Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы с. Қ. Тұртабаев
наласуы. Бір ілгектің бойында - 20000-80000 дейін нуклеотидтер жұбы орналасады. 15-сурет
жүктеу/скачать 1,75 Mb. Pdf көрінісі
|
| 139
наласуы. Бір ілгектің бойында - 20000-80000 дейін нуклеотидтер жұбы орналасады. 15-сурет. ДНҚ-ның ІІІ реттік құрылымы Рибонуклеин қышқылдарының бірінші реттік құрылымы ко валентті құрылым болып табылады, өйткені рибонуклеозид- монофосфат (РНМФ) калдығы полирибонуклеотидті тізбекте бірімен-бірі 3 ′ 5 ′ фосфодиэфирлі байланыспен бірігеді. РНМФ- тың бірінші реттік құрылымы — полирибонуклеотидті тізбек- те РНМФ қалдықтарының кезектесіп берілуі. Қаңқа монотон- ды қайталанып келетін рибоза мен нуклеин қышқылдарының қалдықтарынан тұрады. Азотты негіздерді бір-бірінен бірдей арақашықтықта орналасқан бүйір топтары түрінде қарастыруға болады. Полирибонуклеотидті векторлық тізбекке тəн тізбек бағыты 5 ′ – 3 ′ . РНҚ-ның əрбір түрлерінің поликонденсациялық коэффициенті бірнеше оннан бірнеше мыңға дейін созылады. Молекулалық массасы 200 мыңнан млн Дальтонға дейін болуы мүмкін. мРНҚ - мөлшері де, тұрақтылығы да гетерогенді бола- тын РНҚ-ның түрі. Эукариоттарда мРНҚ молекуласы цистрон бөліктерінен тұрады. 140 Жасуша құрамындағы мРНҚ мөлшері шамалы ғана (5%-дай), бірақ ол ерекше əсерлі келеді, мРНҚ алуан текті, ол жағдай жа- суша синтездейтін белоктардың түрлілігіне байланысты, өйт- кені əр мРНҚ белоктің бір түрін ғана синтездеуге жауапты. Қазіргі уақытта көптеген мРНҚ-ның бірінші реттік құрылымы анықталған. Эукариоттарда мРНҚ нуклеотидтік тізбегі цис- трон деген аймақтардан тұрады. Цистрондар кодталатын аймақ, белоктардағы амин қышқылдарының орналасу ретін бақылайды. Эукариоттардың барлығында мРНҚ-ның 5 ′ – шетінде КЭП деп аталатын ерекше құрылым бар (ағылшын тілінде сар–колпачок). КЭП ферментативті жолмен ядрода түзіледі, КЭП екі түрлі қызмет атқарады: 1. мРНҚ-ның 5 ′ шетін 5 ′ - экзонуклеаза ферменттерінің əсерінен сақтайды. 2. Трансляция этапында амин қышқылдарын тану процесіне қатысады. КЭП-тен кейін мРНҚ-ның цистрон алды бөлігі орналасады, мұнда 3-1,5 дейін нуклеотидтер болады. мРНҚ-ның бұл бөлігі 5 ′ - шетінің рибосомамен дұрыс байланысуына жауапты. Ци- строннан кейін терминдеуші кодон орналасады, бұған постци- стронды бөлік жалғасады. м-РНҚ-ның постцистронды бөлігінде ААУ ААА деген гексонуклеотид болады. Көптеген мРНҚ-ның 3 ′ - шетінде полинуклеотидтер орналасады, олар жасушадағы мРНҚ- ның тұрақтылығына жауапты деген болжам айтылады. мРНҚ - екінші реттік құрылымы өте күрделі, трансляция кезінде матрицалық функциясын атқару үшін жауапты. тРНҚ құрамына 70-93 нуклеотид кіреді. тРНҚ-ның қызметі активтелген амин қышқылдарын белок синтезделетін орынға жет кізу болып табылады. Əр амин қышқылын тасымалдайтын өзінің арнаулы тРНҚ болады. Кейбір амин қышқылдарына бір- неше тРНҚ сəйкес келеді. Қазіргі кезде 300-дей тРНҚ нуклеотидтік тізбегінің реті анықталған. Барлық тРНҚ-ның жалпы жоспар бойынша құрыл- ғаны, олардың кеңістіктік құрылымы бірдей екендігі, пішінінің беде жапырағына ұқсайтыны анықталған. тРНҚ-лардың кон- формациясы ұқсас болғанымен, нуклеотидтердің орналасу реті əртүрлі. тРНҚ-лардың құрамында 60-қа жуық минорлы негіздер |