Қазақстан республикасы ішкі істер министрлігі м. БӨкенбаев атындағы ақТӨбе заң институты
А.Толыбаева — Қазақстан Республикасы ІІМ М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң
жүктеу/скачать 7,29 Mb. Pdf көрінісі
|
СБОРНИК-6-апреля
- Бұл бет үшін навигация:
- Амандықова С.К.
| А.Толыбаева — Қазақстан Республикасы ІІМ М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң
институтының 1А курсының курсанты; Ғылыми жетекшісі — Қазақстан Республикасы ІІМ М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң институтының жалпы құқықтық пәндер кафедрасының аға оқытушысы полиция подполковнигі З.З. Нұрыш. ЕЛІМІЗДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ДАМУЫНДАҒЫ КОНСТИТУЦИЯНЫҢ МАҢЫЗЫ Конституция — құқықты қалыптастырушы база, ол құқықтық жүйенің орталығы ретінде әрекет етеді, құқықтық актілердің түрлері мен олардың арасындағы қарым-қатынастарды белгі- лейді. Конституциялық құқықтың басымдықтарын конституциялық қағидалардың дәрежесіне көтеру, оларға жоғары заң күшін беру конституциялық мемлекеттің, азаматтық қоғамның құрылуына үлес қосады. Кез-келген қоғам алдында, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы мәселе туындайды. Құқықтар мен бостандықтардың кепілдіктері — оларды қамтамасыз етуге бағытталған жағдайлар, құралдар, шаралар. Кепілдіктер экономикалық, саяси, құқықтық болуы керек. Конституция елдің әлеуметтік-саяси және мемлекеттік құрылымын айқындайды, оның конституциялық құрылысының негізін, азаматтың және азаматтың құқықтық мәртебесін, азамат- тық қоғамның негізгі ерекшеліктерін, заңнамалық, атқарушы және сот билік органдарының, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметін ұйымдастыру қағидаларын белгілейді. Конституция азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын жариялайды, сондай-ақ олар- дың құқықтары мен міндеттерін кеңейтеді 1 . Қазақстандағы конституциялық құқық — бұл конституциялық мемлекеттің заңға негізделген мемлекеттің қозғалысы. Құқықтық конституциялық мемлекеттің негізгі ерекшеліктері: қоғамның өміріндегі заң- дылық, мемлекеттің заңнамада өз қызметінде келісушілігі, мемлекеттің заңнамасында құқықтық қағидалардың іске асуы, жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының қол сұғылмауы, оларды қорғау және кепiлдiк беру, мемлекеттік органдардың бөлінуі, мемлекет пен жеке адам арасындағы өзара жауапкершілік. Конституцияның негізгі басымдықтары ретінде демократияны, егемендікті, көппартиялық жүйені, әлеуметтікті, экономикалық және т.б. әртүрлі меншік нысандарының бар болуын атап өтуге болады. Құқықтық жүйеде Конституция ең маңызды орын алады. Соңғы жылдары Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси өміріндегі үрдістер мемлекеттілікті өзгертуге әкелді. Соның бір дәлелі ретінде қолданыстағы Конституцияға енгі- зілген өзгерістер мен толықтыруларды атап өтуге болады. Ол өзінің болжау қызметін орындау және қоғамның саяси және экономикалық құрылымына қарсы әлеуметтік және саяси көзқарастарды ескере отырып, елдің конституциялық дамуының дұрыс жолдарын анықтауға шақырды. Ең бастысы — адамға жеке тұлға ретінде мемлекеттік немесе әлеуметтік құндылықтар жүйесінде қандай орын беріледі, қоғамның жеке тұлғаға беретін қандай мүмкіндіктері бар, ол қандай құқықтарға ие, өмір сүру сапасы оған қандай әсер ете алады. Міне — біздің конститу- циямыздың басты құндылықтары бола алатын жағдай. Құқық үстемдігін нығайту өзекті міндет болып қала береді. Конституция мемлекеттің, қоғамның еркі туралы айтады, оған өзгерістер мен толықтырулар енгізеді және Конституция қоғамның мемлекеттік ерік-жігерінің өрнегі болғандықтан, енгізілген өзгерістер мен толық- тырулар осы мәселелерге сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Құқықтық кепілдіктер, ең алдымен, мемлекет шығаратын құқықтық актілер болып табы- лады және олардың құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру тәртібін белгілейді, оларды қорғау мен қорғауды қамтамасыз етеді, сондай-ақ олардың бұзылуы үшін жауапкершілік туындайды. 321 Заң үстемдігі осы құқықтардың орындалуын дәйекті түрде және толық қамтамасыз етуі тиіс. Осыған байланысты өмірдің түрлі салаларында құқықтық теңдік мәселесі түбегейлі маңыз- дылыққа ие болады. Бұл проблеманы шешу мемлекетте осындай теңдікті қамтамасыз ететін сенімді кепілдіктерді құру болып табылады 2 . Қорыта келе, конституцияда көрсетілген құндылықтар мен кепілдіктер біздің қоғамды өмір сүру үшін үлкен мүмкіндіктер береді. Конституцияға енгізілген өзгерістер мен толықтырулар бізге қажетті қоғам құруға кепілдік береді деп есептеймін. Осы кезге дейінгі еліміздің Конституциясына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар тек қана халықтың игілігі үшін жасалынды. Атап айтатын болсақ, біздің мемлекетіміздің Конституциясына мемлекет болып құрылғаннан бастап 4 мәрте өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. 1998 жылғы 7 қазанда алғашқы енгізілген өзгерістер Президент пен үкіметтің және парла- менттің, сенат депутарының өкілеттіліктерін қамтыды. 2007 жылғы 21 мамырда Конституцияға "Қазақстанның елордасы Астана қаласы болып табылады деген ерекшелігімен және ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ. Өлім жазасы адамдардың қаза болуымен байланысты террористік қылмыстар жасағаны үшін, сондай-ақ соғыс уақытында ерекше ауыр қылмыстар жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде заң- мен белгіленеді, ондай жазаға кесілген адамның кешірім жасау туралы өтініш ету хақы бар," — деген өзгерістер енгізілді 3 . 2011 жылғы енгізілген өзгерістер мен толықтырулар келесідей мәтінде көрінеді: «Президенттің кезектен тыс сайлауы Республика Президентінің шешімімен тағайындалады және конституциялық заңда белгіленген тәртіп пен мерзімде өткізіледі» 4 . 2017 жылғы енгізілген өзгерістер мен толықтыруларға келетін болсақ, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қандай да бір түрде шектеуге жол берілмейтіндігі, Президент, парламент, үкімет өкілеттіліктері, сонымен қатар басқада 25 мемлекеттік органдарға қатысты өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Салыстырмалы түрде шетел мемлекеттерінің конституциясын алатын болсақ, мысалға Украина мемлекеті конституциясына 5 мәрте өзгерістер, Ресей Федерациясы конституциясына 4 мәрте өзгерістермен толықтырулар, оның ішінде бір жылда мысалға 2014 жылдың өзінде екі мәрте өзгерістермен толықтырулар енгізілсе, АҚШ конституциясына 27 түзетулер енгізілген. Бірнеше тарихы, бірнеше елдері бар АҚШ конституциясы біздің конституциямызбен салыстыр- ғанда қысқаша ғана мазмұнда жазылған, ал біздің Конституциямыз барлық халықаралық құжаттарды, нормативтік құқықтық актілердің негізі ретінде саналады. Біздің Ата заңымыз заңдылықтың, келісімнің және еліміздің қарқынды дамуының кепілі болып табылады, өзіміздің түп-тамырымыз салт- дәстүрімізге байланыстырылады. Ел азаматы- ның жоғары құндылығын, оның құқығы мен бостандығын жариялады және мемлекеттің негізгі зайырлы құндылықтарын іс жүзінде сақтауға және қорғауға міндеттейтін Қазақстанның зайырлы тәртібінің негізін белгіледі. Конституция ұлттық және діни дәстүрлерді, халқының құндылықтары мен мәдениетін жаңғыртуды қамтамасыз етті. Мемлекеттік тәуелсіздіктің идеологиясын және ең жақсы әмбебап құндылықтарды ұстанатындығын жариялады 5 . Бұл біздің жеңістеріміздің, бізді тәуелсіздікке жеткізген жетістіктеріміздің барлығын кешен- ді түрде шеше білгенін дәлелдейді. 1 Амандықова С.К. Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы. Қарағанды: Жeтi жaрғы, 2001. Б. 123. 2 Тaбaнов C.A. Құқық тeорияcы мeн cот жүйeciнiң конcтитуциялық нeгiздeрi: Оқу құрaлы. – Aлмaты: «Aйдaнa» ЖШC, 2001. Б. 96. 3 Қaзaқcтaн Рecпубликacының Kонcтитуцияcы 30.08.1995ж. (10.07.2017ж. жaғдaй бойыншa өзгeртулeр мeн толықтырулaр). // «Зaң» элeктрондық бaзa ортaлығы. 4 Бұл да сонда. 5 Мeмлeкeт бacшыcы Н.A. Нaзaрбaeвтың 2017 жылғы 12 cәуiрдегі «Болaшaққa бaғдaр: Рухaни жaңғыру» aтты мaқaлacы. // «Зaң» элeктрондық бaзa ортaлығы. |