Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

475 

 

жан жақты талдайды, талқылайды, сол арқылы білімдерін қайталайды, 

жаңа білім қосады. Кубикпен жұпта немесе топта жұмыс жасайды. 1, 2 – 

сыныптарда үш жағын ғана пайдалануға болады. Бастауыш сыныптарда 

түрлі – түсті түрде пайдалануға болады. 



 

Sinkuein немесе бес жолды ӛлең стратегиясы – оқушы берілген 

тапсырма бойынша ҿлең құрастырады.  

Кім?- Ана 

Қандай? -Мейірімді, ақылды 

Не істеді? -Бағады, тҽрбиелейді, ҿсіреді. 

Түйін -Ағайын - алтау, ана –біреу. 

Синоним- Адам 

 RAFT стратегиясы – Оқушы қандайда бір объектіні алып, сол 

рольге еніп ҿз ойын жазады. Бұл стратегияны қолдануда бала сол зат 

туралы ойын жазба түрде, бірінші жақта хабарлайды. Мысалы: Мен 

қазақтың қара домбырасымын. Менің күмбірлеген қоңыр үнімді 

ұнатпайтын қазақ жоқ. Мен ҽр қазақтың тҿрінде ілулі тұрамын. Мен 

адамның кҿңіл – күйін шектерім арқылы жеткіземін. т.с.с 

  Геометриялық  фигуралар  стратегиясы  –  бұл  стратегияның 

құралдары  геометриялық  пішіндер.  Мақсаты:  оқушының  сҿздік  қорын, 

ҽдеби,  мҽдени  сҿйлеу  тілін,  күрделі  ойлау  қабілетін  дамыту.  Себебі  бала 

оқылып  отырған  мҽтіннің  кейіпкерлерінің  мінез-құлқына,  сипаттама  бере 

отырып қорытынды жасайды. Кейіпкерлерді түрлі фигуралардың сипатына 

қарай ұқсастығын табады. Жұмыс жұпта немесе топта орындалады.  

Белгілі тақырыптағы ойды сын тұрғысынан қарай отырып, ой-толғау, 

суреттей  алу,  еске  түсіру,  болжау  оқушыны  да,  жаңа  бір  ҽлемнің 

жаңалығын  ашқандай  қалыпқа  жеткізеді.  Ҽрі  қарай  ойын  айтуға 

ынталандырады.  Бұрынғы  қолданылған  оқыту  ҽдістерінде  мұғалім  басты 

орын  алып  оқушы  тек  тыңдаушы  ғана  болса,  қазіргі  сын  тұрғысынан 

шыңдалған  ойлаудың  арқасында  оқушы  білім  негіздерімен  толығып, 

болашақты ойлауға құлшыныс алады. Сондықтан сын тұрғысынан ойлау - 

ҿте күрделі маңызды құбылыс. 

 

Резюме 

 

В  статье  рассматриваются  вопросы  использования  стратегии  RWCT  с  целью 

повышения активности, а так же навыков исследования и соискания учащихся 

 

Summary 

 

The article deals with the use RWCT strategy with the objective of increasing activity, 

as well as scientific research and students 

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер 

 

1. Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технология.А.-2004. 

2. Педагогикалық ізденіс.-Алматы:Рауан,1990. 

476 

 

3. Апатова Н.В. Информационные технологии в школьном образовании. 

М., 1999. 

4. Ҽбдіғалиев Қ. Осы заманғы педагогикалық технология//Қазақстан 

мектебі.-2001.№2-8-13 бет. 

 

 

 

 

ӘӚЖ: 378.146 

Мектеп жасына дейінгі бала тәрбиесіндегі эмоциялық кӛңіл- кҥйінің 

дамуына ықпал ету жолдары 

                                                                     

Рабай К.Т., Жұмасатова А., Қ. Дүтбаева атындағы 

Атырау гуманитарлық колледж. Атырау қаласы 

                                                                              

                                                                                                 

Мектеп  жасына дейінгі    кезең   ҿте  сақтықты,  қателеспеуді,  сауатты 

тҽрбиелеуді    қажет  ететін  жҽне  бала  эмоциясының  нҽзік  кезеңі.                           

Қазіргі  психологиялық  -  педогогикалық  теорияда  баланың  жағымды 

эмоцияларын  дамыту  тек  кҽсіби  мамандыққа  ғана  байланысты  емес  ол, 

тҽрбиешінің жеке дербес қасиеттеріне де байланысты деп тұжырымдаған. 

Мектепке  дейінгі  ерте  жас  шамасындағы  балаларға  ерекше  қарым-

қатынастар  талап  етіледі  Олар  ҿте  мейiрiмдi,  нҽзік,  ҿте  сенгiш 

келеді.Сондықтан  бұл  жас  шамасындағы  балдырғандарды  қамқорлыққа 

алу,  жараламай  тҽрбиелеу  ҿте  маңызды.  Топта  балаларға  жақсы  жҽне 

жайлы болу қажет. 

Ерте  жас  шамасындағы  сҽбиді  тҽрбиелеуде  ешкім  де  анасын 

алмастыра алмайтыны туралы ұмытпау керек. Сондықтан, ұстаз - психолог 

оларды  ананың  тұлғасындай  жұмыс  істей  білу  керек..  Мысалы, 

шығармашылық  жұмыстарды  сҽбимен  бірге  анасына  кҿрсету  үшiн 

iстеу.Ата-ананың  сенімділігі  арта  түсіп  балаға  деген  анасынан  басқа  да 

сүйіспеншіліктер  оятады.  Осы  орайда  мен  қосымша  мамндандыру  пҽні 

яғыни  «Іс  жүзіндегі  психолог»  мамандығының  студентіретінде  алған 

біліміме  сүйене  отырып,  сҽбидің  эмоционалды  кҿңіл-күйі  саласын 

анықтауда  психодиагностикалық  зерттеулердің  ҽдiстерi жоғары  дер  едім.. 

Бірақ бұл ҽдістердің барлығын пайдалану мүмкіншілігі бола бермейді. 

Бiрiншiден:  тҽрбиешілер  тестеудiң  нҽтижелерiн  дұрыс  түсiндiрiп 

беру үшiн жеткiлiктi психологиялық дайындықта болу қажет. 

Екiншiден:  тҽрбиешiге  тестiң  нҽтижелерi  жиi  үрейлi  немесе  қияңқы 

балалардың  тобы  кҿрсеткішінде  жеке  балаға  деген  қарым  -  қытынаста 

ҽрекетсiздiкке ҽкеп соғады. Диагностиканың нҽтижесі осы жағдайда үлкен 

қателікке  ҽкеліп  соқтырады..  Эмоцианалдық  кҿңіл-күй  пайда  болуын 

бағалауда Г.Степанова баланың іс-ҽрекет реакцияларын ескере отырып бес 

477 

 

балдық  шкала  жасаған.  Бұл  шкала  бойынша  баланың  эмоциялық  күйiн 

бағалауға болады. 

Мектепке  дейінгі    балалық  шақ  -  денсаулықты  қалыптастыру  жҽне 

жеке  тұлғаның  дамуындағы  адамның  ҿмiрiндегi  ең  маңызды  кезеңі. 

Сонымен  қатар  -  бұл  кезде  бала  айналасындағы  ересектерге,  яғни  ата-

аналары  мен  ұстаздарға  тҽуелді.  Келеңсіз  жағдайлар,  жүрiс-тұрыс, 

ҽлеуметтiк  жҽне  эмоционалдық  мҽселелер  зардаптылары  баланың 

болашағына  тікелей  ҽсерін  тигізеді.  (баланы  құқығы  жҽне  жеке  басының 

қасиетi)  Баланың  іс-ҽрекетін  сипаттайтын  ең  маңызды  салалардың  бiрi  -

негiзiнде  нормалар  жҽне  ережелердiң  меңгеруi  оның  ҽлеуметтiк  дамытуы 

болып  табылады:  бiр  жағынан,  баланың  заттық  ҽлемнің  қағидаларын 

түсінуі  қажет.    Екінші  жағынан  -  адамдарға  деген  қарым-қатынастың 

ережесi. Бұл процессте баланың мінез-құлқының эмоционалды күйзеліске 

ұшырауы  ата-аналары  мен  айналасындағылардың  кері  ҽсерінен  тууы 

мүмкін.  Мiнез-құлық  эмоционалды  күйзеліске  ұшырайды.  Баламен  - 

аналық қатынастардың бұзушылығы, қолайсыз психологиялық ахуал тағы 

басқалар патологиялық факторлар негативтi факторлардың бiр қатарының 

ҽсерiмен  бiрақ  балада  ҽлеуметтiк  -  эмоцианалды  сҽтсiздiктiң  белгiлерi 

қалыптасады.  Орынсыз  терiс  эмоциялар  болады,  жеке  организмнiң 

дамуының  процессiне  кері  ҽсер  етеді.  Демек,      бала  бақша  тҽрбиешілері, 

педагогтар мен психологтар  осыған байланысты балалардың  ҿмірге деген 

сүйіспеншілігін  арттырып,  қоғамда  жҽне  жеке  адам  басындағы 

қайғырулар,  үрей  т.б  (оған  кҿмекке  келу,  қуану  жҽне  қайғыру  ) 

адамдардың  сезiмiнде  үлкен  жауапкершілікпен  қараулары  керек.  Ҿз 

эмоцияларын    басқара  білу  -  мектепке  дейiнгi  жастағы  балалардың  ең 

басты  жетістігі..  Сондықтан  эмоцияналдық  функция  ол  мектеп  жасына 

дейінгі баланың орталық психикалық функциямен деп аталады жҽне соған 

еріксіз түрде айналады.. 

Л.С.Выготскийдің 

айтуынша 

мектепке 

барғанша 

баланың 

эмоцианалды  реакциялары  баланың  мiнез-құлығына  тiкелей  үстемшiлдiк 

етуін  жоғалтады.  Сҽби  ҿз  эмоцияларымен  басқаруды  үйренедi.‖  Бұл, 

алайда,  мектеп  жасына  дейінгі  мерзiмнiң  соңғы  кезінде  қызу  ҿмiрдiң 

жеткiлiктi тҽжiрибесiмен ғана ие болатындай жағдай болуы мүмкiн. 

Ұлы  педогоктардың  пiкiрiнше,  мектеп  жасына  дейінгі.  баланың 

эмоцианалды  кҿңілінің  дамыуы  оның  тҽрбиесiнiң  ең  маңызды 

шарттарының  бiрi  болып  табылады.  Мектеп.  мектеп  жасына  дейінгі 

баланың  эмоционалды  күйзелуі  болашақта  жеке  тұлға  болып  қалыптасуы 

үшін қауіп-қатер тудырады. Баланың iшкi эмоция кҿңіл-күйінің қатынасы 

ҽлеуметтік  жағдайы  даму  үшін  ықпал  етеді.Міне  осыған  орай  мектеп 

жасына  дейінгі.баланың  эмоционалды,  ҽлеументті  жҽне  адамгершілік 

жағынан дамуы тығыз байланысты деген ұғым қалыптасады.Қазіргі заман 

педагогика  ғылым  тұрғысынан  қарасақ  сҽбидің  ҽлеументтік-эмоцианалды 

дамуы  ол  мектеп  жасына  дейінгі  баланың  ҿте  күрделі  социализациялық 

мҽселесі. 

478 

 

―Социализация  -  ҽлеуметтiк  ортаға  баланың  бейімделуінің  күрделi, 

кҿп жоспарлы процессi. Бұл мҽдениеттену, адамгершiлiк құндылықтардың 

жүйелері.  Мынадай негізгі мақсаттар ерекшеленедi: 

1.Мектепке  дейiнгi  ересек  жас  балаларының  ҽлеуметтiк  жҽне 

эмоцияналды салаларының жұмыстардың мазмұнын анықтау. 

2.Балалармен  жалпы  дҽстүрлер,  адамгершілік  қағидалары  туралы 

ойластыру жене ҿткізу.   Бала-бақшада баланың бейiмделуi қалай болады? 

Баланың бақшаға алғаш келуі ол бала организмі мен психикасы үшін ҿте 

күрделі  процесс.Ол  шынымен  жаңа  кезеңге  ҿтедi,  организмның  дамытуы 

үшiн  жаңа  шарттар  енгізіледі..  Мамандар  баланың  балабақшаға 

бейімделуінің  (адаптация)  3  негізгі  түрлерін  ерекшелейді:  жеңiл,  орташа 

жҽне ауыры. 

Жеңiл  бейiмделуі  -  балабақшаға  келудің  алғашқы  күнінен  бастап 

баланың  тҽбеті  тҿмендеп,  балалармен  ойнауға  ниеті  жоғалады,  бiрақ  бұл 

бастапқы  10-20  күндей  болады  Ата-аналар  баласының  бiрiншi  айда 

кенеттен  ауыратынын  есте  сақтауға  керек,  бiрақ  ауру  зардапсыз  7-10 

күннен  аспайтын  түрде  ҿтедi.Орташа  ауырлау  бейiмделуi  -балалардың 

эмоционалдық кҿңіл-күйі нормада (20-40 күндерден кейiн) ұзақ мерзiмнен 

астам  келедi.  Алғашқы  екi  ай  бойы  балада  тілдік  немесе  физикалық 

белсендiлiктiң нақтылы ҿзгерiстерi байқала алады. Бұдан басқа, балаларда 

30-40 күндерде салмақтың ептеген жоғалтуы байқалады. 

Баланың  ауыр  бейiмделуi  -  (пневмония,  бронхиттер,  құлақтың 

қабынуы  жҽне  тағы  басқалар)  кедергiлермен  ағатын  кҿп  ауруларда  (бала 

кҿп жылайды, анасынан ажырағысы келмейдi, отыруға арналған жағдайда 

ұйықтайды,  бұғады,  мiнез-құлықтағы  табанды  ҿзгерiстерi  болады.  (ҿсу, 

салмақ) физикалық кҿрсеткiштер де, зерделi дамыту да ауыр формасы бар 

балалардың бейiмделулерiнде балабақшада кенет баяулайды. Егер баланың 

күйi  60  күннен  астам  бiр  ыңғайланбаса  ата-аналар  шара  қолдану  керек. 

Психологтар  баланың  бейiмделуiн  жеңілдету  үшiн  бірнеше  негізгі 

жаттығуларды  қабылдауына  кҿңіл  бҿлу  керек.  Баланы  бақшаға  баруға 

алдын ала ҽзiрлеуi, жҽне үйрету (горшокпен қолдану қасықтар, шыны аяқ, 

пайдалану,  жуыну)  ҿзiне  қызмет  кҿрсетудiң  дағдыларын  балдырғандар 

сҿзсiз жасайды. Сҽбидің ата-аналарымен бiрге алдын ала мектепке дейінгі 

мекемеге  кiрiп-шығуы,  топ  бҿлмесімен  жҽне  тҽрбиешiлермен,  бақшаның 

тҽртiбiмен  танысуы  керек.  Осы  арқылы  баланың  бала  -бақшаға  деген 

қызығушылығын  оятып  алу  баланы  алдын-ала  психологиялық  дайындау 

болып  есептеледі.  Балабақшаға  баласын  беретiн,  ата-аналардың  алдында 

бақша  туралы  тек  қана  жағымды  сҽттерді  балаға  айтуы,  сонымен  бiрге 

баланың  жанында  аз  уақыт  қалуға  мүмкіндік  беруге  болады.Ата-анасы 

баласын  бақшаның  ауласында  серуенге  шығарып  балаларды  бақылатады. 

Балабақшада  баланың  машықтануы  1-2  сағаттан  бастауға  керек,  бiр 

жұмадан  кейiн  түскi  тамақ  жҽне  ұйқыға  қалдыруға  талаптануға  болады. 

Ата-аналар  қашан  бала  күні  бойы  қалдыруға  мүмкiн  болатынына  кҿз 

жеткiзгенде  қалдырады.  Сҽбидің  жеке  басының  дамуы  ерте  кезеңнен 

басталады.  Баланың  дамыуында  ықпал  етуші  ол  бала  ҿмірінде  кездесетін 

479 

 

жағдайлардың 

түгелдей 

дерлiк 

бола 

алады! 

Баланың 

даму 

процессiндесiнде  ересектер  үлкен  ықпал  етеді.  Бiрақ  баланың  дамыту 

ортасына  беру  ҿз  ерекшелігімен  кҿрінеді.  Баланың  эмоцияналды  кҿңіл-

күйін  дамытуы,  баланың  тілін  дамытуы,  баланың  психикалық  жҽне 

психологиялық  дамытуы  –  баланың  жан  жақты  дамытуы  жанашыр 

адамдардың  қатысуысыз  ҿте  қиын  болар  едi.  21-ғасырда  телевизор, 

интернет,  реклама,  т.б  Баланың  дамуына  ҽсер  етпейді  деу  мүмкін 

емес.Медия-деген үлкен «ҽлем терезесі» деуге болады, мұнда ең бастысы 

кішкентай  сҽбилеріміздің  осы  «терезеге»  дұрыс  қарай  білуге  ықпал 

ету.Сондықтан  баланың  аналитикалық  қабілеттілігі  мен  ойлау  жүйесін 

дамыту.  1ден  3  жасқа  дейінгі  баланың  эмоционалды  кҿңіл-күйінің  дұрыс 

дамыту  үшiн оның жетiстiгiн дҽлелдеп,  үнемі  мадақтау  маңызды.    3тен 6 

жастағы  баланың  эмоционалды  кҿңіл-күйінің  дұрыс  дамуы  ҽлеуметтiк 

белсендiлiкпен  де  байланысты.  Бұл  жас  шамасында  балалар  ҽдетте 

сюжеттi  -  рҿлдi  ойындар  қызықты.Ойын  кезінде  ҽртүрлі  жағдайларда 

адамдардың  қарым-қатынасын  түсінуге  кҿмектеседі.  Баланың  дамуы 

мектеп  жасындағы  балаларда  да  де  жалғасады.  Балалардың  дамытудың 

орталары  (спорт  орталықтары,  арт-студия)  мамандандырылған  орта  бiлiм 

болады. Баланы дамытуы үшiн орталықтың ҽсері кҿп. Бiрiншiден, баланың 

ҿз  таңдауы,  жҽне  сабақтан  кейінгі  эмоция  жағдайын  байқауға  болады. 

Баланың  психикасының  дамуына  ықпал  ететін  ол  биологиялық  жҽне 

ҽлеуметтiк  факторлар.  Биологиялық  фактор:  (жүйке  жүйесiнiң  дамытуы) 

адам  психиканың  ортақ  ерекшелiктерi,  сонымен  бiрге  тұқым  қуалаушы 

жеке  ерекшелiктердi  бұл  жерде  есепке  алынады.  Ҽлеументтік  фактор: 

баланы 

қоршаған 

жақындары 

жҽне 

дұрыс 

тҽрбие 

беру. 

Басқа  балалармен  ойын  кезінде  баланың  эмоционалды  портреті 

айқындалады. 

Мектеп  жасына  дейінгі  балалар  үшін  оқу-іс  ҽрекетін  ұйымдасыруда 

баланың  эмоционалды  кҿңілінің  ықпалы  зор.  Мектеп  жасына 

дейінгі.баланың  эмоционалды  компоненттерін  есепке  алуымыз  қажет. 

Бiлiм  беру  жолдары  жҽне  ҽр  түрлi  іс-ҽрекет  кезінде  сҽбидің  эоционалды 

кҿңіл-күйіне  ойын  ықпал  етеді.Эмоционалды  компоненттiң  функциялары 

адамның бағалы құндылықтарының ең маңызды шарттары. 

 Психологтар  эмоция  парасатының  5  тармағын  ерекшелейдi. 

     

1.Сезiм,  яғни  ол  пайда  болатында  сезiмді  ажырату.  (ҿзін-ҿзі  тану) 

     

2. Олар лайықты шеңберлерден шықпау үшiн сезiммен қарап 

анықтайтын   эмоциялармен басқару 

3.Эмоцияларды  бақылау  -  бұл  қабiлеттiлiкті  арттыру,  тыныштық 

күйiне 

 ҿзiн келтiру. 

4.Ҿзара арақатынастардың сүйемелдеу. 

5.Жас  ерекшелікке  байланыстысы  мiнездемелер:  мектеп  жасына 

дейінгі 

 кіші 

балалар  ертегiлердiң  кейiпкерлерiне  еліктейді  жҽне 

қиыншылықта болысуға ниет қылады. 

480 

 

Негізгі  эмоциялар:  ренжу,  қуану,  тынышталу,  қорқу.  3-5  жаста 

құрдастарына  құштарлық  сезiмi  дамиды.Жаңа  ҽзiлдесу  сезiмi  оянады, 

ҽзiлдердi түсiнедi жҽне ҽзiлдеуді жақсы кҿредi, ҿз эмоцияларын баяулатып, 

кез  келген  ым  арқылы  жҽне  ымдап  сҿйлесу  эмоциялардың  сыртқы 

белгiлерiн бiлдiреді. Негiзгi эмоциялары: қайғы, ашу, қорқыныш, таңдану, 

қызығушылық. тыныштық, қуаныш. 

5-6 

жаста 

– 

мектепке 

баратын 

уақыттың 

жақындауын 

сезiнедi:біреулер  үрей  сезiмдерi.ал,  екіншісінде  қуаныш  сезiмдері  пайда 

болады.  Негiзгi  эмоциялар:  қорқыныш,  ашу,  ыза,  қайғы,  таңдану,  мүдде, 

тыныштық, ар, жазалау, қуаныш, күндеушiлiк, жиіркенушiлiк. 

Эмоционалды  кҿңіл-күйдің  дамытуы  бағдарламада  осындай  3 

бҿлiмнен тұрады: Мектеп жасына дейінгі  баланың эмоциялық  дамуында 

(театр)  сахналаудың  ҽсеріҿте  зор.  Эмоциялар,  бiр  жағынан,  бала  күйiнің 

индикаторлары  болып  табылады,  екіншіден  оның  танымдық  процесстерi 

жҽне  мiнез-құлық,  логикаларына  оның  ықыласы,  қоршаған  ортаны 

қабылдауды ерекшелiктiң бағытталғандығын анықтауда ықпал етедi. 

Қазақстан  Республикасы  Президентінің  Жарлығында  бала  тҽрбиесі 

мен  білім  беру  жүйесін  нығайтуда  баланың  эмоциялы  күй-жағдайына 

кҿбірек  кҿңіл  бҿле  отырып  дамытудың  негізгі  мҽселесі  болып 

қарастырылған.  Қоғамның  дамуындағы  жеке  адамның  эмоциясы  тұрақты 

нормада 

болуының 

қоғамға 

ҽсері, 

экономикалық 

техниканың 

жетістіктеріне  жетуге  итермелеуіне  орай,  бүгінгі  таңда  осы  проблема 

ауқымды,  ҿзекті  мҽселе.  Сондықтан  мектеп  жасына  дейінгі  балалардың 

бойында  неғұрлым  кҿбірек  психологиялық  кҿмек  кҿрсетіп,  ойындар 

ұйымдастыру  арқылы  олардың  сеніміне  кіріп  кері  ҽсерден  арылуға  кҿп 

мүмкіншілік жасау қажет. Мектеп жасына дейінгі балалардың эмоциялық 

күйінде кҿрінетін жағымды жҽне агрессия түрлерін ашып кҿрсетіп олармен 

жұмыс жасау мақсатын алға қойсақ . 

 

Резюме 

 

В  докладе  рассматривается  появление  эмоцианального  настроения  в 

дошкольном  возрасте  и  учитывая  физические  реакции  в  воспитании  детей.  Связи  с 

этим  воспитатели,  педагоги  и  психологи  повышают  интерес  к  жизни,  объясняя 

разделить    горе,  страх  и.т.д  (помогая,  разделяя  горе  и  радость)  и              с  большой 

ответственностью  смотреть  на  чувства  людей,  и  главным  достижением    детей 

дошкольного возраста является – управление своими эмоциями.  

Пайдаланған ҽдебиеттер 

1.  Цукер  М.Б.  Клиническая  невропатология  детского  возраста.  -  М.: 

Медицина,1986. 

ӘӚЖ: 37.022 

 

481 

 

Сыныптан тыс жҧмыстар арқылы бастауыш сынып оқушыларына 

патриоттық тәрбие беру 

 

Сапарбаева С.К. 

ОҚМПИ, ғылым магистрі 

 

Патриоттық  сезімнің  объектісі  мен  қайнар  кҿзі  –  Отан  десек,  оның 

мазмұны:  туған  жер,  табиғат,  оның  байлықтары,  тіл,  дҽстүр,  тарихи 

ескерткіштер,  туған  ҿлкедегі  тамаша  киелі  орындар.  Олардың  адам 

кҿкірегіне  жылылық,  жақындық,  туысқандық  сезімдерді  ұялатып,  ізгі  де 

ерлік істердің қайнар кҿзіне айналуы патриотизмге тҽрбиелеудің арқауы. 

Елжандылық идея – отаншылдық сезім – адамда жүре пайда болатын, 

жеке  тұлғаның  саналы  ҿмірімен  қабаттас  қалыптасатын  психологиялық, 

ҽлеуметтік құбылыс [1]. 

Отаншылдық  сезім  жалпы  адам  баласына  тҽн  адами  түйсік  қасиет, 

оның еліне, туған жеріне, ҿз тілі мен мҽдениетіне, ұлттық құндылықтарына 

жеке  қатынасын,  ҿзіндік  бағасын,  түйсінуін,  қуаттып  қолдауын 

пайымдайтын сезім кҿрсеткіші.  

«Қазақстандық патриотизм»  - ұғымы осы  түсінікті байыта  түседі.  Ол 

кҿздің қарашығындай сақтап келген туған жерін қорғау, елінің сат-дҽстүрі 

мен  ҽдет-ғұрпын  сыйлай,  ана  тіліне  деген  сый-құрмет,  елі  мен  жерінің 

ҿркендеуіне  үлес  қосу,  Қазақстанда  мекендейтін  ҿзге  ұлт  ҿкілдерінің 

мүддесімен санасу сияқты құндылықтардан тұрады.  

Қазақстандық  патриотизм  –  біздің  мемлекетіміз  сияқты  жаңа 

ҽлеуметтік,  психологиялық  жҽне  саяси  құбылыс.  Қазақстандық 

патриотизмнің  тарихи  тамыры  терең,  ол  ғасырлар  бойы  қалыптасқан 

Қазақстан  халықтары  арасындағы  демократиялық  дүниетанымға, 

адамгершілікке  жҽне  дҽстүрлік  пен  ҿзгелерді  жатырқамайтын  қазақ 

ұлтының менталитентіне негізделген. 

Жалпы  білім  беретін  орта  мектептің  бастауыш  сатысының 

бағдарламалары  арқылы  жүзеге  асырылатын  білім  беру  мақсаты  мен 

міндеттерінің дҽстүрлі оқытудан түбегейлі ҿзгешеліктері бар.  

Бірінші  кезекке,  бұрынғыша  оқушыны  пҽндік  білім,  білік, 

дағдыларының белгілі бір тжиынтығымен қаруландыру емес, оқу ҽрекетін 

қалыптастыру негізінде оқушының  жеке бас тұлғасын тҽрбиелеу мақсаты 

қойылып,  ең  алдымен  білім,  білік,  дағдыларды  меңгерудің  негізі  ретінде 

оқушы дамуы мен тҽрбиесінің қамтамасыз ету  індеттерін шешу кҿзделген. 

Осы  міндеттерді  жүзеге  асыру,  яғни  ҽрбір  сабаққа  қойылатын  үш 

мақсат білімділік, тҽрбиелік, дамытушылық десек, оның алғашқысы болып 

саналатын,  білімділік  мақсаты  үнемі  мектеп  тарихында  жүзеге  асырылып 

келе  жатқаны  белгілі.  Бүгінде  барлық  бастауыш  сынптар  жұмыс  істеп 

жатқан бағдарламалар мен оқулықтар дамыта оқыту идеясына құрылғанын 

ескерсек, бұл мақсат та біршама жүзеге асырылып жатқаны айқын болып 

отыр. 

482 

 

Бастауыш  сынып  оқушыларына  ар  намысты,  ер-жүрек  халықтың 

ұрпағы екендігін сезіп, ерлік рухын, патриоттық сезімін ҿз халқына сенімін 

арттыру ҽр мұғалімнің міндеті.  

Қай заманда болмасын адамзаттың басты міндеттерінің бірі – ақылды 

да санаы, тҽртіпті де еңбек сүйгіш, ҿз халқының патриоты болатын ұрпақ 

тҽрбиелеу екені кҿпке мҽлім [2]. 

Ҽр  халық  ұрпағының  қайырымды  да  адал,  ҽділ  де  ержүрек,  үлкенді 

құрметтеп,  кішіге  қамқор,  ар-ұяты  мол,  елжанды  болып  ҿскенін  қалайды. 

Ол үшін халық ҿзінің талай ғасырлар бойы жасап, ҽріден келе жетқан ҽдет-

ғұрпына, салт-дҽстүріне арқа сүйейді. 

Адамның  келешегіне  оның  тегінен  дарыған  қасиеттердің  ерекше  рҿл 

атқаратына  мҽлім. Демек,  патриоттық сезім  де  –  адам  бойына  туа  бітетін 

сезім. Бірақ, оның даму – дамымауы тҽрбиеге тікелей байланысты.  

Оқушы  бойында  қалыптасуға  тиісті  мына  мҽселелерге  кҿңіл  аудару 

қажет: 

-

 

туған  еліне  сүйіспеншілік  –  туған  тілін  білу,  ҿз  ана  тілінде  оқу, 

сҿйлей  алу  жҽне  жаза  білу;  ана  тіліндегі  шығармаларды  еркін  оқи  білу  – 

оқырмандық қабілет қалыптастыру аясы; 

-

 

туған жерге сүйіспеншілік – туған ҿлке табиғатын сүю, туған жерінің 

орман-кҿлі,  тау-тасы,  аң-құстарына  қамқорлық  жасау,  оны  ялау  мен 

қорғау, күтіп баптау; 

-

 

туған  елге  сүйіспеншілік  -  ҿз  ұлтын  сүю,  Отанан  сүю,  ҿз  ұлтының 

ҽдет-ғұрпын,  салт-дҽтүрін  қастерлеу,  ұлт  мҽдениетінің  ҿркендеуіне,  ел 

экономикасының гүлденуіне үлес қосу – азаматтық аясы; 

-

 

ҿз  отбасына  сүйіспеншілік  –  ата-анасын,  туыс-бауырын  сыйлап, 

құрметтеу,  қамқорлық  жасау,  сыйластық  қатынас  орната  білу  –  кісілік 

қасиет қалыптастыру аясы; 

-

 

Қазақстанда  мекен  ететін  алықтарға  деген  құрмет  сезімін 

қалыптастыру  –  ұлт  ҿкілдеріне,  түсініктікпен  қарап,  сыйластық  қатынас 

орната білу, ҿзге ұлттардың салт-дҽстүрін сыйлау, халықтар мҽдениетінен, 

ҽлемдік мҽдениеттен үлгі алу қатынас мҽдениетінің аясы [3]. 

Бастауыш  сынып  оқушыларының  бойында  осы  тектес  құндылықтар 

қалыптастыру  барысында  олардың  ұлттық  рухы,  еліне,  жеріне  деген 

сүйіспеншілік сезімі, тұлғаның қалыптасу қуаты арта түседі. 

Осы орайда бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тҽрбиелеуде 

мынадай бес бағытты ұсынамыз: болашақ азаматтың бойында патриоттық 

сана-сезім  орнықтыру  үшін  ең  алдымен,  ҿз  тарихымызды  –  Қазақстан 

халықтарының  тарихын  білуіміз  керек,  екінші,  ҿз  тілімізді  –  туған 

халқымыздың  тілін  білмек  шарт.  Үшіншіден,  атадан  –  балаға,  баладан 

немереге,  немереден  ұрпаққа  жалғасып  келе  жатқан  салт-дҽстүрімізді, 

ҽдет-ғұрпымызды  білген  жҿн.  Ол  да  –  тарих,  зерделей  білсек,  ол  да  бізді 

патриотизмге баулиды. Тҿртіншіден, ҿткен  тарихымыздың жақсылықтары 

мен  игі  тағылымдарын  сақтау,  ерлік  дҽстүрлерін  үлгі  тұту.  Бесіншіден, 

абай  атамыз  айтқандай,  ұлттық  қадір-қасиетімізді  арттыру,  оқушылардың 

ұлттық мақтаныш сезімін ояту.  

483 

 

Ҿсіп келе жатқан жас буындардың бойында Қазақстандық патриотизм 

сезімін қалыптастыру үшін: ҽр ұлттар мен ұлыстар тек ҿз мҽдениетін ғана 

танып  білуі  жеткіліксіз,  сонымен  қатар,  олар  бірінікін  бірі  біліп,  танып 

құрметтеуі қажет. Осының ішінде кеңес дҽірінде бұрмаланып келген қазақ 

халқының тарихы мен мҽдениетін ҿз болмысында еш бұрмалаусыз танып 

білуге  шарт  түзу  қажет.  Бұл  негізінен  мектептегі  оқу-тҽрбие  процесінде 

жүзеге асырылады. 

Ізгілікті,  елсүйгіш  тұлға  ғана  жалпы  адамзаттық  құндылықтарды 

меңгереді жҽне сол құндылықтарды ҿз елінің қажетіне жаратарлық азамат 

болып тҽрбиеленеді. 

Ҿсіп  келе  жатқан  жас  ұрпақты  патриоттыққа  тҽрбиелеуде  сыныптан 

тыс жұмыстар формаларының да қызметі ерекше. 

Халқымыздың  ұлттық  қасиетінің  ҽдемі  қағидалары  мен  ережелерін 

бала  тҽрбиесінде  терең  мҽн  бере  шебер  қолдана  білсек,  ұлтжанды, 

иманжүзді  аламыз.  Ол  үшін  халқымиыздың  тарихы  мен  жүріп  ҿткен 

жолдарын  баллаарға  түсіндіре  отырып,  саналы  тҽрбиен  мен  білім  беруді 

алдымызға айқын мақсат етіп қоюмен бірге оны жүзеге асыруымыз қажет. 

Отаныңның  патриоты  болу  -  ҽрбір  азаматтың  борышы.  Тілімізде  ана 

деген сҿзден қымбат сҿз жоқ. Ал, Отанды анаға теңейміз. Осындай Отанды 

қорғайын  жеткіншектерді  тҽрбиелеуде  халықтың    ескірмес  мақал-

мҽселдері  інжу-маржандай  құлаққа  кіріп,  санадан  орын  алса,  кҿңіл 

сандығына сақтайтын асыл қазынаның ҿзі болмақ. Отан, туған жер, туған 

ел  тақырыбындағы  мақал-мҽтелдерді  сабақ  барысында  ұтымды,  тиімді 

пайдалана білу де ҿз мақсатымызға жетуге жҽрдемдесері сҿзсіз. 

Сыныптан  тыс  жұмыстардың  бастауыш  мектеп  жасындағы 

оқушыларға  тигізетін  тҽрбиелік  ҽсерінің  күшті  болуы  ең  алдымен  оның 

дұрыс  ұйымдастырылуында.  Кіші  мектеп  жасындағы  оқушылардың 

патриоттық  сезімдерін    мысалы  «менің  кішкентай  Отаным»,  «Менің  елім 

Қазақстан»,  «Туған  ауылым»  т.б  тақырыптағы  сыныптан  тыс  жұмыстар 

арқылы қалыптастыруға болады.  

Бастауыш  сынып  оқушыларын  Отанға  деген  сүйіспеншілік  сезімін 

тҽрбиелеуде  жүйелі  түрде  жүргізілген  үміт-насихат,  ҿнеге,  оқушылардың 

мінез-құлқы мен іс-ҽрекетін ұйымдастыру арқылы қалыптасады. 

Патриоттық  сезімді  тҽрбиелеуде  оқыту  үрдісінің  маңызы  зор. 

Сыныптан тыс жұмыстарда оқушылар Отанымыздың, еліміздің ҿткені мен 

қазіргісін  біледі,  ғылымның,  мҽдениеттің  озат  ҿкілдері  мен  соғыс  жҽне 

еңбек  ерлерімен,  халық  қаһармандарымен  танысады.  Білім  –  патриоттық 

сезімдер  пайда  болуының  алғы  шарты  болып  табылады.  Сыныптан  тыс 

жұмыстар – туған жер, ел, Отан туралы мағлумат алуды қайнар кҿзі болып 

табылады.  Осындай  білім-наным  негізінде  елге,  туған  жерге  деген 

сүйіспеншілік сезімі қалыптасады, нығая түседі. 

Сыныптан  тыс  жұмыстарда  пайдаланатын  ҿлкетану  материалдары 

туған  жердің  табиғатымен,  оның  байлығын,  даму  заңдылығын,  жергілікті 

жердің  халқы  мен  шаруашылығын  жҽне  олардың  ҿзара    байланыстарын 

меңгеруге 

мүмкіндік 

туғызады. 

Сыныптан 

тыс 

жұмыстарда 

484 

 

пайдаланылатын  ҿлкетану  материалдары  оқушылардың  дүниеге  дұрыс 

кҿзқарасын  қалыптастыруға,  қоршаған  шындықты  түсінуге,  тікелей 

бақылау жасауға жағдай жасайды. Осы бағытта жүргізілген жұмыс арқылы 

оқушылардың танымдық қызығушылығын арттырып, кҿзқарасын кеңейтіп, 

іс-ҽрекетін белсенді етіп, шығармашылыққа баулиды. Ҿзінің туған жерінен 

бастап, Отанын сүюге, оны қорғауға деген патриоттық сезімін тҽрбиелеуге 

болады.  Олай  дейтініміз  оқушыларды  табиғатқа  жақындастырмайынша 

ҿлкетану  материалдарын  оқу-тҽрбие  үрдісінде  пайдаланбайынша 

бастауыш  сынып  оқушыларның  патриоттық  сезімін  тҽрбиелеу  мүмкін 

емес.  Ҿйткені,  патриоттық  сезім  ҿзі  туып  ҿскен,  алғашқы  қадам  басып, 

ҿмірің ҽліппесін таныған жеріне деген сезіммен байланысты болмақ. 

Қазақ  халқының  ерекшелігі  ҿз  Отанына  деген  шексіз  сүйспеншілігі 

оның  абыройы  мен  даңқын  арттыруда  нақтылы  істерімен  дҽлелдеуге  ат 

салысуында. 

Біздің  еліміздің  нағыз  патриотының  ерекшелігі  –  олардың  басқа  ұлт 

ҿкілдерінің  салт-дҽстүрін,  тілін,  ҽдениетін,  ҿнерін  құрметтей  білуінде. 

Біздің  мақсатымыз  осы  Қазақстандық  патритизмді  бастауыш  сынып 

оқушыларына патриоттық тҽрбие берудің барлық үрдісінде жүзеге асыру. 

Жас  ұрпақты  ҿз  отанының  патриотын  қалыптастыру  бала  күніне, 

туған  туысқандарына,  туған  ҿлкеге,  табиғатқа,  салт-дҽстүрлерге 

сүйіспеншіліктен басталады [4].  

Еліміз  шын  мҽніндегі  тҽуелсіздікке  жеткен  кезде  патриоттық  сезім 

жаңа  да  жоғары  сатыға  кҿтерілді.  Қазақстандық  патриотизм    сезімін,  ҿз 

отанын  сүю  сезімін,  шын  ынтамен  беріле,  нағыз  жігермен  құлай  сүюді, 

Отанның игілігі үшін қандай шығыннан болса да бас тартпай беріле қорғай 

білуге  тҽрбиелейді.  Патриотизмге  байланысты  алғашқы  дағдылады  бала 

бастауыш сыныптарда қабылдайды. Бастауыш сыныптарда сыныптан тыс 

жұмыстар  арқылы  ҿздерін  қоршаған  табиғатқа,  ортаға  деген 

сүйіспеншілікті  қалыптасытрады.  Оқушылар  ҿздерінің  ұстазымен  бірге 

орманға,  тауға,  табиғатқа,  кҿлге  барғандағы  қызықты  сҽттерін  ұмытпай 

ұзақ  жылдар  есте  сақтайды.  Дҽл  осы  серуендер  туған  жердің  табиғатына 

баланың үлкен сүйіспеншілігінің алғашқы ұшқынын тұтандырады. 

 Бастауыш  сыныптарда  балалардың  патриоттық  сезімін  жетілдіру 

мақсатында  олардың  ҿз  міндеттеріне  саналы  қарауды,  қоғам  мүлкін 

сақтауды,  еңбекті  құметтеуді,  ұжымда  ҿмір  сүріп  еңбек  етуді,  барлық 

жерде  жақсы  нҽтижелер  ғана  қалдыруды  үйретеді.  Күнделікті  ҿмірде 

байқалатын  патриоттық  сезім  кҿріністері  балаларға  үлкен  ҽсер  етеді. 

Сонымен қатар балалардың патриотизм сезімін туғызу үшін сыныптан тыс 

жұмыстарды дұрыс ұйымдастырған жҿн. 

 

Резюме 

 

                 В этой статье рассмотрено патриотическое   воспитание  учеников начальных 

классов посредством внеклассных работ. 

 

Summary 

485 

 

 

 

This  article is  written about  patriotic upbringing of initial  class pupils‘ according out 

of class works. 

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер 

жүктеу/скачать 5,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: