ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

Ілімнің  қақ  ортасында  тұрған  –  тұлға  болмысының  мәселелері. 

Оның негізгі мазмұны – бұл этика, адамды құмарлықтардан азат ету. 

Джайнизмнің мақсаты осындай азаттық мүмкін болатын өмір салтына 

қол  жеткізу.  Мысалы,  қазіргі  заманғы  джайнистік  беделділердің  бірі, 

Ұлыбританияда,  АҚШ-та  пен  Үндістанда  джайнизм  орталықтарын 

ұйымдастырушы  Шри  Сушна  Кумар:  «Егерде  кімде-кім  озбырлықты 

емес,  сүйіспеншілікті,  жанашырлықты,  бейбітшілікті,  үйлесімділікті, 

бірлікті  шынайы  іске  асырушы  болса,  онда  ол  –  нағыз  джайн.  Джай-

низмге бұру мүмкін емес, бірақ әркім өзінің әдет-дағдыларын, санасын 

өзгерте алады», – деп бекер айтпаған (Фишер Мэри Пат. Живые рели-

гии. – М.: Республика, 1997. – 95-бет). 

Джайнизм бойынша: адамның негізгі мақсаты – басқаларды немесе 

барлық  әлемді  жеңу  емес.  Нағыз  жеңіс  –  ол  өз-өзіңді  жеңу.  Ол  үшін 

төмендегі қағидаларды бұлжытпай орындау керек:

–  сатья – қаншалықты қиын болса да, әрқашан шындықты айту.

–  апариграха  –материалдық  игіліктерге  немқұрайдылық,  яғни 

оған құштар болмау, пайдакүнемдікті ойламау.

–  ахимса  –  ешбір  жаны  бар  тіршілік  иесіне  зиян  келтірмеу 

(зорлық-зомбылық көрсетпеу).

Еске  сала  кетейік:  XX  ғасырда  Махатма  Ганди  нақ  осы  зорлық-

зомбылық  көрсетпеу  қағидасына  (ахимсаға)  сүйене  отырып,  үнді 

халқын бостандыққа жеткізді.

ә) бұдда діні. Бұл – әлемдік дін деңгейіне көтерілген философиялық 

ілім.  Негізін  салушы  –  Гаутама  Сидхартха  (б.з.д.  563-483  жж.).  Елу 

жасқа  жеткенге  дейін  шындық  іздеп,  «Бұдда»  (көзі  ашық,  дана)  ата-

нып, өз мектебін құрған.