Қазақстан тарихшыларының Ұлттық конгресі қазақстан тарихы: инновациялық ТҰжырымдамалар мен дәуірлеу
жүктеу/скачать 3,02 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Заключение
- НУРУМБЕТОВАК.Қ. Ш.Ш. Уәлиханов атындағы ТЭИ аға ғылыми қызметкері, т.ғ.к. (Алматы қ.) РЕПАТРИАЦИЯ ҮДЕРІСІ ЖӘНЕ ОРАЛМАНДАР
О термине «казак» и корне «каз» Доктор филологических наук, основоположник казахстанской археологии академик А. Маргулан обоснованно этимологизировал этот термин от индоевропейского корня K w as + суффикс -ak = «коне- вод» (конник). Этой же точки зрения придерживался узбекский академик А. Аскаров [15]. В советское время их исследования по данной теме были запрещены и не публиковались. Сейчас эта важная инфор- мация обнародавана благодаря Данель Алькеевне Маргулан. Современной лингвистикой их мнение подтверждается: действительно, *has - это древняя ИЕ-праформа, означающая «конь», отсюда hат/ат/ аз и т.д. В «чистом виде» была у древних кельтов-киммеррийцев (в Q-кельтском языке) – qas– и сохра- нилась по сей день в нашем самоназвании. «Ак»– это суффикс, аналогичный рус. «ник» (ср. «конь» и «кон-ник»). По законам фонетических субституций изначальное ПИЕ придыхательное -h- транс- формировалось в -q/қ- в одних языках, либо полностью игнорировалось в других, либо чередовалось с -s- в третьих. В частности, в древнеперсидском этнокорпоративный брэнд кочевников-коневодов, на наш взгляд, сократился от «hasak» до «sаk». Игнорирование придыхательных фонем и сокращение – достаточно устойчивый тренд. В целом, каска/касак/казак означает «коневод», «конник», «всадник», «табунщик». Все остальные этимологии этнокорпоративного бренда «қазақ» вроде «гусь белый» отно- сятся к народному фольклору, именуясь «народная этимология» или «наивная этимология»... Но как и почему сформировалась эта народная этимология? В эпохухуннского и, позже, тюркского доминирования, произошла рефонетизация и ресемантиза- ция слова «қасақ»: характерное для алтайцев озвончение согласных и замена фонемы «қас» на «қаз» – так вместо «коня» появился «гусь», а суффикс «-ак» стал полноценным словом «белый», или «пра- ведный». Идеологически и политически это было закономерно. Ведь «хун» – производная от «қу» (лебедь), с окончанием множественного числа -н-. Тотемом хунну был лебедь, их мифический праотец – «Арғы Қу» («Лебедь древний»). Ср. русские сказки: «Гуси-лебеди прилетели, Иванушку забрали». Гуси-лебеди – это и есть казаки. Была создана целая идеологическая система, где казаки отождествля- лись со стаей «вольных перелетных птиц, приземляющихся возле заповедных, чистых озер и рек» [4], [16]. В андроновско-арийскую эпоху каски/касаки былиэтнокорпорацией, специализировавшейся на коневодстве, когда каждое племя имело определенные хозяйстенно-бытовыеособенности, несмотря на комплексный самодостаточный вид хозяйства (к примеру, арьи-«чудь» занимались горнорудным делом и металлургией, в животноводстве специализируясь на КРС и овцеводстве). Очевидно, что для насельников Аркаим-Синташтинского комплекса городов нужны были кони. Равно как и для других насельников Великой степи – представителей срубной, андроновской, сеймино-турбинской и других культур. А их выпасом и разведением могла заниматься только специализированная хозяйственно-эко- номическая корпорация (оформленная в роды и племена), кот. называлась «касак» (каска). Философ М. Орынбеков в 1992 году ввел в научный оборот термин «протоказахи» [28]. Предположительно, протоказахская общность складывалась из урало-дравидийского неолитического субстрата (Y-гап- логруппаG?), индо-европейского энеолитического суперстрата (Y-гаплогруппы R1b, R1a?) и сибиро- алтайского адстрата (Y-гаплогруппы N, O, C3?). Это верифицировано лингвистически и коррелирует с современной популяционной генетикой, но требует уточнения по данным палеогенетики и археологии. В 2010 году опубликовано исследование – М.-Х. Сулейманов, И. Сулейманов «Праиндоевропейские корни в казахском языке. Краткий философско-лингвистический и историко-этимологический спра- вочник», рецензенты – д.ф.н. М. Сабитов, д.и.н., к.ф.н. Э. Хуршудян [17].В казахском языке обнару- жились практически в изначальной фонетике не только праиндоевропейские, но и древнейшие нос- тратические праформы, которые берут начало из мезолита/раннего неолита. Но одной лингвистики, археологии и этнографических данных для полноценного «казаховедения», безусловно, недостаточно. Лексика и морфология языка – совершенно разные вещи. Морфология, возможно, как и фонетика, программируется генетически, тогда как лексика – вариабельна и легко заимствуется.Нужно подклю- чать возможности генетики и других наук. Иначе говоря, «казаковедение» должно стать комплексной 151 междисциплинарной отраслью науки, уделом не только филологов-языковедов, но и историков, этноп- сихологов, генетиков, философов, искусствоведов и других ученых. 2. Заключение Академик И. Павлов открыл психологический эффект «динамического стереотипа». В постсоветс- кой гуманитарной науке самоуничижительный динамический стереотип пока силен – не зря нас упорно комплексовали на протяжении целого столетия.Кто мы – казахи – откуда мы и кто наши аруахи, в честь кого именуются наши рода, племена и ураны, в честь кого называем мы своих детей? На этот воп- рос современная наука уже отчасти дает ответы в виде фундаментальных исследований Е. Кузьминой «Откуда пришли индо-арии» [18], А. Дыбо и Э. Тенишева «Грамматика тюркских языков. Пратюркский язык-основа. Картина мира пратюркского этноса по данным языка» [19], М. Джолдасбекова и К. Сарткажыулы «Атлас орхонских памятников» [20] и многих других. Однако, это лишь начало. То, что пока немногие осознали, требует изрядного времени на осознание другими, очевидное для не- скольких «посвященных жрецов» науки, не сразу станет ясным для большинства: работают эффекты «динамического стереотипа»,«когнитивного диссонанса» и «аксиологической инверсии». Вспомним аллегорию про «шапку манкурта». Больно и тяжело людям расставаться с привычными стеретипами, с «шапкой манкурта». Куда проще бравировать научными терминами вековой давности и разводить привычную ораторию в стиле «а-ля-совок».Нация безыдейная – это аморфный суррогат, временный субстрат, который будет размазан и выкинут на задворки истории нациями с твердокристаллической структурой, спаянной единой национальной идеей. Так случилось с донскими, запорожскими и др. казаками. Это угрожает и нам. Предки, аруахи наши,неспроста дали нам гордое имя «Қазақ» – оно пришло к нам сквозь тысячелетия. Оно должно стать как национальной идеей, так и общенаучной па- радигмой, концептом, императивом. Сейчас, слава Богу, от комплексов мы избавились. Теперь стоит более насущная задача – формирование собственной этнической идентичности на базе своего древнего этнонима. Специалист по истории французской коммунистической партии Б. Ирмуханов считает, что начало казахского этногенеза совпадает с эпохой бронзы и теснейшим образом связан с политонимом «Арья» [21]. Там же он категорически отрицает роль древних уйсунов в казахском этногенезе.Не будем спорить, но заметим, что еще раньше андроновской индоарийской общности сформировалась этнокор- порация коневодов «Азад» (по А. Аскарову) или «Касак» (по А. Маргулану). И то, и другое означало в индоарийских языках «конник», «коневод». О племенах касаков-каска пишут хеттские хронисты уже в 15 веке до нашей эры. Наверное, неспроста про Касым-хана, объединившего всю казахскую Степь, сказано: «Қасымханның қасқа жолы».Имелось в виду отнюдь не современное значение «қасқа» как «неудачник», или «бедняк». Протоказахи-ботайцы – субстрат, породивший и индоариев, и скифо-са- ков, и кельтов, и германцев, и гуннов, и тюрков, и монголов, развившийся в своей феноменологии из категории единичного во всеобщее через особенное. Наши предкисоздали расу всадников-коневодов. По древней традиции отселения старших, они разбрелись по планете, женились на туземных женщи- нах, диверсифицировались их исторические судьбы, видоизменились языки, исказилась историческая память, утратились степные традиции, а вместе с ними и этническая идентичность. Остались лишь мифологические и лексико-семантические осколки... «Индоевропейцев» в этническом понимании се- годня не существует. Современные «монголы» - это не монголы времен Чингисхана, турки - не тюрки Бумын-кагана, румыны - не потомки Ромула и т.д. Однако на древней прародине есть мы – хранители евразийского «кара шанырака», сохранившие свои первобытные народные имена: «Арыс», «Алаш» и «Казак». И нам следовало бы писать свою собственную историю народа «Қазақ» от древнейших времен по сей день без оглядки на других, не гнушаясь новейшими достижениями мировой науки, позиционируя себя на мировой арене как хранителей и продолжателей лучших традиций древнейших культур. Литература 1. Шнирельман В.А. Этногенез и этническая история. – 1993. 2. МаккуинДж. Г. Хетты и их современники в Малой Азии. / Под ред. и с послесл. В. Г. Ардзинба, 1983 3. Оловинцов А.Г. Тюрки или монголы? Эпоха Чингисхана, 2012. 4. Сулейманов М.-Х. Эра Чингисхана в истории казахской нации, 2008 5. Гумилев Л.Н. Древние тюрки, 1967. 6. Зиманов С. Казахский суд биев – уникальная судебная система. - 2008 7. ГоголевА. И. Резонанс: Тюркская культура: прошлое и будущее // Молодежь Якутии:- 20.04.1989 8. Тынышпаев М. История казахского народа, 2002 9. Аманжолов С. Вопросы диалектологии и истории казахского языка, 1956 152 10. Юдин В.П. Центральная Азия в 14-18 веках глазами востоковеда, 2001 11. Зуев Ю.А. Ранние тюрки. Очерки истории и идеологии, 2005 12. Зайберт В. Ботай. У истоков степной цивилизации, 2012 13. Крадин Н.Н. Кочевники Евразии, 2007 14. Захаров С.В. К вопросу о происхождении ботайской культуры // Вестник археологии, антропологии и эт- нографии, 2010. - № 1 (12). 15. Аскаров А. Арийская проблема: новые подходы и взгляды //История Узбекистана в археологических и письменных источниках. –Ташкент: «ФАН»,, 2005 16. Сулейманов И.М. Лекции по философии. Учебно-методическое пособие для высших учебных заведений, 1999 17. СулеймановИ.М., Сулейманов М.-Х. Праиндоевропейские корни в казахском языке. Краткий философско- лингвистический и историко-этимологический справочник, 2010. 18. Кузьмина Е.Е. Откуда пришли индо-ари», 1994. 19. ТенишевЭ., Дыбо А.и др. Грамматика тюркских языков. Пратюркский язык-основа. Картина мира пра- тюркского этноса по данным языка, 2006 20. ДжолдасбековаМ., СарткажыулыК. Атлас орхонских памятников, 2005 21. Ирмуханов Б. К вопросу о происхождении казахского народа, 2009 22. Иванов В.В. «Хеттский язык», 2001 23. Christopher B. Siren«Hittite/Hurrian Mythology REF 1.2», 1998 24. Юдин В.П. «Орды: Белая, Синяя, Серая, Золотая…» // Утемиш-хаджи, Чингиз- наме, 1992 25. Ян В. «Огни на курганах», 1932 26. Малявкин А.Г. «Танские хроники о государствах Центральной Азии», 1989 27. Георг Вильгельм Фридрих Гегель «Наука логики», 1982 28. Орынбеков М. «Предфилософия протоказахов», 1992 29. Орынбеков М. «Генезис религиозности казахов», 2006 30. Левшин А.И. «Описание Киргиз-казачьих или Киргиз-кайсакских орд и степей», 1995 31. Масанов Н.Э. «Кочевая цивилизация казахов: основы жизнедеятельностиномадного общества», 1995 32. Мифтахов З.З. «Курс лекций по истории татарского народа», 2002 33. Балаганская О.А. «Полиморфизм Ү-хромосомы у тюркоязычного населения Алтая, Саян, Тянь-Шаня и Памира в контексте взаимодействия генофондов западной и восточной Евразии»: дисс. ... к.б.н., 2011 34. Keyser C., Bouakaze C., Crubezy E., Nikolaev V.G., Montagnon D., Reis T.M., Ludes B. «Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people» // Human Genetics, 2009 35. ВолковВ.Г., ХарьковВ.Н., Степанов В.А. «Андроновская и тагарская культуры в свете генетических дан- ных» // Труды Томского областного краеведческого музея им. М.Б.Шатилова, 2012.- Т.XVII 36. Ж.М. Сабитов «Индоевропейские гаплогруппы R1a и R1b глазами историка» // The Russian Journal of Genetic Genealogy (Русская версия): Том 2, №1, 2010 37. Темиргалиев Р. Ак-Орда. История Казахского ханства, 2012 38. Степанов В.А. Этногеномика населения Северной Евразии: дисс. ... д.б.н., 2001. 39. Nidhi Subbaraman «Past 5,000 years prolific for changes to human genome. High-resolution sequencing study emphasizes importance of rare variants in disease» //Nature (International weekly journal of science): 28 November 2012. 40. Бубрих Д.В. Происхождение карельского народа, 1947. 41. David K. Faux «The Genetic Link of the Viking – Era Norse to Central Asia:An Assessment of the Y Chromosome DNA, Archaeological,Historical and Linguistic Evidence», 2004-2007. 42. Истомина А. Загадка чуди или О чём рассказывают коми-пермяцкие предания и лексика, фамилии и гео- графические названия Урала, 2005. НУРУМБЕТОВАК.Қ. Ш.Ш. Уәлиханов атындағы ТЭИ аға ғылыми қызметкері, т.ғ.к. (Алматы қ.) РЕПАТРИАЦИЯ ҮДЕРІСІ ЖӘНЕ ОРАЛМАНДАР Қазақ ел болып қалыптасқалы өз ата-мекенінен бірнеше дүркін үдере көшуге мәжбүр болған. Ал, Кеңес заманында және тәуелсіздікке қол жеткен алғашқы жылдардан бергі орын алған репатриация үдерісі осы үдере көшкен қазақ халқының оның ұрпақтарының тарихи Отанына оралуы. 1930 жылдары келгендерде «Отаным» деген сезімнен гөрі, бала-шағасын, жанын сақтап қалу ойы 153 басымырақ болған. Себебі, Голощекин саясатының озбырлығынан қашқан ел, жол жағдайының неме- се көшіп-қонудың шыдамсыз ауыр тіршіліктеріне шыдамай, өз еліне қайтадан келуге мәжбүр болған. Сонымен қатар, Ресей мен Қытайдың келісімімен Қытай шенеуніктері қазақтарды күшпен қайтарып отырды. 1950-1960жж. репатриация үдерісі екі жақ келісімімен бейбіт түрде жүрді. «КСРО шекарасына өтуге рұқсат» деген-кезде, «өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол» дегендей, қазақтардың тарихи Отанына жаппай қоныс аударуы, көшіп-қонудың жарқын кездерінің бірі болған осы кез еді. Ендігі жерде Қазақстан Егеменді ел, Тәуелсіз мемлекет болғалы бері репатриация үдерісі мемлекет- тік дәрежеде қолға алынды. Тәуелсіз Қазақстандағы репатриация үдерісінің аса бөліп айтатын ерекшеліктері – біріншіден еліміз- дегі демографиялық олқылықты қалпына келтіретін этникалық қазақтардың өз тарихи отанына оралуын Қазақстан Республикасының көші-қон саясатының негізгі басымдылықтарының бірі деп саналуы; екін- шіден қалыптасқан репатриация механизмін орнату, көші-қон шараларын қамтамасыз ететін мемлекет- тік қордың болуы, жеңілдіктер мен компенсациялардың бөлінуі, үшіншіден, репатриация барысындағы барлық шығындарды төлейтін және жартылай қазақстандық қоғамға бейімделу шығындарын көтеретін жыл сайын белгіленетін репатриация квотасы, төртіншіден, мемлекеттік өкілетті органдары көші-қон және демография Агенттігі, кейіннен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігі жанындағы көші-қон комитетінің құрылуы, бесіншіден шетелдерде тұратын отандастарымыздың істері жөніндегі ҚР Үкіметінің қарамағындағы ақпараттық-консультативтік Комиссияның құрылуы, алтыншыдан мем- лекеттік емес мекеме Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығының құрылуы және оның қазақ диаспо- расымен жұмыста бағдар беріп отыратын президиумының болуы, жетіншіден оралмандарға, қазақ диа- спорасына жеке мемлекет тарапынан қолдау көрсетіп, әлеуметтік жәрдем көрсету. 1990 жылдардағы репатриация ерекшелігі оның еңбек шартынан бастау алғандығы болды. Тәуелсіздік жылдары Моңғолиядан келген отандастарымыз репатриация үдерісіне жол ашты. Бұл үдерісті Қытай Халық Республикасы, Түркия, Иран, Ауғанстан, кейінірек Тәжікстан, Ресей, Өзбекстан, Түрікменстандағы отандастарымыз жалғастырды. Ең басты ерекшелік тәуелсіз Қазақстандағы репатриация үдерісі әр түрлі тарихи құбылыстарға байланысты шетелдерде өмір сүріп жатқан отандастарымыздың атамекенге оралу армандарының орындалуы өз еріктерімен ұлтжандылық сезім- мен болып жатқан құбылыс. Алғашқы еңбек шартымен Моңғолиядан келген отандастарымыз еңбек шартының уақыты өтсе де біразы атамекенде қалып қойған. Олар шарт мерзімі біткен соң, алғаш қоныстанған жерлерінен басқа өздері қалаған туыстарына жақын, инфрақұрылымы дамыған елді ме- кендерге барып орналасқан. Осындай көшіп-қонулар көші-қон департаментінің санақ жұмыстарына қиындықтар келтірген. 1990 жылдардың бас кезінде негізінен алыс шетелден келгендер басым болды. Билік органдары ең алдымен қауіп-қатерлі соғыс зардаптарын шеккен Иран Ислам Республикасындағы отандастарды көшіруге амалдарын жасады. 1991-1993 жж. Моңғолиядан оралғандар басымырақ болған. Бірақ еліміз- дегі жекешелендіру саясатының басталуы салдарынан келгендердің көпшілігінің бұл жағдайлардан тыс қалып, экономикалық ауыртпалықтарға байланысты кері көшулер де орын алған. 1993 жж. бастап көшіп-келу квотасы бөлініп, 1997 ж. «Халықтың көші-қон туралы» Заңының қабылдануы отандастарымыздың көшіп келулерін жандантып көшіп-келудің жаңа толқыны орын алды. Келгендер еліміздің оңтүстік аймақтарына орналасуға тырысты [1]. 1990 жж. басында бұрыңғы Кеңестер одағы республикаларындағы қазақтар Қазақстан мемлекетінің ұлттық тұрғыда тәуелсіз екендігін әлі де толық сезіне қоймаған, әлі де кеңестік психологиядан арыла қоймай, өздері тұрып жатқан елдерінде бұрынғыдай мамыражай өмір сүре беретін ойда болған еді. Ондағы қазақтар үшін Қазақстан онша таңсық емес болып көрінетін. Дегенмен, Қазақстан мемлекетінің егемендік алған күннен бастап, ата-жұртқа отандастарды тарта бастағаны, экономикасының жаңғара түсуі, оралмандарға үй алып беру және басқа да әлеуметтік шаралардың жасалуына, жылдан- жылға оралмандарды мемлекет есебінен алып келу квотасын көбейтуге және кезінде экономканың қиындығынан қордаланып қалған оралмандардың қарыздарынан құтылу мүмкіндіктерінің тууына бай- ланысты шетелде жүрген көршілес республикалардағы бауырластарымыздың атажұртқа қайту ниеттері күрт өзгерді. Оның үстіне сол елдердегі халықтың күн-көрісі, ұрпақтарының келешегі ойландырды. Өзбекстан мен Түрікменстанда қазақ мектептері жабылуда, қазақ кадрлары біртіндеп ығыстырылуда. Қарақалпақстанда Арал апатының зардабынан су проблемасы туындап, аурудың түрлері көбейіп, жер- гілікті халықтың күнкөріс жағдайы тығырыққа тірелуде. 2000 жылдардың басында жақын шетелден келушілер легі көбірек болды. Әсіресе көрші елдерде- гі экологиялық апатты аудандардан өз бетімен келгендер көп болған. Келгендер ауа-райы қолайлы, 154 бірақ жұмыс орындары аз оңтүстік аймақтарға орналасуда. Өзбекстанға квотаның көп бөлінуіне қарамастан, квотадан тыс келушілер легі өсуде. Квотадан тыс келген оралмандарға да алғашқы кезде көрсетілетін бір реттік әлеуметтік көмек көрсетілу қажеттігі, олардың қазақстандық ортаға бейімделу- лерін жеңілдеткен болар еді. 2002 жылдың наурыз айынан бастап «Азаматтық туралы» заңға өзгерістер енгізіліп, Қазақстанға тұрақты тұруға келген әрбір қазақ диаспорасының өкілі, келген елінің азаматтығынан шығу, Қазақстан азаматтығын алу туралы өтініш берсе жеткілікті, Қазақстан азаматтығын бірден ала алатын болған. Көші-қон саласындағы орын алған олқылықтардың басым көпшілігі ұйымдастыру жұмыстарының төмендігінен туындауда. Cырт жерлердегі отандастарымыздың атажұртқа келуін барынша оңайлату үшін, ең алдымен, олармен алдын ала байланыс жасап, құжаттарын дайындап, шекарадан өтуінен бас- тап, тұрақты тұратын жеріне дейінгі бүкіл жолын реттеп, үйлестіріп отыру қажеттілігі туындап отыр. Германия, Израиль сияқты елдер мұндай жұмыстарын мемлекеттік органдар арқылы бір орталықтан басқарып, тарихи отанына ораламын деушілерді алдын ала тізімдеп, нақты тәртіп-ережелер бойынша кезекке қойып, қай жерге оралатынын анықтап, қоныс аударуға сонан кейін барып рұқсат беретіндігі белгілі [1]. 2011 жылғы 22 шілдеде №477-IV «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды [2]. Заң халықтың көші-қоны саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеп, көші- қон үрдістерінің құқықтық, әлеуметтік және экономикалық негіздерін белгілеуде. Заңға сәйкес оралмандар мен олардың отбасы мүшелері жеңілдіктер, өтемақылар және басқа да әлеуметтік көмек түрлерін ала алады. Сондай-ақ оларға бейімдеу және ықпалдастыруға қатысты қызметтер көрсетілуде. Барлық оралмандарға медициналық қызмет көрсетудің, білім берудің қол жетімдігі қамтамасыз етілген. Оралмандар жұмыспен қамтуға жәрдемдесу шаралары қолданылатын мақсатты топтардың біріне жатқызылған. Оралмандарды бейімдеу және ықпалдастыру орталықтарындағы іске асырылып жатқан бейімдеу бағдарламалары құқықтық мәселелер бойынша кеңес беруді, мемлекеттік тілді және қалауы бойынша орыс тілін үйретуді, кәсіптік даярлауды, қайта даярлауды және біліктілікті көтеруді көздейді. Сондай-ақ, 2011 жылғы шілдеде «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» Заңға өзгерістер енгізілді, соған сәйкес оралмандарды Қазақстан азаматтығына қабылдау оңайлатылған тәртіппен, үш айдың ішінде жүзеге асырылады. Шетелден қоныс аударған қандастарымыз бен олардың отбасы мүшелерінің елге келу және азаматтық алу рәсімін жеңілдету, олардың жаңа тұрмыс жағдайларына бейімделуіне жағдай жасау, жайғасуға, көлік қызметтері мен жүк тасымалы ақысын төлеуге қоныстандыру аймақтары бойынша сараланған біржолғы жәрдемақы төлеу және тағы басқа да әлеуметтік қолдау шаралары жүзеге асыры- луда. 1991 жылдан бастап 2011 жылғы 1 қазанға шейін тарихи отанына 221,3 мың отбасы немесе 860,4 мың этникалық қазақ оралды. Таблица 1 – 1991 жыл мен 01.10. 2011 жыл аралығында шетел мемлекеттерінен келген орал- мандар саны [3]. 5 6 7 8 9 1 1 1 Шығу елдері Отбасы саны % көрсеткіші Адам саны % көрсеткіші Өзбекстан 133970 60,5 519734 60,4 Моңғолия 22920 10,4 113705 13,2 Қытай 28000 12,6 90881 10,6 Түркіменстан 16517 7,5 64862 7,5 Ресей 11433 5,2 36357 4,2 Тәжікстан 2760 1,2 11684 1,4 Қырғызстан 2559 1,2 9248 1,1 Иран 1149 0,5 5985 0,7 Түркия 906 0,4 3511 0,4 Басқа ТМД елдері 355 0,2 934 0,1 Алыс шетелдер 789 0,4 3549 0,4 Барлығы: 221358 100 860450 100 155 Оның ішінде көшіп келу квотасына 127,7 мың отбасы енгізілді, квотадан тыс өз бетінше 94,2 мың отбасы қоныстанды. Бұл ретте, келген оралмандардың жалпы санының 51% 2004-2008 жылдардың еншісінде (439 430 адам). Оралмандардың елге ағылу қарқыны бесжылдықтар кезеңі қимасында келесідей болған: 1991 - 1996 жылдары – 12,1% (104 009 адам), 1997 - 2001 жылдары – 9,6% (82 335 адам), 2002 - 2006 жылдары – 44,8% (384 106 адам), 2007 - 2011 жылдары – 33,5% (287 710 адам). жүктеу/скачать 3,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|