Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы к. Ж. Төребаева, М. Н. Есенғұлова психологиялық-педагогикалық диагностика
жүктеу/скачать 20,84 Mb. Pdf көрінісі
|
| N – респонденттер саны.
Үлкендерге арналған интелектуальды жəне жеке тесттерді, кішкентай балаларға қолдануға болмайды жəне керісінше, кішкентай балаларға арналған тесттерді ересектерге қолдануға болмайды. Балалардың танымдық дамуының жəне мектептегі оқуға бейімделу қабілеттілігінің психодиагностикасы, олардағы кемшіліктерді жөндеу мақсатында жүргізіледі. Диагностиканың алғашқы мəні балалардың оқуға дағдылырын жəне оның потен- циальды қабілеттерін анықтайды. Осылай, интеллектуалды қабілеттілік пен креативтіліктің арақатынасы жөнінде бірдей пікір жоқ. Бірақ бұл мəселе дарын- ды балалармен жұмыс жасаудың теориясы мен практикасында қызығушылық туғызып отырғаны күмəнсіз. Англиялық психолог Г. Айзенктің интеллект түрлері кеңінен танымал. Олар: «биологиялық – (негізінде мидің құрылымы мен орындалуы бар) оларсыз ешқандай таным процестері орындалуы мүмкін емес; «психометриялық» – IQ ақыл–ой дарындылығы көрсеткішінің коэфициентін құрайды жəне көбіне тəрбие мен білім беруден тəуелді; «əлеуметтік» – ақпаратты сынай отырып 124 өңдеу, стратегияны өндіру болып табылады. Г. Айзенк бойынша, интеллекттің бұл түрлері өзара байланысты. Интеллект (лат.intellectus-түсіну,тану) - жаңа өмірлік міндеттерді иемдену барысында таным процестерін жүзеге асыру жəне мəселелерді қолайлы шешу қабілеттілігі. Интеллектіні түсінумен сипаттау барысында əртүрлі принциптер бар. Ж. Пиаже пікірінше, интеллект субъекттің қоршаған ортамен тепе-теңдік орнатуының жоғары тəсілі, ол адамның жан-жақтылығын (универсальный) көрсетеді. Когнитивтік бағыт бойынша интеллект когнитивтік опе- рация жиынтығы ретінде қарастырылады. Факторлы-аналитикалық бағыт бойынша көптеген тестік көрсеткіштер негізінде нақты фак- торды қарастырады ( Ч. Спирмен, Л. Терстаун, Х. Айзенк, Д. Векслер). Қазіргі таңда интеллект психикалық қабілеттің əмбебаптылығын білдіреді, оның негізінде жүйке жүйенің генетикалық қасиетіне негізделген қандайда бір мəліметті өңдеу жылдамдылығымен нақтылығы жатыр (Х. Айзенк). Əсіресе, генетикаға тəуелді вербаль- ды интеллект табылады. Психометриялық интеллект. Интеллект тесттермен өлшенеді. Психометриялық интеллект түсінігі адам психикасын құраушы фак- тор, ол адамның мəліметті өңдеу тиімділігі үшін жауап береді. Биологиялық интеллект. Ф. Гальтонның пікірінше, табиғи, физиологиялық дамуында басымдылық бар адамдардың интелектісі басқа адамдарға қарағанда жоғары. Психометриялық интеллект. Биологиялық интеллектке тура тəуелді болмағанымен, олардың арасындағы корреляциялық бай- ланыс анықталған. Психометриялық интеллект стандартты те- стермен өлшеніп анықталады, яғни адамның есту қабілеттілігі, қабылдауы мен реакция уақытының деңгейі сияқты физиологиялық көрсеткіштер тесті орындау барысында маңызды орынға ие. Г. Айзенк пікірінше, əлеуметтік жəне психометриялық интелек- ттер биологиялық интелекттің сыртқы көрінісі болып табылады. Əлеуметтік интеллект. В. Штерн бойынша интеллект адамның жаңа өмір жағдайына бейімделу қабілеттілігі «Бейімделу актісі», интеллект көмегімен өмірлік міндеттерді шешу, ол ойлау іс-əрекеті арқылы жүзеге асырылады. Отандық психологияда Б. Ф. Теплов практикалық ойлауды аб- страктілі ойдан практикаға өту іс-əрекеті ретінде анықтады. Интелект зерттеу барысында психикалық жүйемен оның қызмет ерекшелігіне назар аудару керек. |