Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Дін істері комитеті «Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы» рмм
жүктеу/скачать 0,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Имамиия (ةيماملإا): " Иснаашария» деп те аталған, қазіргі таңда «имамиия» атауы қолданылады. Он екі имамды мойындаған бағыт. Шииттердің ішінде алғашқы жеті имамды мойындағандарға «Сәбийя» (Жетіншілер) атауы берілген болса, ал он екі имамға мойынсұнғандарға «исна ашария» делінген. Имамиттер «Хазіреті Әлидің халифа болатындығы нақты білдірілген, сахабалар бұл
бұйрықты орындамағандықтан кәпір болды» деп санаған, Мұхаммед пайғамбардың өлімінен кейін Хазіреті Әлиді және оның екі баласы мен немерелерін имам ретінде қабыл етіп, он екі имамға иман келтіруді иманның шарттарынан деп санағандардың негізін қалаған адасқан ағым.
Алла және Оның елшісі сенуге бұйырған нәрселердің бәріне шүбәсіз сенуді білдіреді.
19
істердің Алланың қалауымен болатындығы үшін айтылатын сөз. Үнемі Алла Тағаланың атын еске түсіруге дағдылану мақсатымен де айтылады. Иртидад (دادترا):діннен шығу. Мұсылмандықты қабыл еткеннен кейін ислам дінінен шығу. Исауилік (исашылдық):Иса пайғамбардың әкелген хақ діні, насранилік. Мұса пайғамбардың діні Иса пайғамбардың заманына дейін жалғасты. Иса пайғамбар келгенде, Мұса пайғамбардың діні мансұқ болды, яғни, Тәураттың үкімі жойылды. Бірақ Исраиыл ұрпақтарының көпшілігі Иса пайғамбарға иман келтірмеген, Тәуратқа бойұсынудан бас тартпаған. Яһудилік пен Исауилік осылайша бөлінді. Ислам (ملاسلإا):Алла тағаланың Мұхаммед пайғамбарға түсірген, барша адамзатқа соңғы діні ретінде таңдаған діні. Ислам ғалымы:Құран аяттары мен хадистерге сүйеніп, үкім шығаратын ғалым. Исмаилиия (ةيليعامسا):адасқан ағымдардың бірі. Бұған Батиниия деп те атайды. Мұхаммед пайғамбардың немерелерінен болған атақты ғалым Имам Жағфар Садықтың өлімінен кейін үлкен баласы Исмаиыл мұсылмандардың имамы деп санап, одан кейін оның балалары имам блуға тиіс дегендігі үшін «Исмаилиия» деп аталған.
1.
Пайғамбарлардың сипаттарының бірі. Олардың пайғамбар болуларын білдіруден бұрын және кейін, үлкен-кіші, біліп немесе білмей күнә істеуден сақталғандықтары. 2.
Күнәлардан сақтану, жаман және жиркенішті нәрселерден бойын аулақ ұстау. Исраф (فارصا): адамның өз мал-мүлкін, қаражатын және т.б. дүниелерін қажетсіз, пайдасыз орындарға жұмсауы. Исрафил періште: төрт үлкен періштенің бірі. Қиямет-қайым болатын кезде «сур» деп аталатын құбырға үрлеу міндетін атқарушы періште. Исрафил періште сурға екі рет үрлейді. Біріншісінде Алладан басқа барлық тірі жан өледі, екіншісінде бәрі қайтадан тіріледі. Исраилиият (ةيليئارسا):Исраил ұрпақтарына тән хабарлар. Исраилиият хабарлары үшке бөлінеді. 1.
салынған хабарлар. 2.
Әһли кітаптың (Яһудилер мен Христиандар) түсіндірмелерінен мұсылмандардың қабылдағандары немесе жоққа шығармағандары. 3.
атқарылуына рұқсат етілген хабарлар. 20
істеген күнәларының кешірілуін тілеу. Тәубе ету.
араб тілінде «жақсылықты сұрау», «жеңілдетуді талап ету» деген мағынаны береді.
орнын сумен не шариғат рұқсат берген затпен тазалау. Шариғатта истинжә құралы ретінде су, тас, кесек немесе әжетхана қағазы сияқты нәжісті өзіне сіңіріп алатын кез келген затты қолдануға болады. Тек сүйек пен малдың тезегін пайдалануға тыйым салынады.
өткеннен кейін, Қағбадан шамамен 10 метрдей жерде диаметрі 1 метрге жақын домалақ күмбез орналасқан. Сол жерді «Мақаму Ибраһим» деп атайды. Ол жерде Қағбаны тұрғызу кезінде Ибраһимнің (аләйһис-сәләм) түскен ізі сақталған. Мүмкіндігі болған адамға Қағбаны тауап еткеннен кейін осы тастың артында екі рәкағат намаз оқыған абзал. Имамилер (исна-ашара): шииттердің ірі ағымдарының бірі. Имамия ағымы төмендегі жалғастыққа сәйкес өз бастауын хазіреті Әлиден алатындығына сенеді: Әли ибн Әбу Талиб, хазіреті Хасан, хазіреті Хусейін, Зайнал Әбидин, Мұхаммед Бәкір, Жағфар әс-Садық, Мұса Қазым, Әли Риза, Мұхаммед Жәуад Таки, Әли Наки, Хасан Аскари Заки және Мұхаммед Мәхди. Ифрад қажылық: ихрамға кіргенде, тек қана қажылыққа ниет етіліп орындалған қажылық. Бұл қажылықты орындағанға мүфрид қажы деп те атайды. Меккеде тұратындар тек ифрад қажылығын жасайды. Ифрад қажылығы үстемдік жағынан тәмәтту қажылықтан төмен тұрады. К Кәміл адам: кәмілдікке жеткен, байсалды адам. Ислам дінінің бұйрықтарының бәрін орындаған, тыйымдарынан сақтанған, Мұхаммед пайғамбардың көркем мінез-құлқынан тәлім алып, өзін соған барынша ұқсатып тәрбиелеген, әрбір іс-әрекеті, сөйлеген сөзі Алланың бұйырғанындай болған адам.
жәннаттағы сүттен ақ, балдан тәтті, жұпар иісті өте берекелі өзені. Ол өзеннен Қиямет күні Мұхаммед пайғамбардың үмбеті сусындайды.
аяттардан және хадистерден қалай ортаға шыққандығын анықтаған ғылым.
21
Тәпсір усулы ілімі: тәпсір ілімінің әдістемесінен, қағидаларынан, тәпсіршілерде болу керек болған шарттардан, аяттардың насих- мәнсұхынан, жалқы-жалпысынан мағлұмат беретін ғылым. Кәпір (رفاك):теріске шығарушы, мойындамаушы. Жаратушының жалғыздығын растайтын толып жатқан дәлелдерді теріске шығарып, Аллаға сенбеген адам. Немесе Аллаға сенбейтін, Оның дініне қарсы шығатын, ақиқатты мойындамайтын, имансыз адам. Кәффарат (ةرافك): шариғат рұқсат етпейтін істі істеп қойған кезде, жаза үшін жасалатын амал немесе зат. Яғни күнәнің өтемі және осы мақсатпен жасалатын амал.
расулулла» сөзі. Мағынасы: «Алладан басқа тәңір жоқ, Мұхаммед оның елшісі».
немесе орындалуы жақсы көрілмеген нәрсе. Ислам дінінде тәрк етілуі қажет болған нәрсенің тәрк етілмей жалғасын табуы.
харам болған уақыттар. Күн шығып келе жатқанда, тапа-тал түсте және күн батып бара жатқанда.
Тәубасына келмесе, ол үшін жаза алады. Кебін: қайтыс болған мұсылман адамды орайтын ақ мата. Кебіннің ең азы әуретті жауып тұруы тиіс. Ал мүмкіндік болса, ер кісілерді үш қабат матамен, әйел адамдарды бес қабат матамен кебіндеу – сүннет.
көрсетуі, яғни физика, химия, физиология заңдылықтарынан тыс пайда болған нәрселер, құбылыстар, оқиғалар.
мен күнәларын жазатын періште. Қорғаушы періштелер деп айтқан ғалымдар бар.
Әби Убайд әс-Сақафи негізін қалаған адасқан ағым. Мұхтар ибн Әби Убайд әс-Сақафидің бір аты Кәйсан болғандықтан Кәйсаниия деп аталған. Хазірет Әлидің ұлы Мұхаммед ибн әл-Ханафияның әкесінен кейін имамдықты (халифалықты) қабыл еткен Кәйсаниия ағымы, Алла Тағаланың бәда (бұрынғы үкімін ауыстыратын) сипаты болғандығын алға тартады. Мұхаммед ибн әл-Ханафиияның Радуа тауларында өмір сүріп жатқандығына, оңы мен солында екі арыстанның қорғайтындығын және келешекте Маһди ретінде келетіндігіне сенеді.
22
пайғамбардың хадистері деген мағынаны білдіретін ұғым. Сүннет сөзінің ислам дінінде үш мағынасы бар. 1.
сүннет – хадис дегенді білдіреді. 2.
«Парыз және сүннет» деп айтылғанда; парыз – Алла Тағаланың бұйрықтары, сүннет – Мұхаммед пайғамбардың сүннеті, яғни істегендері айтқандары мен бұйырғандары дегенді білдіреді. 3.
«Сүннет» сөзі өзі ғана қолданылған жағдайда, шариғатты, яғни бүкіл ислам құқығын (Исламдағы бұйрықтар мен тыйымдарды) қамтиды.
өсиет және Жаңа өсиет деген бөлімдерден тұратын кітабы. Бұны «Інжіл» деп те атайды. Көне өсиетте ол уақытқа дейін келген пайғамбарлардың және Мұса пайғамбардың берген хабарларын қамтылған. Ал жаңа өсиетте Иса пайғамбарға иман келтірген Матта, Маркос, Лука және Йоханнаның жазған кітаптары, Иса пайғамбардың өмірбаяны, істеген іс- әрекеттері мен айтқан насихаттары қамтылған.
Көркем жазу және өнегелі сөздерді жақсы түсіндіру үшін қолданылған жазу әдістері мен қағидалары.
етпеу. Ислам дінінде нақты белгілі болған, иман келтіруі міндетті болған нәрселерді қабыл етпеу.
жамағатпен немесе жеке оқылатын намаз. Кутуби ситта (ةّتسلا بتكلا):алты кітап. Құран кәрімнен кейін ислам дінінің екінші қайнар көзі болған хадистерді қамтыған, дұрыстығы ислам ғалымдары тарапынан қуатталған алты хадис кітабына берілген атау. Олар: Имам Бұхаридің «Сахих Бұхариі», Имам Муслимнің «Жамиғус- сахихы», Имам Мәліктің «Муаттасы», Имам Тирмизидің «Сүнәні», Имам Әбу Дәуіттің «Сүнәні», Имам Нәсаидің «Сүнәні» (немесе Ибн Мәжәнің Сүнәні).
Қабірдегі өмір:адам баласы өліп, қабірге жерленгеннен кейін, қиямет- қайым болып, мақлұқаттардың қайтадан тірілулеріне дейінгі уақыт. 23
Нәкір деген екі періште келіп, өлген адамнан иман және сенім негіздерінен сұрайтын сұрақтары. Қабірді зиярат ету:өлімді және ақыретті еске түсіріп ғибрат алу үшін, қабірде жерленгендерге дұға етіп, Құран оқу мақсатымен қабірге немесе мазаратқа бару.
шарттарын орындап жүрген ауқатты әр мұсылманның өмірінде бір рет ихрам деп аталатын киімді киіп, Меккеге барып қағбаны зиярат етіп, арафат деп аталатын мекенде біраз уақыт тұруы және басқа да тиісті міндеттерді орындауы.
жағдайында арманға жету ниетімен екі ракағат, ең көп он ракағат оқылатын намаз.
тарапынан негізі қаланған, «Құл өзінің іс-әрекеттерін өзі жаратады» деп тағдырды, Алла Тағаланың жазуымен болғандығын мойындамаған адасқан ағым. Қазы (ئضاق):ислам шариғаты бойынша үкім жүргізетін сот, төреші. Қадианилік (ахмадилік): XIX ғасырда Үндістанда Пенджаб аймағындағы Қадианда пайда болған адасқан ағым ағым, негізін қалаушы қадиандық Мырза Ғұлам Ахмед (1839-1908). Көзқарастарын ислам дінінің ақыреттік өмірге қатысты хабарлары арқылы қалыптастырған. Бұл қозғалыс исраилият деп қабылданған сенімдерден, ойдан
құрастырылған аңыз-әңгімелерден, жалған хадистерден, түстерден және қиямет-қайымға байланысты ұстанымдардан құралған, ислами білімі төмен көпшілікке кері ықпалын тигізуде. Үндістандағы саяси, әлеуметтік және мәдени ортаны тиімді пайдаланған Ғұлам Ахмед алдымен өзін «жаңартушы» (реформатор), кейіннен «құтқарушы» (Мәсих-Маһди), одан кейін «пайғамбар» ретінде танытқан. Ислам әлемі бұл ағымды адасқан деп пәтуа қабылдап, өз мемлекеттерінде таралуына тыйым салған. Қадыр түні (ردقلا ةليل):Рамазан айының ішіндегі Құран Кәрім түсе бастаған қасиетті түн. Оның атауымен Құранның 97-сүресі аталып, онда аталмыш түн жайында баяндалған.
маңдай терінің арқасында тапқандарына разы болып, біреудің табысына көз тікпеу.
оқитын адам. 24
кейін немесе бұрын орындауға болады.
уақытында орындамағандықтан кейінге қалдыру. Қаза намаз:белгілі бір себептермен уақытынан кешіктіріліп оқылған намаз.
Қыран қажылық:үлкен қажылық пен умра қажылықты бірге орындауға ниет етіп ихрамға кіріп, умраның міндеттерін орындағаннан кейін ихрамын шешпей сол ихраммен қажылық міндеттерін де орындау. Бұл қажылықты орындағанға қыран қажы деп атайды. Құдси хадис (يسدق ثيدح): мағынасы Алла Тағала тарапынан, сөздері Мұхаммед пайғамбар тарапынан жеткізілген хадистер. Құтпа (ةبطخ): баяндама, сөз сөйлеу, уағыз айту. Жұма намазынан бұрын, айт намаздарынан кейін имамның мінберге немесе биіктеу бір жерге шығып жамағаттың алдында оқитын арабша мәтіндері.
тарап. Мекке қаласындағы қасиетті Харам мешітінде орналасқан Қағба тарапы.
ғылымдарда бұл термин бірнеше мағынада қолданылады. Мысалы, фиқһ ілімінде «қырағат» сөзінің мағынасы намаздың ішінде Құран оқу. Құран ілімдері ғылымында «Құран оқу мәнері» және әртүрлі араб тілі диалектілерінде «Құран оқу тәсілі» деген мағынада қолданылады.
бірге білдірген ғылым. Қирағати сәбға (жеті қирағат) (ةعبسلا تاءارقلا): жеті қырағат имамдарының Құран оқу түрлері. Жеті қырағат имамдары: Имам Нафи, Абдуллаһ ибн Кәсир, Әбу Амр, Ибни Амир, Асим, Хамза, Имам Қисаиилардың оқу түрлері жеті қирағат деп аталады. Қысас (صصق): кек алу, қарымта, есе қайтару. Ислам шариғатында қазының кісі өлтіргеннен не біреудің дене мүшесіне зақым келтіргеннен және т.с.с. қылмыс жасаған адамнан кек алу мақсатында оған жасаған қылмысына сәйкес жаза қолдануы «қысас» деп аталады. Қиям (مايق):намаз кезінде тік тұрған қалыпта Құран аяттарын оқитын кезең. Намаздың ішкі парыздарының бірі. Қиямет ғаламаттары (ةمايقلا تاملاع):қиямет қайымның жақындағандығын білдіретін Мұхаммед пайғамбардың хабар берген үлкен, кіші белгілері, ишараттары. Қияс (سايق): үкімі жоқ нәрсені үкімі бар нәрсемен екеуіне ортақ себепке байланысты салыстырып, үкімі жоқ нәрсеге үкім шығару. Қияс шарғи үкім шығарғанда Құран Кәрім, хадис және ижмадан кейінгі төртінші
25
дереккөз болып табылады. Төрт мәзһаб ғалымдары қиястың шарғи дәлел болатындығына келіскен. Құба мешіті (ءابقلا دجسم): ислам тарихында Мұхаммед пайғамбар Меккеден Мадинаға көшкен кезде, Мадина қаласына жақын Құба деген елді мекенге жеткенде бірнеше күн түнеген кезінде салынған алғашқы мешіт. Құдус (سدقلا):Палистинада Сүлеймен пайғамбар тарапынан салынған Ақса мешіті орналасқан қала. Құл (دبع): 1.
Ғибадат еткен, бойұсынған, қызмет еткен, тіршілік иесі (адам, періште және жын). 2.
Құл ақысы (دبعلا قح): бір адамның біреуден алатын ақысы, хақ-құқығы. Құныт дұғасы (تونق ءاعد): бойұсыну, ғибадат. Ханафи мәзһабында үтір- уәжіп намазының үшінші ракағатында қысқа сүре оқылғаннан кейін, Шафиғи мәзһабында, таңғы намаздың парызының екінші ракағатында рүкүғдан тұрғаннан кейін оқылатын дұға. Құран Кәрім (ميركلا نآرقلا): Алла Тағаланың Мұхаммед пайғамбарға түсірген кітабы. Қияметке дейін өзгеріссіз сақталатын қасиетті кітап. «Құран» сөзі араб тілінде «оқылған» деген мағынада қолданылған.
зулхижжа айының оныншы күні болатын мереке (ид әл-адха немесе ән- нахр).
Мұхаммед пайғамбардың он бірінші атасы болған Құрайыштың балалары және немерелері.
диалектісі. Құран кәрім осы диалекті бойынша түскен және сол диалекті бойынша хатқа түсірілген.
қаласында бесін немесе екінді намазын оқып тұрған кезде құбыланың Құдыстан Қағбаға қаратылу бұйрығы түскен мешіт.
тауап етуді қара тас тұрған жерден бастап, сол жермен аяқтау қара тас рүкіні болып табылады.
жылында Мұхаммед пайғамбардың жүз мыңнан асатын сахабаларымен жасаған соңғы қажылығы. Қоштасу қажылығында Мұхаммед пайғамбар Арафат жазығының ортасында, Қусуа атты түйесінің үстінде қоштасу құтпасын оқып, асхабы-кираммен қоштасты.
26
пайғамбардың оқыған құтпасы. Осы құтпада Мұхаммед пайғамбар адамдарға әйелдердің құқығын сақтауды, әйелдерге ар-намыстарын қорғауды өсиет етіп, адамдардың Алланың алдындағы өзара теңдігі туралы насихат қалдырған. Л Лахид (лахат): қабір қазылғаннан кейін қабірдің астынғы жағының құбыла жағынан қабірдің бойымен, ішіне адам сиятындай кеңдікте және тереңдікте қазылатын жер.
1.
Тәжуид ғылымында, тәжуид ережелеріне мән бермегендіктен туындаған қателік. 2.
(өлеңдету), дыбысты
музыкалық ноталарға сәйкестендіріп, мағынасын бұзатындай түрде, әріптер мен сөздерді ауыстырып, дыбысты бірде жоғары бірде төмен шығарып, жақты ойнатып оқу.
есім.
Лағнет (ةنعل):қарғыс; адамның жаман жағдайға ұшырауын, Алла Тағаланың кешірімі мен мейірімінен құр алақан қалуын, қиянат жасағандардың немесе жамандық жасағандарына байланысты жазаға тартылуын қалау. Ләббәйк (كيّبل): 1.
Қажылықты немесе умраны орындау үшін ниет етіп ихрамға кіру кезінен басталып, ихрамды шешкенге дейін жалғасатын мүбарак сөз. Яғни, «Ләббәйк Аллаһумма ләббәйк, ләббәйка ләә шәрика ләкә ләббәйк иннәлхамдә уаниғматака ләкә уәл-мулкә ләә шәрикә ләк». Мұны «тәлбия» деп те атайды. 2.
«Тақсыр», «айта беріңіз», «тыңдап тұрмын», «ләббәй» мағынасында, шақырғанға жауап түрінде қолданылады. Лиуаи Хамд: шүкір туы (байрағы). Қиямет күнінде, жандылар тіріліп, арасат алаңына жиналғанда, Алла Тағаланың Мұхаммед пайғамбарға беретін, астында иман келтіргендердің жиналатын туы.
екендігі білінбеген дүние-мүлік. М Мазлум (مولظم): зұлымдыққа, әділетсіздікке душар болған адам. |