Қазақстан тарихы бойынша түсіндірме жазба
- Билет 1. Ш. Уәлихановтың зерттеулері
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Хандар Шапқыншылық жорықтары Шегу қаған
- Тон қаған Ешбар Елтеріс
| 28 - Билет
1. Ш. Уәлихановтың зерттеулері. 2. 1917 жылғы Ақпан және Қазан төңкерістерінің нәтижесін салыстырыңыз және бұл оқиғалардың Қазақстанға әсерін талдаңыз. 3. Батыс түрік қағанатының саяси жағдайы бойынша кестені толтырыңыз
Жауаптары: 1. Ш. Уәлихановтың зерттеулері. Шоқан Уәлихановтың (1835-1865 жж.) шын есімі - Мұхаммед-Қанапия. Батыс және Шығыс елдерінің бірқатар тілін жетік білген Шоқан шығармашылық еңбек етуді аңсады. 1855 жылы ол генерал Г.Х.Гасфорттың экспедициясына қатысып, Жетісу, Тарбағатай мен Орталық Қазақстанды аралады, Іле Алатауы өңірінде болды. Шоқан қазақтардың заң дәстүрі, ертедегі діні туралы мәліметтер жинап, «Шаман дінінің қазақтар арасындағы қалдығы» атты еңбек жазды. 1856 жылы Шоқан Уәлиханов ЬІстықкөлдің көлемін топографиялық және картографиялық деректерде сипаттады. Кей маршруттарда ол көрнекті ғалым, географ П.П.Семенов-Тяньшанскиймен бірге болып, достығы жалғаса түсті. 1856 жылдың күзінде екеуі Құлжаға барып қайтты. Ол Қытаймен екі арадағы сауда байланысын жақсартуға үлесін қосып, Қытай ұлықтарымен келіссөз жүргізеді.1857 жылы Ш.Уәлихановтың Алатау қырғыздарына сапары Қашқар экспедициясының алдындағы сын қадамы болды. Шоқан қырғыздардың тарихын, этнографиясын және халықтық поэзиясын зерттеді. Қырғыздардың "Манас" атты тамаша шығармасына көңіл аударды.1856-1857 жылдардағы сапарының ғылыми қорытындысы: «Ыстықкөлге бару сапары», «Қытай империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы», «Қырғыздар жайындағы жазбалар»,- деген очерктер жазды. 1858-1859 жылдары Шоқан өзін әлемге әйгілі еткен Қашқар саяхатына барып қайтты. Марко Поло мен жиһанкез Гоестен кейін бұл елге тұңғыш барған шетелдік - Шоқан еді. Шоқан бұл сапарында Қашғария өлкесінің тарихы, этнографиясы, мәдениеті мен геологиясы, географиялық жағдайы жайлы бұған дейін мүлде белгісіз аса құнды деректер жинап қайтты. Соның негізінде «Алтышардың немесе Қытайдың Нан-Лу провинциясының (Кіші Бұхараның) шығыстағы алты қаласының жағдайы туралы» деген еңбегін жазды. Осы сапарында сирек кездесетін – «Сатуқ Боғрахан тарихы», «Тоғылық Темір тарихы», «Қожалар тарихы», «Абумүсілім Марузи» қолжазбаларын қолға түсірген. Одан өзге тау жыныстарының коллекциясын, гербарий, нумизматика, керамика ескерткіштерін, этнографиялық бұйымдар т.б. әкелді. Петербургте болған жылдар (1859 -1861) Шоқан өміріндегі ең бір қызықты кезең болды. Орыстың озат ойлы, зиялы қауымымен араласып, өзінің білімділігін, талантын танытты. Шоқан Шығысты зерттеушілер В. В. Григорьевпен, В. П. Васильевпен, В. В. Вельяминов- Зерновпен, Петербург университетінің профессоры, Құлжадағы бұрынғы орыс елшісі И.Захаровпен, сыншы Н.Н.Страховпен, ақындар А.Н.Майковпен, Я.П.Полонскиймен және басқа орыс мәдениетінің алдыңғы қатарлы өкілдерімен байланысын үзбеді.1861 жылдың көктемінде белгілі ғалым Уәлиханов денсаулығына байланысты аулына қайтады. Омбыға келіп,казақтың сот реформасындағы кейбір мәселелерді шешуге ат салысты. Оның негізгі ойлары «Қырдағы мұсылманшылық туралы», «Қырғыздардың көші-қоны туралы», «Сот реформалары туралы жазбалар» еңбектерінде баяндалады. 1864 жылы Шоқан Уәлиханов генерал М.Г.Черняевтің әскери экспедициясы құрамында Әулиеата бекінісін алуда әскери қимылдарға қатысады. Алайда генералдың әділетсіздігіне мейлінше налыған Шоқан 1864 жылдың маусым айында басқа да М.Г.Черняевқа наразы офицерлермен бірге Верныйға қайтады."Русский инвалид" газетінің 1865 жылғы 51 санында көрнекті жас қазақ ғалымының Қытайдағы дүнгендер көтерілісі туралы ақырғы еңбегі жарияланды. 1865 жылдың сәуір айында Шоқан Уәлиханов Алтын Емел жотасының (қазіргі Алматы облысы, Кербұлақ ауданы) етегінде Көшен тоғаны деген жерде албан руының аға сұлтаны Тезек төренің аулында қайтыс болады. Ғылыми мұралары: Тарихи-географиялық мұралары – «Жоңғария очерктері», «Қырғыздар туралы жазбалар», «Балқаш көлі мен Алатау жотасы аралығының картасы», «Құлжа қаласының жобасы», «Қытай империясының батыс өлкесінің картасы», «Ыстықкөл экспедициясының қорытындысына қосымша карта». Тарихи-этнографиялық мұралары– «Қазақтың шежіресі», «Қазақтың көші-қоны», «Оңтүстік Сібір тайпаларының тарихы туралы пікірлер», «Абылай», «Қырғыздың ата-тегі», «Көне дәуірдегі қырғыздардың (қазақтардың) қару-жарағы және әскери жабдықтары», «Далалық жердегі мұсылмандық туралы» т.б. еңбектері. Әдебиет саласына қосқан үлесі- «Қазақтың поэзия үлгілері туралы», «Орта жүз қазақтарының аңыз-ертегілері», «ХVІІІ ғасыр батырлары туралы тарихи аңыздар» еңбектерін жазумен қатар, «Едіге», «Шора батыр», «Едіге мен Тоқтамыс туралы аңыз» жырларын зерттеді. жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|