Қазақстан тарихы кафедрасы

79 
мҽліметтерде 696 болып кҿрсетілгенмен, оның саны іс жҥзінде бҧдан 
едҽуір кҿп болды. Мысалы, Ақмола округінде тҽркіленуге тиісті 46 
шаруашылықтың орнына 200-ге жуық шаруашылық тҽркіленген. 
Жеделдете жҽне кҥш қолдана жҥргізілген науқан барысында 657 адам 
жер аударылып, 145 мыңдай мал (ірі қарамен есептегенде) тартып 
алынды. 
Кеңес ҿкіметінің алдына қойған басты мақсаты жеделдетілген 
индустрияландыруды жҥргізу болды. Ал оған қаржыны экономиканың 
аграрлы секторы беруі тиісті еді. Меншікке негізделген дҽстҥрлі 
шаруашылық қысқа мерзімде қажетті қаржыны бере алмады. Сондықтан 
да 20-жылдардың аяқ кезінде шаруашылықты ҧжымдастыруға бағыт 
алынды. Сталиндік басшылықтың жоспары бойынша Қазақстанда 
ҧжымдастыру науқаны 1932 ж. кҿктемінде аяқталуы тиіс болды. Ал 
республикадағы бюрократтар осы мерзімді де қысқартып, ертерек 
рапорт беруге ҧмтылды. Республиканың аудандары «рапорттар 
тасқынын қардай жаудырды». Газеттер «колхоз майданындағы» 
ақпарларды жариялауға ҽзер ҥлгеріп отырды. Науқанды ҿткізу қарқыны 
кҥннен –кҥнге артты. Егер 1928 ж. барлық шаруашылықтың 2 %-ті 
ҧжымдастырылса, 1930 ж. 1-сҽуірінде 50,4, ал 1931 ж. қазанында 65 %-
ке жуығы ҧжымдастырылды. Еріктілік принципі мен заңдылықтың 
бҧзылуы жаппай сипат алды. Ауыл жиындарын ҿткізудің барысында 
ҥнемі кім ҧжымға кіргісі келеді?,-деп сҧраудың орнына кім 
ҧжымдастыруға қарсы деп сҧрау дағдыға айналды. Шаруалар еркімен 
ҧжымға кіруге ниет білдірмеген жағдайда, оларды «зорлықпен енгізу» 
ҽдісі кең тарады. Жер аудару, тҽрбиелеу мақсатымен қамау сияқты ҽдіс-
тҽсілдер шектен тыс пайдаланылды. Республикада колхоздар жҥйесі ҿсе 
бастады. 1927 ж. олар 1072 болса, 1928 ж.-2354, 1929 ж.-4876 дейін ҿсті. 
Асығыс жҥргізілген отырықшыландыру мен ҧжымдастыру кезінде 
тҧрақты баспаналар мен мал қоралар жҽне жем-шҿп жетіспеді. Қыс 
айларында киіз ҥйге мал қамалды. Жем-шҿпсіз бір жерге шоғырланған 
мал жаппай қырыла бастады. Мысалы, Ҽулиеата ауданында 1929 
жылдың ҿзінде-ақ жарты миллионға жуық малдан 7 мыңға жетер-жетпес 
мал қалды (Республикада ҧжымдастырудың алдында малдың саны 40 
млн. болса, 1930 ж. 5,1 млн-ға тҥседі). Осы жылдары ет даярлау 
науқанында асыра сілтеушілік орын алды. Мысалы, Балқаш ауданында 
1930 ж. 173-186 мың бас мал қалған еді. Ал етке тапсырар малдың 
жоспары 279 мың басқа жетті. Қыс айларында қосымша жҥн салығы 
енгізіліп, қой қырқымы жҥргізілді, осының нҽтижесінде мыңдаған 
қойлар суықтан қырғынға ҧшырады. Ҧжымдастырумен қатар бір мезетте 
астық дайындау науқаны жҥргізілді. Егін екпейтін қазақ шаруаларына 
астық салығы салынды. Қолда бар малын астық айырбасына салған 
кедей жҽне орта шаруалар малсыз қалды. Елде аштық жайлады. Мҧның 
ҿзі қазақ халқының ҿсуіне орасан зор зиянын тигізді. Егер 1926 ж. 

80 
КСРО-да 3.968 мың қазақ болса, 1959 ж. кісі саны 3.622 мыңға ҽрең 
жетті.
Қазақ халқының басына тарихтан этнос ретінде жойылып кету 
қатері тҿнгенде, оның азамат ҧлдары бас кҿтере бастады. Голощекиннің 
жҥгенсіздігі жҿнінде Т.Рысқҧлов халықтар кҿсемінің атына екі рет хат 
жолдады. Сол тарихи кезеңдегі хал-ахуал мына хаттан айқындала тҥседі. 
«Қазақстанмен кҿршілес ҿлкелерге кҿшіп барғандардың жерлерінен 
шамамен алынған соңғы деректер бойынша қазір Орта Волгада – 40 
мың, Қарақалпақстанда – 20 мың, Батыс Сібірде – 50 мың, 
Қырғызстанда – 10 мың, Орта Азияда – 10 мың қазақ бар. Кҿшіп 
кетушілер тіпті Тҽжікстан, Солтҥстік ҿлке жҽне басқа да алыс жерлерге 
барған. Байлар бастаған халықтың бір бҿлігі Батыс Қытайға кҿшіп 
кеткен...». Бҧл жай кҿшу емес, едҽуір дҽрежеде аш адамдардың тамақ 
іздеп босуы еді. Яғни қазақ халқы жаппай босқыншылыққа ҧшырады. 
Елдегі ашаршылық пен халықтың кҥйзелісін нақты деректер келтіре 
отырып, Голощекинге хат жолдаған Ғ.Мҥсірепов, М.Ғатауллин, 
М.Дҽулетқалиев, К.Қуанышев, Е.Алтынбеков сияқты азаматтар ҧзақ 
жылдар бойы қуғындалды. Кеңестік тоталитарлық жҥйенің ҿктем 
саясаты мен зорлық-зомбылығы 20-жылдардың соңы мен 30-жылдардың 
бас кезінде халық наразылығын туғызды. 
1929-1931 жж. Қазақстанда 
80 мыңдай адам қатысқан 372 халық наразылығы мен кӛтерілістері 
болды.
Бас кҿтерген халыққа аяусыз жазалау шарасы жҥргізілді. 1929-
1931 жылдары кҿтерілістерге қатысқаны ҥшін 5551 адам сотталып, оның 
855-і атылды. Жалпы алғанда, кҥштеп ҧжымдастыру кезінде 100 мыңнан 
астам адам жазаланды. 

жүктеу/скачать 1,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: