Қазақстан республикасының денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі қожа ахмет ясауи атындағы халықаралық
Иондық сәулелердің негізгі биологиялық әсері
жүктеу/скачать 10,61 Mb.
|
10.11. Иондық сәулелердің негізгі биологиялық әсеріИондық сәуле –сыртқы ортадағы табиғаттың таңғажайып құбылысы,өйткені, оның бірден қарағанда сіңірілетін энергияның тиімсіз доза әсері тірі организмде білінеді,сүтқоректілер үшін өлімге ұшырататын дозасы 10гр (1000 рад) сіңірсе,олардың жануарлардың мүшелері мен тіндеріндегі сол энергия жылу температурасының мыңнан бір бөлшегін арттырады,осылай дене температурасын көтереді,әрине, эффективті білінетін зақымдануды тудырмайды,бірақ сол түкке тұрмас сәуле әсерінен,соның салдары жасушалар мен тіндерде биомолекулалық,химиялық байланыстарды бұзады. Сонымен қатар,бірде бір in vitro кезіндегі жасушалар in vivo кезіндегідей емес радиосезімталдықта болады.Осы көрсетілген жағдайға байланысты,тізбекті автокатализдік реакция туу мүмкіндік гипотезасы шығады,яғни алғашқы күшті әсер. Жасуша заттарының иондық сәулелер процесінің өзара әсерінен иондық атомдар мен молекулалардың қозуынан алғашқы кезеңінде сәулелік зақымдану өршиді.Иондалған және қозу дәрежесіне келген атомдар 10-6 уақытында өтеді,сөйтіп сол жүйедегі молекулалармен өзара әрекеттесіп, химиялық активті орталықты ,бос радикалдар,иондар өзара әрекеттесіп, химиялық активті орталықты шығарады. Осы кезеңде, молекула арасындағы байланыстар үзіліп, олар әрине иондық агенттер арасында жүреді,ол ішкі және молекулалар арасында энергия қызуының берілуінен болады. Одан ары,биологиялық құрылымдағы әртүрлі активті заттардың белсенділігі жүреді де,құрылымның бүлінуі болып жаңа құрылым пайда болады,ол организмнің сәулеленуге қасиеті жоқ қосындылар болуы мүмкін. Сәулеленудің осыдан кейінгі дамуында,зақымдануында,биологиялық жүйедегі белгілі сәйкес қызметінде зат алмасуының бұзылуына әкеледі.Бұл жоғарғы сатылы организмде нейорганикалық реакция дамуының бұзылуының көрінісіндей өтеді.Сәулелік әсер құбылысы,алғашқы физико- химиялық кезеңде туады,ол бірінші алдын алуды,одан кейінгі сәулелік зақымдануды нықтайды. 10.12. Иондық сәулелендірудің жасушаға әсері Маңызды биологиялық макромолекулалардың зақымдануы,ол жасушалардың иондық зақымдануымен ғана түсіндірілмеиді. Жасуша маңызды биологиялық макромолекуланың үйлесімді динамикалық жүйесі сондықтан, иондық сәулелер көздерімен тиімді әсер етуді ,жасушадағы органеллаларда жүретін өзгерістермен байланыстырады. Сүтқоректі жануарлар организмдердегі жасушаның ядросы мен митохондриясы сәулеленуге өте радиосезімталды,қысқа мерзім ішінде, аз дозада ондағы құрылымдар тез зақымданады.Лимфа жасушалары 0,5 Гр-де митохондрияны зақымдау және фосфарланудағы тотығу процестері тіпті аздаған сағаттар ішінде сәулеленеді.Хромосомалық аберрация ,нүктелік мутация жүреді ,нәтижесінде,өз қалпын сақтайтын биологиялық белсенділігі жоғарылайды. Осындай өзгерістер криста өзгерісіне,митохондрияның ісінуі,матрикстің ашқтану болады.Көптеген өзгерістер нәтижесінде тіндердің сәулеленуінен тіпті өте аз дозада (0,5-1 Гр) өзгерістер туындайды. А.М.Кузиннің мәліметінше,жасушаға иондық сәулелену әсер тиімділігі көптеген комплексті өзар қатыныстар үш кезеңде жүреді. жүктеу/скачать 10,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|