Белки биокатализаторы ферменты

№3 тақырып: Ферменттер. Ферменттердің активтілігін реттеу. Мақсаты: Ферменттердің құрылысы мен функциялары туралы түсінік беру.

• Лекцияның басты сұрақтары:
• Ферменттердің құрылысы мен қасиеттері. Фермент құрамындағы мүше (орган) және тін айырмашылықтары. Изоферменттер. Мүшелікспецификалық ферменттер. Мультиферментті қосылыстар
• Ферменттердің қосымша факторлары: металл иондары және коферменттер. Дәрумендердің коферменттік функциялары.
• Ферменттердің жіктелуі және атауы.
• Әрекет механизмі және ферментативті катализдің ерекшеліктері. Дәрілік препараттар – ингибаторлар және фермент белсендіргіші.
• Активтілік және фермент мөлшерін өлшейтін бірлік. Фермент активтілігін реттеу.

Ферментативті катализдың ерекшеліктері

• Ферментативті катализ көптеген белгілерге байланысты ерекшеленеді:
• 1.Ферменттер бейорганикалық катализаторларға қарағанда белсендірек болады. Химотрипсин ақуыздың сілтілік және қышқылдық гидролизіне қарағанда 1 млн есе тез жүреді. Бір каталаза молекуласы 1 минут ішінде 18 млн. сутек тотығын (перекиси водорода) ыдыратады.
• 2.Ферментативті реакция көбінесе «таза» күйінде жүреді, себебі ол бір реакцияны ғана катализдейді.
• Бұл ферменттердің қасиеті олардың өзіндік қабілетіне байланысты.
• Өзіндік қабілет абсолютті және салыстырмалы болады.
• Абсолютті өзіндік қабілет - фермент тек бір субстраттың реакциясын катализдейді.
• Мысалы, уреаза тек несепнәр(мочевина) гидролизін катализдейді.
• Абсолютті өзіндік қабілет көбінесе стериохимиялық субстраттар ие. Бұл фермент тек бір субстрат стериоизомер айналуын катализдейді.
• Мысалы, фумараза тек фумаралық қышқылға әсер етеді, ал оның стериоизомері- малеин қышқылына әсер етпейді.

Кейбір ферменттер абсолютті топтық өзіндік қабілет тудырады.

• Кейбір ферменттер абсолютті топтық өзіндік қабілет тудырады.
• Мысалы, алкогольдегидрогеназа тек этил спиртінің айналуын катализдеп қоймай, басқа да алифатикалық спирттердің айналуын қамтамасыз етеді.
• Салыстырмалы спецификалық қабілет екі түрге бөлінеді: салыстырмалы топ түрінде және салыстырмалы субстратты спецификалық қабілет түрінде.
• Асқазан-ішектің протеолитикалық ферменттері (пепсин, трипсин, химотрипсин және т.б.) әртүрлі ақуыз молекулаларының полипептидті тізбегіндегі пептидті байланыстың гидролизін тудырып, салыстырмалы өзіндік қабілеттер көрсетеді.
• Цитохром Р450 ферменті әр-түрлі қосылыстардың гидроксилдеу реакциясына қатысып, салыстырмалы субстратты өзіндік қабілеттер көрсетеді.