теРРоРизм және экстРемизммен күРесудегі мәселелеР

355
Терроризм және экстремизммен күресудегі мәселелер
байланысты орасан зор материалдық шығындар мен адам құрбандары болып өткен. Оның 
алдында,  көп  жылдар  бойы  террорлық  белсенділік  Латын  Америкасында,  Жапонияда, 
Англия мен Солтүстік Ирландияда, Испанияда кездесіп, террорлық актілер бірінен соң бірі 
жүзеге асып жатқандығы бұқаралық ақпарат құралдарынан мәлім болды. Палестина және 
Израильдегі, Африка мен Азия елдерінің террорлық актілері де екі ел арасында соғыс отын 
тұтандыруға дейін барды. Таяу Шығыста ислам дінін бүркемеленген қаруланған террорлық 
топ  «Хамас»  және  «Хезболлах»,  Үндістанда  сикх  террорлық  қозғалысы  да  жергілікті 
тұрғындарды көптеген бақытсыздыққа ұшыратты [3]. Бұл арадағы ескеретін жағдай, әлемдік 
денгейде жүргізіліп жатқан терроризмнен Қазақстан шеткері қала алмайтындығында, яғни, 
ел ішінде болуы мүмкін барлық экстремистік, террористік сипаттағы бүліктердің бастауы 
ҚР аумағынан тыс пайда болатындығын мықтап ескеру қажеттігін білдірді. Осы негізде және 
республика ішілік террорлық, экстремистік әрекеттердің алдын алу мақсатында Қазақстанда 
2003  жылдың  желтоқсанында  Қазақстан  Республикасы  (ары  қарай  ҚР)  Президентінің 
бұйрығымен  терроризм  және  діни  экстремизммен  күресте  барлық  күштер  құрылымының 
тиімді  жұмысын  қамтамасыз  ету  мақсатындағы  Антитеррористік  орталық  құрылды  (ары 
қарай  АТО).  Нәтижесінде,  2004  жылы  Қазақстанда  жоғарғы  сот  террористік  актілерге 
қатысы  бар  екендігі  дәлелденген  4  ұйымның  қызметіне  тыйым  салды.  2005  жылы  тағы  7 
ұйымды  заңсыз  деп  таныды  («Аль-Каqеда»,  «Асбат  аль-Ансар»,  «Мұсылман  бауырлар», 
«Боз  гурд»,  «Орталық  Азия  жамаат  моджахедтері»,  «Өзбекстанның  ислам  қозғалысы», 
«Шығыс  Түркістанның  ислам  партиясы»,  «Күрттер  халық  конгресі»,  «Лагикар-и-Тайба», 
«Талибан»  және  «Әлеуметтік  реформалар  қоғамы»).  Бұл  ұйымдардың  өзі-ақ  енді  ғана 
экономикалық тұрғыда даму жолына бет бұрған ҚР ту-талақай етіп іштен жан-жаққа бөліп 
әкетіп,  мемлекет  ретінде  жойылуына  себеп  болар  еді.  ҚР  терроризмге  қарсы  күрестегі 
халықаралық  ынтымақтастық  халықаралық  құқықтың  барлық  нормаларына  сай  жүзеге 
асырылуы  тиіс  деп  санап,  антитеррористік  шарттық  механизмдерді  одан  әрі  жетілдіруді, 
оның  ішінде  халықаралық  терроризммен  күрес  жөніндегі  барлық  іс-шараларды  қамтушы 
конвенцияны қабылдауды алғашқылардың бірі болып қолдады. Қазақстан терроризм және 
экстремизмге қарсы күрес саласында халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға күш салды. 
Одан да басқа Қазақстан Тәуелсіз мемлекеттер достастығындағы антитеррорлық орталыққа 
(ары  қарай  ТМД  АТО),  Шанхай  ынтымақтастық  Ұйымы  (ары  қарай  ШыҰ),  аймақтық 
антитеррористік құрылымының Атқарушы комитеті (ары қарай ААТҚ), Ұжымдық қауіпсіздік 
келісім шарты ұйымы (ары қарай ҰҚШҰ) сияқты аймақтық антитеррористік құрылымдар 
қатарына мүшелікке де енді. ҚР Президенті Біріккен Ұлттар Ұйымы (ары қарай БҰҰ) Бас 
Ассамблеясының 70-ші мерейтойлық сессиясының жалпы пікірталасында терроризм және 
экстремизмге  қарсы  күрес  бойынша  бірқатар  ұсыныстарын  да  атап  өтті.  Ондағы  сөзінде 
бесінші ұсыныс ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымының қолдауымен халықаралық терроризм 
мен экстремизмге қарсы тұра алатын бірыңғай әлемдік желі құруға ұсынысбілдірген: 
Бұл міндетті жүзеге асыру үшін Біріккен Ұлттар Ұйымының терроризммен күрес жөніндегі 
мәселенің бәрін қамтитын құжатын әзірлеп, қабылдау қажет», - деді [4].
Өйткені, бүгінде соңғы Германия елінің ресми емес дерек көздерінің мәлімдеуінше әр 
түрлі баскесерлерден шоғырланған өздерін ислам мемлекетіміз деп әлемге жар салған ұйым 
23  мың  қарулы  жауынгерден  құралған  үлкен  әскері  бар  қылмыстық  бірлестікке  айналып 
отыр. Өкінішке орай, террористік акт жасаушы осы іспеттес бірлестік пен ұйымдар мұнымен 
толастамай, соңғы заманауи техникалық-құралдармен, қару-жарақпен жабдықталған әскери 
соғыс  өнеріне  жетік  машықтанған  жауынгерлермен,  қолбасшылармен,  жалдамалы  адам 
өлтіргіштермен  әр  түрлі  мемлекеттер  тарапынан  қолдау  көруде.  Бұл  арада  байлықты, 
билікті,  жер  иелігін  діттеген  қылмыстық  идеологияның  ықпалы  басым.  Саясат  деуге  де 
келіңкіремейтін, қанқұйлы қылмыстық идеология қайдан шықты деген сұрақ әбден орынды. 
Таққа талас, жерді, елді өз ішінен жаулау, соғыссыз жаулау тәсілдерінің бірі болып бұрыннан 
келе жатқан осынау әр түрлі экстремистік көзқарастағы идологиялар тасқа қашалып, ағашқа 
басылып,  қағазға  түсіріліп  әр  түрлі  елдерде  тарихи  дереккөз  ретінде  сақталып,  қауіптің 
қайнар-көзі - экстремистік әдебиет ретінде бүгінгі күнге де жетті.
Енді Қазақстандағы терроризмге келетін болсақ, Алматы, Ақтөбе, Астана, Атырау, Тараздағы 
қайғылы оқиғалар тізбегі және бұл экстремизм мен терроризм мәселесін тез арада шешуде 
қауырт қимылдың қажеттігін дәлелдеді. Болжап қарасақ, адам үшін аталған үш тұғыр, яғни, 
тіл, дін, тін басты мұқтаждықтарға жатады. Әлемде, осы үш адам мұқтаждығына қиянаттың 
барлығы пайдакүнемдік ниетте жасалмақшы. Тілсіз мәңгүрт-мылқау, дінсіз имансыз-шайтан, 
354
бессмысленно. Тем временем взяточничество становится все более изощренным, приобретает 
беспрецедентные масштабы, наносит колоссальный урон обществу и государству.
Одним из главных средств противодействия должны стать меры из арсенала уголовной 
юстиции. Речь идет не об ужесточении, а об эффективности их применения, т.е. неотвратимости 
наказания. Никакие этические соображения не могут сравниться по силе предупредительного 
воздействия с опасением чиновника быть разоблаченным и наказанным.
Уровень  взяток  зависит  от  степени  стабильности  общества.  Чем  выше  уровень  жизни, 
тем  ниже  уровень  взяточничества.  Безграничная  коррупция  с  особой  силой  поражает 
нищие  страны.  Чем  стабильнее  общество,  чем  устойчивее  социальная  и  политическая 
система,  чем  крепче  экономика  –  тем  ниже  уровень  взяточничества.  И  для  того,  чтобы 
искоренить явление взяточничества, в первую очередь, конечно, надо повышать материальное 
благосостояние работников, создать такие условия, которые исключили бы саму возможность 
взяточничества.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРы
1. Казахстанский путь – 2050: единая цель, единые интересы, единое будущее: Послание 
Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана» (Астана, 17 января, 
2014 год).
2. Уголовный кодекс Республики Казахстан: Кодекс Республики Казахстан от 03.07.2014 
г. (с изм. и доп. по сост. на 24.11.2015 г.).
3. О борьбе с коррупцией: Закон Республики Казахстан от 2 июля 1998 года № 267-1. - 
Алматы: Юрист, 2014. – 42 с.
4. Нарикбаев М.С. Проблемы борьбы с коррупцией и организованной преступностью в 
Казахстане // Правовая реформа в Казахстане. - 2000. - №2. 
5. Котин В.П. Провокация взятки (к проблеме совершенствования законодательства) // 
Государство и право. - 1996. - № 2.
ТҮЙІН
Мақалада пара берудегі делдал болушылық, сыбайлас жемқорлық, лауазымдық өкілеттіктерін 
асыра  пайдаланушылық,  жемқорлықпен  байланысты  қалмыстар  мен  әрекеттердің  алдын 
алу, сонымен қатар лауазымды тұлғаның ақысыз түрде өз міндеттерін орындаудан бас тарту 
сұрақтары қарастырылады.
РЕЗЮМЕ
В статье рассматриваются вопросы посредничества в даче взятки, коррупция, злоупотребление 
должностными  полномочиями,  предупреждение  и  пресечение  коррупционных  процессов 
и  преступлений,  а  также  отказ  должностного  лица  выполнять  свои  обязанности  без 
вознаграждения.
RESUME
The article considers the questions of mediation in the bribery, corruption and abuse of power, 
prevention and suppression of corruption processes and crimes, and refuse of a government officer 
to fulfill his or her duties without reward.
теРРоРизм және экстРемизммен күРесудегі мәселелеР
Лукпанов М.О.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы ЖІҚ кафедрасының аға оқытушысы,
полиция майоры
Жазықсыз адамдардың өмірлерін қиып, денсаулықтарына, психикалық сана-сезімдеріне 
зақым келтіретін, адамдардың басты құндылықтары бүркемеленіп, оны қаруға айналдырған 
әр түрлі экстремистік көзқарастағы қылмыс жолында қару таңдамай қоғам өміріне орасан зор 
зиян мен қасірет әкелетін, мемлекет ретінде біртұтастықты бұзып, кейінірек ондағы ұлттың, 
елдің  жойылуына  себепші  болатын  терроризм  –әлемдік  деңгейде  жаппай  үрей  орнатып, 
бүгінгі күні қауіп-қатердің басты ошағына айналып отыр. Әрине, терроризмге, экстремизмге 
қарсы мемлекеттік, халықаралық деңгейлерде бірі нәтижелі, бірі нәтижесіз толассыз түрде 
күрестер жүргізілуде. Тарихи деректерге сәйкес Солтүстік Ирландия, АҚШ, Ресей, Кения, 
Танзания,  Жапония,  Аргентина,  Үндістан,  Пакистан,  Алжир,  Израиль,  Египет,  Түркия, 
Албания, Югославия, Колумбия, Иран, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде болған терактілерге 
5 секция  



М.О. Лукпанов

356
тінсіз, яғни, тәнсіз мүгедек көретін атам қазақ. Тілден айырылған адам өзге елдің мәдениеті 
мен салтын өзге тіл арқылы өзіне сіңіріп, дәстүрі мен мәдениетінен айырылып, мәңгүрттену 
арқылы сол елдің бодауына түсіп тәуелсіз күй кешсе, дініне келтірілген қастандық, ол әр 
түрлі  теріс  ағымдағы  секталар  арқылы  адамды  дінінен  айыра  отырып  дінсіздікке,  яғни, 
имансыздықпен жүгендеп, көптеген түрлі қылмыстарды жасауға әкеліп соқтырады. Салдары, 
секталарға  бөлінген  азғындар  соғыс  отын  тұтандырып,  мемлекетті  талан-таражға  салуы 
мүмкін. Тіні деп тәнді айтамыз. Мұнда экстремистік пиғылдағылар әр түрлі есірткі, сананы 
улайтын  психотропты  заттарды,  ішімдіктерді,  әр  түрлі  аурулар  ошағын  қоздыратындай 
ауаны,  суды  ластау  арқылы  жаппай  қырып-жою  террорлық  әрекеті  арқылы  мемлекетті 
құлдырату,  соңында  басып  алу.  Енді,  еліміздің  тарихына  қысқаша  шолу  жасайық.  1991 
жылы өз тәуелсіздігін алған Қазақстанда экономикалық дағдарыстан құтылу үшін көптеген 
іс-шаралар  атқарылғандығы  баршамызға  мәлім.  Төл  тенгені  құру,  өз  Конституциямызбен 
заңдарымызды қабылдау, мемлекеттік рәміздерді белгілеу, мемлекеттің билік орындарындағы 
ұйымдастыру-басқарушы тетіктерді бекіту, халықаралық келісім-шарттарға қол жеткізу, ішкі 
экономикалық жағдайды тұрақтандыру, қала өнеркәсіп орындары мен ауыл шаруашылықтарды 
ұстап қалу, ауыз суы, жылу, жарықпен қамтамасыз ету сынды мәселелер қыста жауған қардай 
толастамады. Зайырлы елдер қатарында Конституциямызды бекіткен еліміз үшін мәселелер 
біртіндеп өз шешімін тауып саябырси бастаған тұста көктем келгендей әсер берді. Бірақ, 
қыста жауған қардың аязынан көктемгі ылғалдың өкпек желі қауіптірек екендігін аңдамай 
қалдық. Қабылданған Конституциядағы құқықтарды өктемдікпен пайдаланған экстремистік 
пиғылдағы  әр  түрлі  ұйымдар  мен  тұлғалар  ел  ішінде  тамырларын  жая  бастады.  Кейбір 
экстремистік  идеологияны  арқаланғандар,  оралман  ретінде  дәстүріңді  жаңғыртамын  деп 
келгіштесе,  енді  бірі  өзге  дін  өкілдері  ретінде  алаяқтықпен  діни  сауатыңды  ашамын  деп 
халықтың  санасын  жаулау  жүргізілді.  Енді  бірі  тән  саулығын  дәріптеп,  психологиялық 
тұрғыда  темірдей  тәртіптің  бодауынан  босаған  әр  нәрсеге  сенгіш  халықты  күн  көзімен, 
шаймен,  қамшымен,  сумен  емдейміз  деп  алаяқтықпен  құрған  тұзақтарына  түсірді.Зікір 
салушылардың көсемі ретінде саналған Әбдісаттар Қазақстанға ұмыт бола бастаған ата-баба 
салт-дәстүрін жаңғыртамын деген желеумен қолдау тауып «Мағди» идеологиясын қолданғаны, 
Қазақстанның батысында елдің, әсіресе жастардың діни сауатын ашпақшымын деген шетелде 
оқып келгендер кейіндері джихадизм идеологиясын тарату арқылы жастардың сана-сезімін 
улап, қойдай қырылуына себепші болғандығы баршамызға мәлім. Мұның себебін анықтауда, 
мысалы, Қауіпсіздік бағдарламасы орталығының мамандарымен «Терроризм» бабы бойынша 
қозғалған қылмыстық істерге жүргізген сараптама қорытындысын қарастырайық. Зерттеу 
екі  бағытта  жүргізілген:  жеке  бас  мәліметтерін  зерттеу;  террористік  және  экстремистік 
қылмыстары  үшін  сотталған  тұлғалармен  сұхбат  өткізу.  227  адамға  қатысты  әлеуметтік-
биографиялық  мәліметтерді  зерттеу  нәтижесінен  белгілі  болғаны:  150  сотталғанға  және 
қылмыстық істе әр түрлі белсенділікпен есімдері аталған 77 тұлғаға қатысты жүргізілген, 
оның ішінде арнайы операция барысында 25 өлтіріліп, 14-і өз-өзін жарып жіберген екен. 
Мұндағы маңыздысы, 56 пайызынан астамы 29 жасқа дейінгілер, 30 пайызы 40 жасқа дейінгілер 
болып табылған. Ал, осы аталғандардың барлығы кешегі күні ғана қарапайым қоғамымыздың 
бір бөлшегі еді. Экстремизмнің идеологиясы осылайша жас адамдарды өзіне баулу арқылы 
террористік актілерді жасатқанын көреміз. Бұл зерттеу тек азғантай бөлігін ғана есепке алып 
жүргізілгендігін байқасақ, террорлық актілерді жасауға дайын экстремистік пиғылдардың 
құрбаны болғандардың өте көп екендігін байқауға болады. Міне, бұл әлемдік терроризмнің 
Қазақстанға жанама түрде әсер еткен түрлі деңгейдегі: экстремистік пиғылдың құрбандарына 
айналған  ҚР  азаматтарының  террорлық  әрекеттері;  экстремистік  әр  түрлі  ұйымдардың 
құрбаны  болғандар  (өз-өзіне  қол  жұмсағандар,  мал-мүлкінен  айрылғандар,  отбасынан 
кетіп қалғандар, өзге елге соғысқа кеткендер); бірнеше рет ел аумағында көтеріліс әрекетін 
жасауға талпынғандар; заңға бағынбау акциясын ұйымдастыруды жүргізгендер; көптеген 
сектаға бейбіт халықтың енуі түріндегі әсер беруші зардаптары. Енді осындай зардаптардың 
туындамауы үшін терроризммен күресте идеологияларды анықтаудың қажеттігі туындады. 
ҚР заңында көзделгендей жалпы терроризм дегеніміз - бұл мемлекеттiң шешім қабылдауына 
кедергі жасау мақсатында, қоғам қауiпсiздiгiн бұза отырып жасалынатын қылмыстық құқыққа 
қарсы  әрекеттер  [2].  Ал  террористiк  қызметке  келер  болсақ  бұл  террористiк  сипаттағы 
қылмыстарды жасауға бағытталған және төменде көрсетiлген әрекеттерден тұратын қызмет: 
терроризм идеологиясын тарату; террористiк акцияларды жоспарлау, ұйымдастыру, даярлау 
және  жасау;  террористiк  мақсаттағы  күш  біріктіруге  шақыру,  террористiк  акцияларды 
М.О. Лукпанов

357
өткiзуге әрекет ету және тағы басқа әрекеттер. Осыған қарсы ҚР бірқатар амалдар кешені 
де  заңға  өзгерістер  енгізумен  қабылданды.  Мұнда,  жекелей  арнайы  бөлінбеген  қоғамдық 
орындарда құлшылық жасауға тыйым салудан бастап, адамның діни рәсімдерін қоғамдық 
орындарда  орындауларына  тыйым  салуға  дейін  барды.  Осы  негізде,  жұмыстан  босатылу, 
құқық  қорғау  органы  тарапынан  ескерту  алу,  жағдайдың  мән-жайын  анықтау  үшін  құқық 
қорғау органдарының бөлімшелеріне жеткізілу жағдайлары да кездесіп жатты. Дегенмен, 
мұның  барлығы  адамдардың  конституциялық  құқығы,  ал  осы  құқыққа  қойылған  шектеу 
жаңағы азаматтың өмірінің қауіпсіздігі үшін қабылданғандығын, әрі бұл шектеу уақытша, 
яғни, белгілі бір уақыт аралығына ғана енгізіліп, кейінірек өзгертілуі мүмкін қажеттілікпен 
байланысты жасалған. Мұның дұрыстығы да өз жемісін берді. Соңғы уақытта ел ішіндегі 
тыныштық айғақ бола алады. Бірақ, өзге елге соғысқа кету, не болмаса қаңқұйлы өздерін 
«ислам еліміз» деп атаған қылмыстық бірлестікке қосылу фактілері толастамай отыр. 
Мұнда,  біріншіден,  мемлекеттік  біртұтастықты  көздеген  терроризм  мен  экстремизмге 
қарсы  күрес  бағдарламасына  сәйкес  жұмылған  жұдырықтай  бірлікте  жұмыс  жүргізуіміз, 
екіншіден,  терроризмнің  құбылыс  ретінде  пайда  болуындағы  әлемдік  тарихи  деректерді 
зерттеу арқылы терроризмді қозғаушы құрал мен күштерді пайымдай алуға болатынын назарда 
ұстау  қажет.  Үшіншіден,  әлемдегі  терроризм  мен  Қазақстандағы  хал-ахуалды  бағдарлай 
отырып, саяси өзгерістер мен терроризмге әкеліп соқтыратын құбылыстарды қалт жібермеу. 
Төртіншіден, терроризм және оны қозғаушы күштер мен құралдарға қарсы әрекет бойынша 
қажетті шаралардың дер кезінде атқарылуын қамтамасыз ету:
1) мектептегі оқу бағдарламасының жоғары сыныптарына дінтану сабағы қатаң бақылауда
жүріп отыруы тиіс. Мұнда, оқушылар дінге сенген адамдардың өзіне және басқаларға қиянат 
келтірмейтіндігін жалпы ұғым ретінде қалыптастырады; 
2) бас бостандығынан айыру орындарында діни экстремизм үшін сотталғандарды басқа
сотталғандардан оқшаулауды мүмкіндігінше қатаң қамтамасыз ету. Ақпараттық, әдеби және 
заттай сотталғандармен қатынасты қатаң бақылауға ала отырып мұны тәжірибелі дінтанудан 
хабары бар жедел бөлім қызметкерлері жүзеге асыруы тиіс;
3) діни  экстремистік  әрекетіндегі  тұрғындар  шоғырланған  аймақтарда  жасырын  түрде
қылмыстардың алдын алу және т.б. аса қажетті ақпараттық жұмыстармен айналысушы білікті 
мамандардың  санын  арттыру,  оларға  мүмкіндігінше  қолайлы  жағдай  жасау.  Осылайша, 
экстремистік  идеологиясы  әлі  де  жетік  дәрежеде  қалыптаспағандардың  тізімін  анықтап, 
олармен  тиісті  органдардың  жұмыс  жүргізуін  қалыптастыру  (жұмыспен  қамтамасыз  ету, 
жергілікті  әр  түрлі  саладағы  кәсіптік  оқу  орындарда  оқуына  ықпал  ету,  көппен  бірге 
патриоттық және т.б. жағымды әсердегі жиылыстар, концерттік бағдарламалар өткізу арқылы 
жағымды әсер ету және т.б.); 
4) діни  экстремистік  әрекетіндегі  тұрғындар  шоғырланған  аймақтарда  жасырын  түрде
қылмыстардың алдын алу, және т.б. аса қажетті ақпараттық жұмыстармен айналысушы білікті 
мамандардың санын арттыру, оларға мүмкіндігінше қолайлы жағдай жасау. Осылайша, діни 
экстремистік  идеологиясы  берік,  белсенді  тұлғалардың  тізімін  анықтап,  олармен  тиісті 
органдардың  жұмыстар  жүргізуін  қалыптастыру  (жүріс-тұрысын  ұдайы  бақылау  арқылы 
кез келген заң бұзушылықты ұстау жүргізіп, ары қарай жұмыс жасау және т.б.); 
5) мемлекеттік бағдарламаға сәйкес әр саланың жұмысын нәтижелі жүргізуін қадағалап, ат
салысу және 2013-2017 Мемлекеттік Бағдарламаның мақсатына жету нысаналы индикаторлармен 
салыстырмалы  сараптаманы  жүргізу.  Бесіншіден,  әрбір  болып  жатқан  әлемдік  деңгейдегі 
терроризм бағытын қалт жіберместен, Қазақстанда болып жатқан экстремизм және терроризмге 
қарсы күресті жүзеге асырушы органдардың пікірлерін алу арқылы нәтижесінде заңдарға 
теориялық өзгерістер енгізу арқылы, терроризммен күрестегі халықаралық деңгейге дейін 
жетуін қамтамасыз ету деген пікірдеміз.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Жедел iздестiру қызметi туралы: Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 15 қыркүйектегі
Заңы (2014 ж. 7 қарашадағы түзетулермен).
2. Назарбаев Н.А. Критическое десятилетие. - Алматы: Атамұра, 2003. - 240 с.
3. Каримов Н.И. История взаимоотношений власти и ислама в Центральной Азии (конец
XX- начало XXI вв.): автореф. дис. ... канд. истор. наук. - Алматы, 2010. - 30 с.
ТҮЙІН
Мақалада  экстремистік  мағынадағы  материалдар  мен  мәліметтерді  бұқаралық  ақпарат 
Терроризм және экстремизммен күресудегі мәселелер
356
тінсіз, яғни, тәнсіз мүгедек көретін атам қазақ. Тілден айырылған адам өзге елдің мәдениеті
мен салтын өзге тіл арқылы өзіне сіңіріп, дәстүрі мен мәдениетінен айырылып, мәңгүрттену
арқылы сол елдің бодауына түсіп тәуелсіз күй кешсе, дініне келтірілген қастандық, ол әр
түрлі  теріс  ағымдағы  секталар  арқылы  адамды  дінінен  айыра  отырып  дінсіздікке,  яғни,
имансыздықпен жүгендеп, көптеген түрлі қылмыстарды жасауға әкеліп соқтырады. Салдары,
секталарға  бөлінген азғындар  соғыс  отын тұтандырып, мемлекетті  талан-таражға  салуы
мүмкін. Тіні деп тәнді айтамыз. Мұнда экстремистік пиғылдағылар әр түрлі есірткі, сананы
улайтын психотропты  заттарды,  ішімдіктерді,  әр  түрлі  аурулар  ошағын қоздыратындай
ауаны,  суды  ластау  арқылы  жаппай  қырып-жою  террорлық  әрекеті  арқылы  мемлекетті
құлдырату, соңында  басып алу. Енді, еліміздің тарихына  қысқаша  шолу жасайық. 1991
жылы өз тәуелсіздігін алған Қазақстанда экономикалық дағдарыстан құтылу үшін көптеген
іс-шаралар  атқарылғандығы  баршамызға  мәлім.  Төл  тенгені  құру,  өз  Конституциямызбен
заңдарымызды қабылдау, мемлекеттік рәміздерді белгілеу, мемлекеттің билік орындарындағы
ұйымдастыру-басқарушы тетіктерді бекіту, халықаралық келісім-шарттарға қол жеткізу, ішкі
экономикалық жағдайды тұрақтандыру, қала өнеркәсіп орындары мен ауыл шаруашылықтарды
ұстап қалу, ауыз суы, жылу, жарықпен қамтамасыз ету сынды мәселелер қыста жауған қардай
толастамады. Зайырлы елдер қатарында Конституциямызды бекіткен еліміз үшін мәселелер
біртіндеп өз шешімін тауып саябырси бастаған тұста көктем келгендей әсер берді. Бірақ,
қыста жауған қардың аязынан көктемгі ылғалдың өкпек желі қауіптірек екендігін аңдамай
қалдық. Қабылданған Конституциядағы құқықтарды өктемдікпен пайдаланған экстремистік
пиғылдағы  әр  түрлі  ұйымдар  мен тұлғалар  ел  ішінде  тамырларын  жая  бастады.  Кейбір
экстремистік  идеологияны  арқаланғандар,  оралман ретінде  дәстүріңді  жаңғыртамын деп
келгіштесе,  енді  бірі  өзге  дін өкілдері  ретінде  алаяқтықпен діни сауатыңды  ашамын деп
халықтың  санасын  жаулау  жүргізілді.  Енді  бірі  тән  саулығын  дәріптеп,  психологиялық
тұрғыда  темірдей  тәртіптің  бодауынан  босаған  әр  нәрсеге  сенгіш  халықты  күн  көзімен,
шаймен,  қамшымен,  сумен  емдейміз  деп  алаяқтықпен  құрған  тұзақтарына  түсірді.Зікір
салушылардың көсемі ретінде саналған Әбдісаттар Қазақстанға ұмыт бола бастаған ата-баба
салт-дәстүрін жаңғыртамын деген желеумен қолдау тауып «Мағди» идеологиясын қолданғаны,
Қазақстанның батысында елдің, әсіресе жастардың діни сауатын ашпақшымын деген шетелде
оқып келгендер кейіндері джихадизм идеологиясын тарату арқылы жастардың сана-сезімін
улап, қойдай қырылуына себепші болғандығы баршамызға мәлім. Мұның себебін анықтауда,
мысалы, Қауіпсіздік бағдарламасы орталығының мамандарымен «Терроризм» бабы бойынша
қозғалған қылмыстық істерге жүргізген сараптама қорытындысын қарастырайық. Зерттеу
екі  бағытта  жүргізілген:  жеке  бас  мәліметтерін  зерттеу;  террористік  және  экстремистік
қылмыстары  үшін сотталған тұлғалармен сұхбат  өткізу.  227  адамға  қатысты  әлеуметтік-
биографиялық  мәліметтерді  зерттеу  нәтижесінен  белгілі  болғаны:  150  сотталғанға  және
қылмыстық істе әр түрлі белсенділікпен есімдері аталған 77 тұлғаға қатысты жүргізілген,
оның ішінде арнайы операция барысында 25 өлтіріліп, 14-і өз-өзін жарып жіберген екен.
Мұндағы маңыздысы, 56 пайызынан астамы 29 жасқа дейінгілер, 30 пайызы 40 жасқа дейінгілер
болып табылған. Ал, осы аталғандардың барлығы кешегі күні ғана қарапайым қоғамымыздың
бір бөлшегі еді. Экстремизмнің идеологиясы осылайша жас адамдарды өзіне баулу арқылы
террористік актілерді жасатқанын көреміз. Бұл зерттеу тек азғантай бөлігін ғана есепке алып
жүргізілгендігін байқасақ, террорлық актілерді жасауға дайын экстремистік пиғылдардың
құрбаны болғандардың өте көп екендігін байқауға болады. Міне, бұл әлемдік терроризмнің
Қазақстанға жанама түрде әсер еткен түрлі деңгейдегі: экстремистік пиғылдың құрбандарына
айналған  ҚР  азаматтарының  террорлық  әрекеттері;  экстремистік  әр  түрлі  ұйымдардың
құрбаны  болғандар  (өз-өзіне  қол  жұмсағандар,  мал-мүлкінен  айрылғандар,  отбасынан
кетіп қалғандар, өзге елге соғысқа кеткендер); бірнеше рет ел аумағында көтеріліс әрекетін
жасауға талпынғандар; заңға бағынбау акциясын ұйымдастыруды жүргізгендер; көптеген
сектаға бейбіт халықтың енуі түріндегі әсер беруші зардаптары. Енді осындай зардаптардың
туындамауы үшін терроризммен күресте идеологияларды анықтаудың қажеттігі туындады.
ҚР заңында көзделгендей жалпы терроризм дегеніміз - бұл мемлекеттiң шешім қабылдауына
кедергі жасау мақсатында, қоғам қауiпсiздiгiн бұза отырып жасалынатын қылмыстық құқыққа
қарсы  әрекеттер  [2].  Ал  террористiк  қызметке  келер  болсақ  бұл  террористiк  сипаттағы
қылмыстарды жасауға бағытталған және төменде көрсетiлген әрекеттерден тұратын қызмет:
терроризм идеологиясын тарату; террористiк акцияларды жоспарлау, ұйымдастыру, даярлау
және  жасау;  террористiк  мақсаттағы  күш  біріктіруге  шақыру,  террористiк  акцияларды
М.О. Лукпанов

358
құралдарына жариялау сұрақтары қарастырылады. Сонымен қатар Қазақстан Республикасындағы 
терроризм және діни экстремизмге қарсы әрекет бойынша шаралар жүйелерін жүзеге асыру 
қарастырылады.
РЕЗЮМЕ
В статье автором рассматриваются вопросы публикаций в средствах массовой информации 
сведения и материалы экстремистского толка. А также рассматривается реализация системы 
мер по противодействию религиозному экстремизму и терроризму.
RESUME
The article considers the questions about publications in mass media the information about 
extremim. The  realization  of  the  system  of  measures  on  counteraction  of  religious  extremism 
and terrorism in the Republic of Kazakhstan is considered in the article.

жүктеу/скачать 8,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: