Қазақстан республикасының денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі қожа ахмет ясауи атындағы халықаралық
жүктеу/скачать 10,61 Mb.
|
| Бірінші кезеңде сәуле өте күрделі макромолекулалардың түзілуіне,оның иондануына және қозуына әсері болады.Жасушаға 10Гр-ң сіңуі,жасушада 3*106 иондық макромолекуланың түзілуі жүреді. Нәтижесінде 9*105 активті орталықтар түзіледі,900 орталық –әрбір митохондрияда ,эндоплазмада -4,5*105 және лизосомада активті орталық болады.Тікелей әсер ету кезеңінде энергияның 80%-ы жұмсалады.оның сыртында 20-дан 50%-ға дейінгі жасуша макромолекулары жауап қайтаратын радикалдар су радиолизі кезеңінде болады.
Сіңірілген энергия макромолекулаларға көшіп ,кезекті жеріне барады.Белоктарда SH-топтары,ДНҚда хромдалған тимин тобы,липидтерге қанқықан байланыстар болуы мүмкін.Сәуле әрекетінің жасушаға әсері, зақымдануда көрсетілген физикалық стадия деп аталады. Екінші кезеңде химиялық қайта өзгеріс,белок радикалдары ,нуклеин қышқылдары,липидтердің сумен өзараәрекеттесуі,соған сәйкес процесстер байланысымен,сонымен қатар органикалық асқын тотықтардың тотығуы тездейді,сөйтіп макромолекулалардың көптеген өзгерістеріне әкеледі, нәтижесі көптеген тиімділікті күшейтеді,бірқатар ферменттерді босатады, соңынан лизосома мембрана зақымданп ДНҚ-н,РНҚ-н,катенсин фосфатаза ферменттерінің белсенділігі артады. Жасуша органелласындағы ферменттердің босаны ,ол зақымданудан соң өзгеріске түседі,белсенділік көрсетуімен ол жасушаның сәулелік зақымданудың үшінші кезеңінде сай келеді. Босап шыққан ферменттер ,диффузия жолыме жасушалардың кезкелген жеріне жетіп ,сіңіп мембрананың сіңіру қабілетінің нәтижесінде құрамына енеді.Осы қабілеттілігіне байланысты ферменттер әрекетімен жоғары молекулалы жасушалар компонентіндегі заттар,соның ішінде нуклеин қышқылы мен белоктарды да ыдыратады. Жасушада радиация әсері,олардың функцияларының бұзылуы зақымданудағы ең күрделі және маңыздысы, өйткені фосфорлы тотығуда байланыстардың зақымдануы ,ол митохондрияда құрлысындағы байланыстың үзілуі. Осындай процессте гидролитикалық ферменттердің босаңсуы лизосомаларды зақымдайды,ал жасуша ядросындағы өзгеріс,ферменттердің синтезі олардың активтілігін жоғалтады.Тіпті аздаған сіңген энергия саны жасушаның физикалық химиялық әрекетінің жойылуына ,радиацияның эффектісінің күшеюіне әкеледі,ол деген радиосезімталдың қабілеті бар структуралық молекулалар зақымдануын күшейтеді. Жасуша радиосезімталдығы зат алмасу процессінде өтетін жылдамдыққа тәуелді болады.Жасушада өтетін биосинтез процесстерінің қарқынды сипатына қарай,фосфарлану тотығуының деңгейі жоғары және өсу жылдамдығы қалыпты күйдегі жасуша қалпына қарағанда жоғары радиосезімталдыққа ие. Соңында ,соңғы сәулелену тиімділігі ол жасушалардың алғашқы зақымдануы ғана емес оның қайта қалпына келу нәтижесінде болады.Егер иондық сәуле критериясының морфологиялық өзгерісі деп қарасақ,жасуша тіні мен адам мүшелерінің сезімталдық дәрежесінің төмендеуі,мынандай ретте болар еді:1)гонадалар мен сүйектің қызыл кемігі; 2)тоқ ішек,өкпе және асқазан; 3)қуық,сүт бездері,бауыр,өңеш,қалқанша без; 4)тері және оның туындылары; 5)басқада мүшелер мен тіндер; жүктеу/скачать 10,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|