ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

Демокриттің  ойынша,  әлем  (дүние)  алдымен  бейберекет  қозғалып 

жүретін  атомдар  түрінде  (күн  сәулелерінде  жылтылдап  көрінетін 

тозаң  сияқты)  болады.  Содан  кейін  соқтығысу  арқылы  ауыр  атомдар 

жеңіл  атомдардан  бөліне  береді.  Нәтижесінде,  табиғаттың  әртүрлі 

денелері  пайда  бола  бастайды.  Ең  кішкентай  және  дөңгелек  атом-

дар  отты  құраса,  ал  қалғандары  текше  түрінде  болады,  олардың 

ең  кішкентайлары  –  ауаны,  орташалары  –  суды,  үлкендері  жерді 

құрайды... Сөйтіп, демокриттік ілімде құдайлар да, рухтар да жоқ, ол 

барлығын да механика жолымен түсіндірмек болды.

Адам  және  таным  туралы  ілімде  Демокрит  адамның  жанын 

мойындаған.  Бірақ  оның  ойынша,  адам  жаны  дөңгелек  жеңіл  және 

жылдам  қозғалатын  элементтерден  тұрады.  Егер  осылай  болса,  онда 

адам  өлгеннен  кейін  оның  жаны  да  жойылады  –  атомдар  бір-бірінен 

ажырап,  жан-жаққа  тарайды.  Танымға  қатысты  Демокрит  заттардың 

бетін құрайтын жеңіл атомдар буланған сияқты болып, жанның атом-

дарына  әсер  етеді,  нәтижесінде,  біздің  жанымызда  заттардың  бейнесі 

пайда болады деп санаған.

Қоғамның  әлеуметтік-саяси  өмірі  саласында  Демокрит  демокра-

тияны  жақтады.  Оның  мығым  болуы  үшін,  адамдарды  тәрбиелеу  ке-

рек.  Табиғаты  бойынша  адам  рақат  алуға  және  күйзелістерден  аулақ 

болуға  ұмтылады.  Алайда  Демокрит  рақатты  өлшемді  табу  арқылы 

анықтайды. Адам үшін ең жақсысы – эутемия – қорқынышты да, зи-

янды құмарлық дегендерді де білмей, жақсы көңіл күйін сақтап жүру. 

Сонда ғана даналыққа – адамның өмір сүруінің ең жоғарғы мақсатына 

жетуге болады.

Демокриттің  атомдық  теориясын  материалистік  бағыттағы  ой-

шылдар  жылы  қабылдап,  ол  теория  табиғатты  танып  білудің 

дүниетанымдық негізі қызметін XX ғасырға дейін атқарып келді.

Б.з.д. IV ғасырдағы антика қоғамында мәдениет пен философия өз 

дамуының  жоғарғы  шегіне  жетті.  Әлеуметтік-саяси  өмірде  тоқырау 

орын  алса  да,  дегенмен  рухани  өмірде  үлкен  жетістіктерге  қол  жет-

кен  (бұл  материалдық  және  рухани  дамудың  сәйкессіздігін  тағы 

бір  рет  дәлелдеп  отыр).  Философия  дамуының  ішкі  логикасына  кел-

сек,  оның  алдындағы  табиғи-философиялық  идеялар  сопылық  үлкен 

52

философиялық жүйелерді құруға жақсы негіз болады. Ондай жұмысты 

ерте  замандардың  ұлы  данышпандары  платон  (б.з.д.  427-347  жж.) 

мен  аристотель  (б.з.д.  384-322  жж.)  атқарды.  Сондықтан  да  олардың 

шығармашылық  кезеңі  ерте  грек  классикасын  құрайды,  яғни  бүкіл 

адамзат үшін өшпес рухани құндылығы сақталады.

Платонның шын есімі – аристокл. Иықтарының өзгеше кеңдігіне 

бола,  ол  Platos  (грекше  –  кең)  деген  лақап  ат  иеленіп,  тарихта  солай 

сақталып  қалды.  Өз  заманы  тұрғысынан  қарағанда,  ол  керемет  білім 

алған. Жиырма жасында Сократпен кездесіп, оның ыждағатты шәкірті 

болды, рухани төңкерісті басынан өткеріп, бүкіл өмірін философияға 

арнады. 

Платон  шығармашылығының  ерекшелігі  –  ол  өзінің  барлық 

еңбектерін  сұхбат  (әңгімелесу)  түрінде  жазған,  ол  сұхбаттарының 

негізгі  кейіпкері  көп  жағдайда  Сократ  болатын.  Платонның  негізгі 

туындылары:  «мемлекет»,  «заңдар»,  «сократтың  апологиясы»,   

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: