛнеркәсібін үлкейтеді. Әрине, кез-келген қауіпті 
ауруды емдеуден гөрі оны болдырмау оңай, сондықтан алдын-алу шараларын балық таңдау 
кезеңінде де жүргізу керек. 
Әдебиеттер 
 
1.
Ванятинсий В.Ф., Мирзоева Л.М Поддубная А.В Болезный рыб- М.: Пищевая 

385 
промышленность 1957-232с 
2.
Гаевская А.В., Ковалева А.А Болезный ромысловых рыб Атлантического океана.- 
Калининградское книжное изд-во 1975-124с 
3.
Гинецинская Т.А. Трематоды. Их жизненные циклы, биология и эволюция.- Л.:Наука, 
1968.-406с 
4.
Догель В.А Общая паразитология.- Л.: Изд-во ЛГУ, 1962.-461с 
5.
Дубинина М.Н. Ремнецы Cestoda Ligulidae фауны СССР.- М.; Л.: Наука,1966,-229с 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: