Қазақ хандыгынын XVI ғ. бірінші ширегiндегi саяси жағдайы. Қасым ханның iшкi және сыртқы саясаты

Саяси жагдай. XV гасырдын соны - Қазақ хандығы үшін Сырдария XVI гасырдын басындағы Қазак хандыгы сырт- кы саясатынын басты міндеті - Сырдария бойы аумагына өз билігін орнату болды.

XV гасырдын 80-жылдарынан бастап Сырдария бойындагы кала- лар үшін курес казактар мен могол және өзбектер арасында жүрдi. Курес ауыспалы жетiстiктермен етті де, XV гасырдын сонына қарай Сырдария алқабы үш мемлекеттін Өзбек, Қазак жане Моголстан ара- сында болiске түсті.

Шайбанилыктар билiктi жогалтканымен, саяси күресiн токтаткан жок. Шайбани- лыктарды баскаруга Әбілкайырдын немересі Мухаммед Шайбани келдi. Ол Әбілкайыр урпактарынын Шығыс Дешті Қыпшактагы билігін қалпына келтiруге умтылды. Алайда Мухаммед Шайбани өз атасынын хандыгын калпына келтіре алмады. Қазақ билеушiлерi сарбаздарынын санымен гана емес, жергілікті тургындардын басым белiгi коллагандыктан да куатты еді.

Мухаммед Шайбани ХV гасырдын 70-жылдарынын басында өз жактастарын жи нап, Сырдарияга жорыкты бастады. Бастапқы кезде Мухаммед Шайбани ушiн берi сеттi болды, ол Сыганакты басып алды, бiрак онын жетiстiгi осымен аякталды. Әскери іс-қимылдардын натижесiн Керейдiн улы - Бурындык султан колбасшылық еткен әскер шешті. Мухаммед Шайбани оскерi толык талкандады. Әбілкайыр хан аулетiнiн билiгiн калпына келтiруден үміті үзілген

Мухаммед Шайбани 1500 жылы өз әскерiмен оңтүстiкке жылжыды. Әмiр Темiр урпактарынын элсірегендігін пайдаланып. Самарканды, Бухараны және бірнеше манызды калаларды басып алды.

1509-1510 жылдары Мұхаммед Шайбани Керей мен Жәнiбектiн мұрагерлерiне карсы үш жеңісті жорық жасады. 1510 жылдын ба сында болган сонгы жорык ол ушін сәтсіз аякталды. Сыганак түбiнде Касым сұлтаннын эскерiнен женiлiс тапты. Мухаммед Шайбани будан кейiн Иран шахы Исмаилмен согысады. 1510 жылы Мерв түбiндегi шайкаста Мухаммед Шайбани әскерi жеңiлiп, онын өзі өлтіріледі. Шайбанилыктардын иелiктерi екi мемлекетке бөлінеді. Аймактагы осы. лайша өзгерген жагдай Казак хандыгынын кушейіп, онын билiгiнiн оңтүстікте таралуына қолайлы мүмкiндiк туғызды.