Б. Темирбулатова — Қазақстан Республикасы ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай

 
313 
раль, өнер, дін, философия, ғылыммен өзара байланысты және өзара әрекеттеседі. Құқықтық са-
на  –  қоғамның  құқықтық  өмірінің,  құқықтық  қатынастың,  қоғамның  санасына  құқықтық 
орнатудың (бекіту) мәнімен рөлінің, әлеуметтік топтардың, тұлғалардың көрінісі. 
Өмір  сүріп  отырған  құқықтық  шындықтың  ажырамас  бөлігі  және  оның  рухани  бейнесі 
ретінде құқықтық сана қоғамда белгілі қызметтер атқарады. Құқықтық сананың сондай қызмет-
терінің  бірі  —  оның  танымдық  қызметі.  Оның  мәні  құқықтық  сана  құқықтық  шындықты  құ-
қықтык, зандық білім түр-пішінінде таниды. Ол білімдер біртіңдеп ұғым, санаттар, қағидаттар, 
анықтамалар ретінде қалыптасады. 
Құқықтық сана құқықтық шындықты бейнелеп қана қоймайды, сонымен бірге сол құқықтық 
шындыққа  деген  бағалау  мен  артықшылықтар  түр-пішініндегі  қатынасты  қалыптастырады. 
Бағалау не баға беру қалыптасқан құқықтық шындықтың құбыстарына деген эмоциялық қаты-
насты білдіреді. Бағалау не баға беру өмір сүріп отырған құқықтық шындықты сынай отырып, 
оны  өзгертуге  деген  тілектердің  қалыптасуына  әкеледі.  Солардың  ішінде  белгілі  бір  адамдар 
тобының құкықтық мақсатын,  тілегін, мұратын білдіретін өзгерістер маңызды болады. Құқық-
тық  сананың  бағалау  не  баға  беру  қызметі  жеке  тұлғаның  құқықтық  ақпаратты,  құқытық  іс-
әрекетті  қабылдауға  деген  қабілетін,  бейімін  және  сол  бағалауға  сәйкес  әрекет  етуге  деген 
дайындыдығын көрсететін құқықтық қондырманың қалыптасуына әкеледі. 
Құкықтық  сананың  реттеуші  қызметі  құқыққа  сәйкес,  не  теріс  қылық  түрінде  көрінетін 
жеке  тұлғаның  мінез-құлық  реакцинясын  қалыптастырады.  Жеке  тұлғаның  жоспарланатын 
мінез-құлық реакциясы оның құқықтық бағдарының бағытына, яғни оның нақты бір жағдайдағы 
мінез-құлығын анықтайтын құқықтық қондырманың жиынтығына тікелей байланысты. 
Қоғамдық сананың, тіпті дүниеге көзқарастың маңызды түр-пішіндерінің бірі ретінде, жал-
пы теориялық әдіспен катар, құқық теориясы құқықтың құрылымын бөліп, зерттейді, оқытады. 
Ішкі істер органдары қызметкерлерінің құқықтық санасы қоғамның құқықтық мәдениетінен 
ажырамайды.  Біріншіден,  қоғамның  құқықтық  мәдениетінің  деңгейі  кәсіби  мәдениетке  байла-
нысты. Екінші жағынан, қоғамның және азаматтың құқықтық мәдениетінің жағдайы Ішкі істер 
органдарының  қызметкерлерінің  кәсіби  деңгейіне  байланысты.  Кәсіби  топтың  құқықтық 
мәліметтерінің деңгейі әрбір  оның мүшелерінің құқықтық сана-сезімін, яғни жалпы білім беру 
деңгейін, оның біліктілігінің деңгейін анықтайды. 
Тұлға-әлеуметтік тәжірибеде (әлеуметтену) қалыптасады. Құқықтық білім заңның іске асы-
рылуы  саласында  адам  ретінде  өзін-өзі  танудың  алғашқы  қадамы  болып  табылады.  Құқықтық 
білім беру тәжірибешіге қажетті сөз бен дағдыларды, оның ішінде ұлттық заңнамада және халы-
қаралық құқықта мойындалған адамның құқықтық және этикалық жауапкершілігін, құқықтары 
мен негізгі бостандықтарын түсінуді білуі және түсінуі керек. 
Ішкі істер органдары қызметкерлерінің құқықтық санасы қоғамның құқықтық мәдениетінен 
ажырамайды.  Біріншіден,  қоғамның  құқықтық  мәдениетінің  деңгейі  кәсіби  мәдениетке  байла-
нысты. Екінші жағынан, қоғамның және азаматтың құқықтық мәдениетінің жағдайы Ішкі істер 
органдарының  қызметкерлерінің  кәсіби  деңгейіне  байланысты.  Кәсіби  топтың  құқықтық  мәлі-
меттерінің деңгейі әрбір оның мүшелерінің құқықтық сана-сезімін, яғни жалпы білім беру дең-
гейін, оның біліктілігінің деңгейін анықтайды
2
. 
Жұмыс  орнында  жұмыс  істейтін  АТС  қызметкері  өзінің  мамандығына  сәйкес  келуі  және 
сәйкесінше адвокаттар қауымдастығының беделін және беделін нығайтуы тиіс. 
Тұлға  —  әлеуметтік  тәжірибеде  (әлеуметтену)  қалыптасады.  Құқықтық  білім  заңның  іске 
асырылуы  саласында адам ретінде өзін-өзі  танудың алғашқы қадамы болып табылады. Құқық-
тық білім беру тәжірибешіге қажетті сөз бен дағдыларды, оның ішінде ұлттық заңнамада және 
халықаралық  құқықта  мойындалған  адамның  құқықтық  және  этикалық  жауапкершілігін, 
құқықтары мен негізгі бостандықтарын түсінуді білуі және түсінуі керек. 
ІІО  аппараттарының  қалыпты  жұмысында  құқықтық  сананың  рөлі  өте  маңызды.  Осы 
саладағы құқықтық сананың мәртебесі екі бағытта анықталады: 
1. Ең алдымен, құқықтық сана субъектілерді құқықтық нормаларды  өз еркімен сақтау үшін 
қажетті  психологиялық  және  идеологиялық  тұрғыдан  қалыптастырады.  Заң  мен  заңдылықтың 
дамығаны, қолданыстағы құқықтық тәртіпке және құқықтық мәдениетке ықпалдасу,осының бәрі 
заңнама талаптарының жаппай сақталуының жетекші кепілі болып табылады. 
2.  Екіншіден,  құқықтық  сана  ІІО  қызметкерлеріне  құқықтық  нормаларды  қолдану  про-
цесінде  маңызды  функцияларды  орындайды.  Судьяның,  прокурордың,  тергеушінің  және  т.б. 

 
314 
лауазымды  тұлғалардың  құқықтық  санасынан  тыс  құқықтық  нормаларды  қолдануды  елестету 
қиын.  ІІО  қызметкерлері  заңның  мәнін,  оның  талаптары  мен  рұқсаттарын  түсінуге  міндетті. 
Құқықтық  сананы  жетілдірмей,  бұл  мүмкін  емес.  Құқықтық  сана  негізінде  іс  бойынша  дәлел-
демелерді бағалау жүргізіледі. 
ІІО қызметкерінің құқықтық сана-сезімі мыналарды қамтиды: 
- заңнама мен заң ғылымының мүмкіндіктері туралы білу; 
- заңдар мен нормативтік актілердің қажеттілігі мен әлеуметтік қажеттілігі, заңның бостан-
дық пен әділдіктің құндылығы  ретінде; 
-  Заңды  құралдарды  пайдалану  —  заңдар  мен  басқа  да  нормативтік-құқықтық  актілерді 
күнделікті қызметте, құқықтық әдістерде, заң ғылымы мен практиканың жетістіктерінде қолдану 
мүмкіндігі
3
.  
Ішкі  істер  органдары  қызметкерлерінің  өзін-өзі  тәрбиелеуі  құқықтық  сана  мен  құқықтық 
мәдениетті қалыптастыруда өте маңызды рөл атқарады.
                                                 
1
   Баянов Е. Мемлекет және құқық негіздері: Оқулық. — Алматы: Жеті жарғы, 2001. Б.137-142. 
2
   Ағдарбеков Т. Құқық және мемлекет теориясы. 2002. 
3
   Мартышин О.В. Национальная  политическая  и  правовая культура в контексте глобализации  // Государство  и 
право. — 2005. — № 4. — Б. 16–67. 
 

жүктеу/скачать 7,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: