Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы с. Қ. Тұртабаев
С витамині (аскорбин қышқылы, антиқұрқұлақ вита-
жүктеу/скачать 1,75 Mb. Pdf көрінісі
|
| С витамині (аскорбин қышқылы, антиқұрқұлақ вита-
мині) өсімдіктерде галактозадан синтезделіп жаcалады. Сол сияқты жануарлар ұлпасында (адам, маймыл жəне теңіз шошқасы деп аталатын жануарлардан басқа) глюкозадан синтезделеді. С витаминінің құрылымдық формуласы гексозаларға жақын екенін көрсетеді. Тотығу-тотықсыздану реакцияларында сутегі атомдарының доноры болады жəне тотығу кезінде дегидроаскор- бин қышқылына (ДАҚ) айналады – бұл реакция қайтымды. Бұл реакция қайтымды болғандықтан, ДАҚ-тың құрқұлаққа қарсы əcepi бар, сондықтан ол да С витамині деп аталады. 107 Аскорбин қышқылының молекуласында көміртегінің асси- метриялық eкi атомы бар жəне ол екеуі оптикалық тұрғыдан активті L жəне Д-стереоизомерлер құрайды. Табиғи өнімдердің құрамында L-аскорбин қышқылы болады. Аскорбин қышқылының формуласын Рейхштейн 1933 ж. тау- ып, синтездік жолмен алды. С витамині - түссіз, кристалды зат, суда жақсы ериді, спиртте нашар ериді. С витаминінің тотықсыздандырғыш қасиеті бар, əсіресе, сіл- тілі ортада. Аскорбин қышқылының негізгі қасиеті мынадай: ол сутегі атомдарын бөліп шығарып жəне қосып алып оңай тотығады жəне тотықсызданады. Коллаген синтезi кезінде пролин мен ли- зин қалдықтарының гидроксилдену реакциясына С витамині қатысады, ол гексокиназа, фосфоглюкомутаза, амилаза, ар гиназа сияқты ферменттер əсepінің активтілігін арттырады, фенилала- нин, тирозин, липидтердің тотығу процесіне қатысады. С-авитаминозының өзіне тəн белгісі – құрқұлақ (цинга немесе скорбут) ауруы. Мұндай аурумен тек адамдар, маймылдар жəне теңіз шошқалары ауырады. Мұның себебі, бұл аталғандардың ағзасында глюкозаның аскорбин қышқылына айналуындағы соңғы реакциялардың бірін катализдейтін фермент болмайды. 108 С витамині ұзақ уақыт бойы жетіспеген жағдайда капилляр- дың өткізгіштігі артады, терінің астына нүктеленіп қан құйыла- ды, ондай қан құйылу бұлшық еттерде жəне ішкі қуыстарында байқалады. Құрқұлақтың белгісі – тістің қызыл иегі қанай ба- стайды, одан əрі тic босап түciп қалады. Көбіне сүйектер морт сынғыш күйге түседі. Сонымен бірге, көптеген ұлпалар: бай- ланыстырушы ұлпа, шеміршектер, созылмалы ұлпа, сүйек, тіс дентині зақымданады. Жыныс бездерінің бауырдың, бүйректің қызметі бұзылады. Қыстың соңына таман жəне ерте көктемде адамда гиповита- миноз құбылысы байқалады. Мұндай жағдайда адам ағзасының əртүрлі жұқпалы ауруларға төзімділігі төмендейді, тез шаршағыш келеді, басы ауырады, асқа тəбеті болмайды. C витамині едəуір мөлшерде жас жемістерде, көкөністерде кездеседі. Итмұрын, шырғанақ, қарақат, шетен, бұрыш, құлмақ, лимон, апельсин, алма жемістері осы витаминге бай. Жануар тек- тес өнімдерден С витамині бауырда, сүтте, қымызда болады. жүктеу/скачать 1,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|