ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия
| «зат – біз үшін»
. «Зат – өзінде», яғни зат өзімен-өзі дегенді білдіреді, оның ішкі мәні – ноумен . Ал «зат – біз үшін» деген – ол заттың сыртқы жағы, заттың құбылысы немесе көрінуі, яғни феномен . Адам өзінің сезімдері және пайымдау парқы арқылы осы әлемнің құбылыстарын тани алады. Ал ноумендік дүниені (яғни зат өзімен- өзі дегенді) танып білу мүмкін емес, біз олардың өмір сүруін және біздің сезімдерімізге әсерін ғана бақылай аламыз. Ноумендік дүние деп И.Кант біздер ұмтылатын және қашанда жақындай түсетін, бірақ ешқашан жете алмайтын мақсат-мұраттарды және рухани 184 құндылықтарды түсінеді. Осы тұрғыдан алғанда, бұл – теология, яғни Сенім саласы. И.Кантқа дейін танымның негізін ойшылдар адамның қиялшыл қабілетінде деп санап келсе (гректің «теория» сөзінің өзі «қиялға берілу» деп аударылады), енді Кант танымды адамның белсенді әрекет ететін мәнімен байланыстырады. Өзінің априорлық (тәжірибеге дейінгі) берілген формалары көмегімен адам оларды бір ретке келтіре де, Әлемді құрастыра да алады. Шын мәнінде, таным теориясында И.Канттың жасаған «Коперник төңкерісі» деп біз осыны айтамыз. И.Канттың таным теориясы сезінуге әсер ететін әртүрлі құбылыстарға (феномен) талдау жасаудан басталады. Сезімдік қиялға берілудің априорлық формалары – кеңістік пен уақыт көмегімен адам оларды бір тәртіпке келтіреді. И.Кант бойынша, кеңістік пен уақыт – сапасы жоқ, біртекті және бітпейтін ұзындықтар. Сезімдік қиялға берілудің таза формалары (трансценденталиялар) тәрізді, олар – мүлтіксіз, бірақ адам қолымен істелетін тәжірибемен қосылғанда, – шынайы, нақты. Егер кеңістік сезімдік қиялға берілудің сыртқы формасы болса, онда уақыт – ішкі формасы, өйткені уақыт ағымын ішімізден санап қана «ұстап тұра» аламыз. Кеңістік пен уақыт – математикалық таным бұлағының мәні. Егер геометрия негізінде кеңістік жатса, онда арифметика мен алгебра негізінде уақыт жатыр, өйткені есептеп шығару, есеп жасау – тек уақыт шектерінде орында- лады. Алайда сезімдік қиялға берілу, содан шығатын кез келген тәжірибе әрдайым толық емес, кездейсоқ болып табылады, ал бізге жүктеу/скачать 2,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|