Қазақстан республикасының білім және ғылым

1. 
   Абленов Д.О. Аудит. Оқулық. Алматы: Экономика, 2005
   
2. 
   Абленов Д.О. Профессиональный аудит, Алматы: Экономика, 2007
   
3. 
   Әжібаева З.Н., Байболатова Н.Ә., Джумагалиева Ж.Г. Аудит. Алматы: Экономика, 2006
   
4. 
   Ержанов М.С. Аудит-1. Алматы 2020
   

1. Жоғарыдағы мәліметтердің негізінде кәсіпорынның пайдасын

Өк = (А1+0,5*А2-0,3*А3)\ (П1+0,5*П2-0,3*П3) =

2008 жыл басы = Өк =

2008 жыл аяғы = Өк =

2009 жыл басы = Өк =

2009 жыл аяғы = Өк =

2. Таза айналым капиталы-бұл көрсеткіш кәсіпорынның сырттан қаражат тартпай, өзінің меншікті қаражаттарының есебінен шаруашылық қызметін ұйымдастыруға айналым қаражаттарының жеткіліктілігін көрсетеді

ТАК = АА-ҚММ = (А1+А2+А3)- (П1-П2-П3)

мұнда: ТАК – таза айналым капиталы

АА – ағымдағы активтер (айналым қаражаты)

ҚММ – қысқа мерзімді міндеттемелер

5-тақырып. Қорларды тиімді пайдалану көрсеткіштері.
Жұмыс мақсаты: Негізгі қорлар топтарының аталғандардың барлығы  өндірістегі және тиімділігін  көтеру маңызы әрқалай болады.  Негізгі қорлардың белсенді  бөлігі  өндірістегі  еңбектің  техникалық  қарулану  деңгейіне  тікелей байланысы бар, яғни олар жұмыс машиналары, құрал-жабдықтар, көліктік құралдар және құрал-саймандарды пайдалану өнімділік пен тиімділіктің сапасы  және көлеміне үлкен  әсерін талдау

Сабақтың ұзақтығы (академиялық сағатпен): 270 минут

Әдістемелік нұсқаулар:

1. Аналитикалық есеп беру

2. Экономикалық талдауды ақпаратпен қамтамасыз ету жолдары.

3. Көрсеткіштерді салыстырмалы түрде келтіру әдістері.

4. Қорларды тиімді пайдалану
Қысқаша теориялық мәліметтер

 Өндірістік  қорлардың басқа бөліктері өндіріс  үрдісінде жанама қатысады (өткізбелік тетіктер), олар машиналар мен құрал-жабдықтарды  пайдалануда қажетті жағдайлар  ұйымдастырады, себебі, машиналар өндіріс процесінің тірегі болып табылады. Кәсіпорынның материалдық-техникалық базаның деңгейі негізгі қорлардың белсенді бөліктерінің саны мен сапасына қарай анықталынады.

     Меншіктік қатынасына қарай қорлар өзіндік  және уақытша жалға алынған болып  бөлінеді. Өзіндік қорлар кәсіпорынның меншігіндегі қорлары болып табылады, ал жалға алынған қорлар басқа кәсіпорындардың меншігіндегі қорлар болып есептелінеді және нақты кәсіпорын келісімшартқа сәйкес пайдаланады

     Кәсіпорын  негізгі  өндірістік  қорлар бойынша шаруашылық айналымын жүргізу үшін  мынадай сатылардан  тұрады:

• 
  Негізгі қордың тозуы;
  
• 
  Амортизация;
  
• 
  Негізгі қорды  толық  қалпына  келтіру  үшін  жинақталған қаражаттар;
  
• 
  Капитал салымдарын жүзеге асыру жолдары.
  

1. Тәжірибелік жұмысты орындау барысында мынадай кезектілік сақталу қажет:

• 
  міндетті түрде тәжірибелік жұмыстың атауы;
  
• 
  тәжірибелік жұмыстың мақсаты,
  
• 
  тәжірибелік жұмыс тапсырмаларының орындалу нәтижелері;
  
• 
  бақылау сұрақтарына жауап;
  
• 
  қорытынды (өз сөзіңмен (не үйрендің, не түйдің) жазылған мәтін болу керек);
  

№ (мысалы: Адилбеков Берик-ТЖ2);

3. Тәжірибелік жұмыс бойынша тапсырманың жауабы есеп ретінде тапсырылуы тиіс.

Бақылау сұрақтары:

1. Аналитикалық есеп беру

2. Экономикалық талдауды ақпаратпен қамтамасыз ету жолдары.

3. Көрсеткіштерді салыстырмалы түрде келтіру әдістері.

4. Қорларды тиімді пайдалану
1.Аналитикалық есеп дегеніміз - мұғалімнің сабақтағы жетістіктері туралы есебі Мұғалімнің аналитикалық есебінде кәсіби қызметтің нәтижелері ғана емес , сонымен қатар олардың практикалық құндылығы, жұмыстың маңыздылығын көрсету керек. Әрине, бұл құжат алдымен сандарды қамтуы керек. Дегенмен, егер есепте сандар, графиктер, кестелер толтырылмаған болса, олар өте түсініксіз болады. Негізгі мәтіннің және құжаттың басқа элементтерінің (диаграммалар, иллюстрациялар және т.б.) арасындағы логикалық байланыстың болмауы оның қабылдауында қиындықтар тудыруы мүмкін.

2. Шаруашылық  қызмет көптеген  ғылымдардың  зерттеу  объектілері  болып  табылады.  Талдау  объектісін  анықтау үшін  шаруашылық  қызметтің  процесттерінің  негізін  анықтау  керек. Процес  дегеніміз – бұл  себепті  шартты  жағдайлардың ағымы, құбылыстардың  алмасуы  белгіленген  мақсаттарға  сәйкес объектілер  жағдайы. Сонымен  шаруашылық  қызметті талду болып экономикалық  процестер мен құбылыстардың  себеп  салдарына  байланыстары. Өндірісті  басқару  процесі  барысында  ұтымды шешім  қабылдау болып  табылады. Талдаудың  мақсаты – бұл  қол жеткізумен  нәтижелерді  бағалау  және  кәсіпорын  қызметінің  тиімділігін  жағдайлардың  резервтерін  айқындау болып  табылады. Талдау  объектісі – шаруашылық  қызметтінің  эканомикалық  нәтижелері  болып  табылады. Талдаудың  мазмұны  ғылыми  пән  ретінде  оның  атқаратын  қызметтері  негізінде  айқындалады. 

Қызметтері :

1. 
   Эканомикалық  заңдардың  әрекет  ету  заңдарын  сипатын  зерттеу, кәсіпорын  нақты  жағдайында  эканомикалық  процестер мен  құбылыстардың  қарқыны  және  заңдылықтарын  орнату  қызметі.
   
2. 
   Ағымдағы  және  алдағы  жоспарлардың  ғылыми  негізделуі – бұл дегеніміз кәсіпорын  қызыметінің  нәтижелерін  өткен  жылға  терең талдау жүргізу, кәсіпорынның  эканомикасының  даму заңдылықтарын  зерттеу  орны  алған  қателіктер  мен  жетіспеушіліктерді  айқындау.
   
3. 
   Талдаудың  орталық  қызметі  ол  кәсіпорында  алдынғы  қатарлы. Тәжербиелер  ғылыми  жетістіктердің  негізінде  өндіріс  тиімділігін  арттыратын, резервтерді  ашу, іздеу қызметін  атқарады.
   
4. 
   Қолда бар  мүмкіншіліктерді  пайдалану. Жоспарлаудың  орындалуын  қол жеткізудегі  эканомиканың  даму деңгейі  бойынша кәсіпорын  қызметінің  нәтижелерін  бағалау.
   
5. 
   Айқындалған  резервтерді  пайдалану  бойынша  шараларды  қарастыру.
   
6. 
   Ресурстарды  тиімді  пайдалану  маңызымен,  басқарманың  және  қаржылық  шешімдер  мен  жоспарлардың  орындалуын  бақылау
   

    Эвристикалық әдіс  – (грек тілінен аударғанда «іздеудемін» «табудамын»  «ашудамын»  деген мағынаны білдіреді) шындықты ашып көрсету мен теорилық зерттеу ережелерді зерттеудің терең нәтижелері.

                    Экономикалық талдаудың тәсілдері сандық және сапалық..

      Сапалық  тәсілдер -  кәсіпорынның  қаржылық жағдайы туралы  нәтижелерді қорытындылап  талдауға, өтімділік пен төлем қабілеттілігін талдауға, инвестициялық потенциялды анықтауға ұйымның несие қабілеттігін анықтауға мүмкіндік береді.

     Сандық әдіс – нәтижелі көрсеткішке түрлі факторлардың әсер етуі дәрежесін бағалау жоспарлау мен болжауға бағытталған әдіс, ол келесі түрлерге бөлінеді.

1) Статистикалық әдіс – бақыау, орташа өлшемдерді  анықтау,салыстыру мен топтастыру  индексін есептеу  және графмкалық әдістер жиынтығы.

2)      Бухгалтерлік (екі жақты жазуәдісімен баланыстық әдіс)

3)  Экономикалық-математикалық әдіс ( жай математикалық әдістері және т.б)

     Сандық талдаудың әдістері мен тәсілдері келесідей  сандық әдістерден тұрады.

       Факторлық талдау - олардың   тәртіптерін  зерттеу мақсатында  А және Б фактордың  бөлшектерінің зерттелуі  құрамдық элементтер бойынша жүргізіледі.Мұнда фактордың бөлшектелуі әрі қарайда жүргізілуіде мүмкін.

       Стохостикалық факторлық талдау – нәтижелі  көрсеткішпен функцияналды көрсеткіштің байланыстан айырмашылығы ықтимал,  бірақ факторды толығымен зерттемейді.

      Көрсеткіштердегі оптимизасия тәсілі: экономикалық-математикалық, программалау, жиынтық қызметті көрсету теориясы, операцияларды зерттеу  әдістерінің жиынтығы.

4. Негізгі құралдардың пайдалану тиімділігі белгілі баға көрсеткіштерімен сипаттайды, олар ақшалай серіктестіктің негізгі құралдарының өндірістік қайтарымын көрсетеді. Мұндай көрсеткіштер болып табылатындар:

- қор қайтарымы;

- қор сыйымдылығы;

- қормен жасақталу.

Негізгі құралдардың тартылған көздері:

- банк несиелері;

- басқа кәсіпорындар мен ұйымдардың заем құралдары;

- бағалы қағаздар эмиссиясы,заңды және жеке тұлғалардың пай және өзге жарналарынан алынған ақша қаражаттары;

- концерндер және басқа бірлестіктердің орталықтандырылған инвестициялық қорлардан қайта бөлу тәртібімен түскен ақша қаражаттары;

- бюджеттен тыс қорлар құралдары;

- әр түрлі деңгейінде бюджеттерден қайтарымды және қайтарымсыз негізде берілген ассигнациялар;

- шетел инвесторлары қаражаттары.

1. 
   Адамс Р. Основы аудита. Пер. с англ. (Под ред. Я.В.Соколова) М.: Аудит, ЮНИТИ, 1995
   
2. 
   Әжібаева З.Н., Байболатова Н.Ә., Джумагалиева Ж.Г. Аудит. Алматы: Экономика, 2006
   
3. 
   Ержанов М.С. Аудит-1. Алматы 2005
   
4. 
   Укашев Б.Е., Сәтмырзаев А.А. Аудит теориясы. Алматы.: 1999
   

Маржиналды табысты талдау

белсенділіктің мүмкін болатын маңызды көлемі-10000-70000дана,

тұрақты шығындар-450мың теңге,

өзгермелі шығындар-630000 теңге,

жалпы шығындар 1080000,

өткізілген өнім бірлігінің бағасы – 24теңге.

Өндіріс көлемінің қауіпті нүктесі үшін келесі теңдеу түрінде болады:

=+C
Егер өткізуден түскен табыста өнім бірлігінің сату бағасы (р) мен сатылған бірліктер санының (g) көбейтіндісі ретінде, ал өзгермелі шығындардың жалпы сомасын өнім бірігінің айнымалы шығындары мен өткізілген өнім бірлігінің санына көбейтіндісі ретінде көрсететін болса, онда мынадай толық теңдеу шығады:
Р*g=С+V*g
мұнда Р-өнім бірлігінің сату бағасы
V- өнім бірлігіне келетін айнымалы шығындар
g- сатылған бұйым бірліктерінің саны
С-тұрақты шығындар

2)Өндірістің қауіпті көлемін есептеу
Р*g=С+V*g; Р*g-V*g=C; g(P-V)=C;

g==

1. Аналитикалық есеп беру

2. Қаржылық тұрақтылықты талдау

3. Көрсеткіштерді салыстырмалы түрде келтіру әдістері.

Нарық жағдыйында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен және тағы басқалар мен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндірісті  дамытуға, оның материалдық- техникалық базасын жаңартуға және де әлеуметтік жағдайды жақсартуға және басқаруға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуы қажет. Қаржылық тұрақтылық- бұл табыстардың шығындардан асу тұрақтылығы, оларды жүзеге асыру тиімділігі жолымен кәсіпорынның ақша қаражаттарын еркін қолдану. Қаржылық жағдайдың тұрақтылығы қаржылық коэффициенттер жүйесімен сипатталады. Бұл коэффициенттердің талдауы оларды өткен жолмен салыстырғанда және олардың динамикасын оқуда қорытынды қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын көрсеткіштің ең бір маңыздысы мынадай коэффициенттік көрсеткіштер табылады:

1 Тәуекелдік коэффициенті (меншіктік коэф.)- ол кәсіпорынның қызметін жүзеге асыру үшін авансталған барлық қаржылардың жалпы сомасы меншіктік қаржыларға үлесін көрсетеді. Ол кредиторларды қызықтырады. Бұл коэффициенттердің өсуі кәсіпорынның тәуелсіздігінің ұлғаюы туралы куәландырады және барлық.

2. Міндеттемелер меншікті қаражаттармен жабылу мүмкін. Бұл коэффициентің теориялық мәні (0,5-0,6)-тең.

3. Тәуелділік коэффициенті- бұл тартылған қаражаттардың барлық авансталған капиталға үлесін сипаттайды. Бұл коэффициент неғұрлым жоғары болса, оларды бақылайтын менеджерлердің де емес, меншікті компаниялардың да емес сыртқы қысымына ұруының потенциялды  тәуекелділігі жоғары болады. Мынаны есте сақтаған жөн: тартылған капитал бойынша төленетін үрді бұл компаниялардың пайда зиянының жоғары болса, шығындарды соғұрлым жоғары болады.

4. Тартылған немес  меншікті қаражаттардың сәйкестілік коэффициенті- бұл меншік қаражаттардың активіне салынған бір теңге кәсіпорынның қанша тартылған қаражат келетінен көрсетіледі.1:2

Бұл коэффициент тәжірибеде өте  тұрақсыз. Себебі, берілген коэффициент есептеуде ағымдағы активтердің, тауарлық материалдық қорлар, дебиторлық қарыздар айналым жылдамдығын толығырақ анықтаған жөн. Ағымдағы активтер мен дебиторлық қарыздардың жоғарлауы айналымдағы кезінде бұл коэффициенттер бірден асуы мүмкін.

5.Қаржыландыру коэффициенті- бұл меншікті және тартылған капиталдың қатынасын сипаттайды, активтердің қай бөлігі меншік қаражаттарының есебінен қаржыланатыны көрсетіледі.

6. Инвестициялау коэффициенті –бұл қандай деңгейде меншік қаражаты негізгі капиталды жабатынын көрсетеді (Қ>1).

Тәжірибелік жұмыс тапсырмасы:

1. Тәжірибелік жұмысты орындау барысында мынадай кезектілік сақталу қажет:

• 
  міндетті түрде тәжірибелік жұмыстың атауы;
  
• 
  тәжірибелік жұмыстың мақсаты,
  
• 
  тәжірибелік жұмыс тапсырмаларының орындалу нәтижелері;
  
• 
  бақылау сұрақтарына жауап;
  
• 
  қорытынды (өз сөзіңмен (не үйрендің, не түйдің) жазылған мәтін болу керек);
  

№ (мысалы: Адилбеков Берик-ТЖ2);

3. Тәжірибелік жұмыс бойынша тапсырманың жауабы есеп ретінде тапсырылуы тиіс.

Бақылау сұрақтары:

1. Аналитикалық есеп беру

2. Қаржылық тұрақтылықты талдау

3. Көрсеткіштерді салыстырмалы түрде келтіру әдістері.

3. Эксперттік әдіс -  маңыздылығы кәсіби  білімдерді,  тәжірибелерді ойлауды  қабілетті терең эксперт маманды тарту арқылы логикалық түрдегі талдауды жүргізілетін әдіс. Эвристикалық әдіс  – (грек тілінен аударғанда «іздеудемін» «табудамын»  «ашудамын»  деген мағынаны білдіреді) шындықты ашып көрсету мен теорилық зерттеу ережелерді зерттеудің терең нәтижелері. Экономикалық талдаудың тәсілдері сандық және сапалық.. Сапалық  тәсілдер -  кәсіпорынның  қаржылық жағдайы туралы  нәтижелерді қорытындылап  талдауға, өтімділік пен төлем қабілеттілігін талдауға, инвестициялық потенциялды анықтауға ұйымның несие қабілеттігін анықтауға мүмкіндік береді.Сандық әдіс – нәтижелі көрсеткішке түрлі факторлардың әсер етуі дәрежесін бағалау жоспарлау мен болжауға бағытталған әдіс, ол келесі түрлерге бөлінеді.

1. 
   Әжібаева З.Н., Байболатова Н.Ә., Джумагалиева Ж.Г. Аудит. Алматы: Экономика, 2006
   
2. 
   Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита.- М.: ИИД “Филин”, 1995
   
3. 
   Нурсеитов Э.О. Аудиторская деятельность – Алматы: LEM, 2009
   

1. Қор қайтарымдылығы (Қ. қ)

Таза табыс