Қазақстандық тренд тоталитаризмнен демократиялық және құқықтық мем лекетке: сырттай көзқарас

226
табысты басқару жолымен елді коммунистік орталықтандырылған жоспарлау үйіндісінен шығарып, бай 
энегргетикалық өңірлері бар экономикалық қуатты мемлекетке айналдырудағы рөлін жоғары бағалады. 
Мысалы: «Казахстанская правда» газеті Парламент Мәжілісінің депутаты Светлана Ферхоның 2013 жылғы 
5 мамырдағы сөзін келтіреді: «Біздің Президентіміздің жетістіктері бізге оны Ұлттың Көшбасшысы ретінде 
тануға құқық беретініне сенімдімін және оның осы мәртебесі заңмен бекітілуі тиіс». Ол Назарбаевты өз 
отаны үшін әкесіндей болған тарихи тұлғалармен салыстырды: «Назарбаев Джордж Вашингтон, Мұстафа 
Кемаль Ататүрік және Махатма Ганди сияқты өз мемлекеттері үшін бар күшін салған, тарихи істерді 
бастаған ұлы тұлғалармен қатар өз халқының есінде мәңгі қалады». Бұдан әрі депутат Әмзебек Жолшы-
беков заңнамада Назарбаев отставкаға кеткенен кейін де оның саяси рөлінің қала беретіні бекітілгенін 
жеткізді. Шынында ол мемлекеттік саясатқа билік ветосы құқығын іс жүзінде сақтайды. 
«Қазақстан -2050» бағдарламасы арқылы демократияны нығайту 
Қазақстанның 2050 жылға дейінгі жаңа саяси бағытының негізгі мақсаты - әлемдегі ең дамыған 
отыз ел қатарына қосылу. Бұл жоба «Мәңгілік Ел» деп аталады. Осында үлгілі дамудың өзіндік моделі 
қалыптастырылды. Қазақстандықтар ертеңіне, елінің болашағына сеніммен қарайды. Халықтың 97 пай-
ызы әлеуметтік ахуалдың тұрақтылығын және оның жыл өткен сайын жақсара түскенін айтады. 2014 
жылғы 17 қаңтарда Астанада «Қазақстан -2050 Стратегиясы» атты үндеуінде Президент Н. Назарба-
ев «Біз қазақстандықтардың ел болашағының тұтқасын нық ұстауы үшін «Қазақстан-2050» Страте-
гиясын қабылдадық» деген. 2050-дің мақсатына қарай күрделі жаһандық бәсекелестік жағдайында 
ілгерілеуге тура келеді. ХХІ ғасырда «жеңіл-желпі жүріп өту» деген болмайды. Ғасыр ортасы да таяп 
қалды. Әлемнің дамыған елдері соған сай нақты стратегияларын дайындауда. ХХІ ғасырдың орта тұсы 
күрделі болары даусыз, ал жаһандық отыздық тобының тізіміне кіретін үміткерлер саны тым шектеулі бо-
лады. Қазақстанның әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына кіру тұжырымдамасында алдағы жұмыстың 
ұзақмерзімді басымдықтары белгіленген. Ол Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 елі қатарына қосылу 
жоспары ұзақмерзімді басымдықтарды қамтиды деп белгіледі. Ол мынадай басымды салаларда бірнеше 
проблемаларды шешуді талап етеді:
1. Инновациялық индустрияландыру трендін түзу және күшейте түсу, дәстүрлі өндіруші секторлар 
тиімділігін арттыру 
2. Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенін инновациялық бағытқа түсіру. Азық-түлікке деген қажеттілік 
арта береді. Бұл секторға инвестиция көбірек салынады. Жермен жұмыс істейтіндер, ең алдымен, жаңа 
технологияларды енгізіп, өнімділікті үздіксіз арттыратындар, жұмысын әлемдік стандарттар негізінде 
жүргізетіндер болуы керек. 
3. Ғылыми қамтымды экономика құру - ең алдымен Қазақстан ғылымының әлеуетін арттыру. Бұл 
бағыт бойынша венчурлік қаржыландыру, зияткерлік меншікті қорғау, зерттеулер мен инновацияларды 
қолдау, сондай-ақ ғылыми әзірлемелерді коммерцияландыру жөніндегі заңнаманы жетілдірген жөн.
4. Инфрақұрылымдық үштаған - агломерацияның, көліктің, энергетиканың қарқынды дамуын 
қамтамасыз ету керек. Агломерациялар - Қазақстанның ғылыми қамтымды экономикасының ұстыны. 
Елдің орасан зор аумағын, халықтың орналасу тығыздығының төмен екенін ескерсек, агломерациялар 
қалыптастыру мен дамыту - маңызды мәселе. Қазақстанның алғашқы заманауи урбанистік орталықтары 
ірі қалалар - Астана мен Алматы, одан соң - Шымкент пен Ақтөбе болады. 
5. Шағын және орта бизнесті дамыту - ХХІ ғасырдағы Қазақстанды индустриялық және әлеуметтік 
жаңғыртудың басты құралы. Мұндағы менің ұстанымым айқын екенін білесіздер, оны талай айтқанмын. Эко-
номикамызда шағын және орта бизнестің үлесі артқан сайын Қазақстанның дамуы да орнықты бола түседі.
6. Қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы 
дамыған ел дегеніміз - белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Ол үшін Қазақстан мына 
бағыттарда жұмыс істеуі тиіс: (а) елдегі білім беру сапасын арттыру; (b) медициналық қызмет көрсету 

227
деңгейін арттыру үшін міндетті медициналық сақтандыруды енгізу; (с) қазақ тілін даудың тақырыбы 
емес, ұлттың ұйытқысы ете білгеніміз жөн; (d) білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау 
қызметкерлерінің әлеуметтік пакеттерін қайта қарастырған жөн; (е), мүмкіндігі шектеулі азаматтарға 
көбірек көңіл бөлу керек. Олар үшін Қазақстан кедергісіз аймаққа айналуға тиіс.
7. Мемлекеттік институттар жұмысын жетілдіру. Әлемнің дамыған 30 елінің қатарына ұмтылыс 
кезінде бізге адал бәсекелестік, әділеттілік, заңның үстемдігі және жоғары құқықтық мәдениет аху-
алы қажет. Мемлекеттің үкіметтік емес сектормен және бизнеспен өзара іс-қимылының жаңартылған 
тәсілдері керек.
Мемлекет пен қоғам алдында тұрған әлемнің дамыған 30 елінің қатарына қосылу жолындағы нақты 
міндеттер осындай. Оларды заң жүзіне және нақты шешімдерге айналдыру міндеті тұр. Қазақстан 
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Мемлекеттік кәсіпорындардың, ұлттық компаниялар мен бюджеттік 
мекемелердің кадр саясатына меритократия қағидаттарын енгізуді жалғастыру қажет» екенін анық 
белгіледі. Ол Үкіметке «Б» корпусы мемлекеттік қызметшілерінің еңбекақысын 2015 жылғы 1 шілдеден 
бастап - 15 пайызға, ал 2016 жылғы 1 шілдеден бастап - тағы 15 пайызға арттыруды қамтамасыз ету бой-
ынша тапсырма берді. 
 
Қорытынды
Технократиялық үлгі мен демократиялық реформалар, сондай-ақ 1991 жылдан кейінгі 
конституциялық даму жолы Н. Назарбаев жүйесінің Түркмения, Өзбекстан және Ресейден 
айырмашылығын көрсетеді.  Н.Назарбаев демократиялық ілгерілеу үрдісін елемеген емес. Бірақ ол 
осы үрдісті бір құрылым шеңберімен шектейді және «ойын ережесін» белгілейді. Н.Назарбаев және 
басқа да ортаазиялық Президенттер ортаазиялық демократияның ерешкеліктерін және «азиялық 
құндылықтарды» ерекше белгілеген. Бұдан басқа, түрлі әлеуметтік, этникалық және саяси топтармен 
маневрлеу және ымыраға келу саясаты біркелкі технократиялық реформалармен қоса Назарбаевқа 
Қазақстан Президенті қызметінің әлеуметтік және саяси базасын кеңейтуге мүмкіндік береді. [17]. 
Оның икемді саясаты барлық этнос өкілдері арасында кең әлеуметтік қолдауға ие болды.
Демократияландыруға қарай жылжу үшін Қазақстанда мықты негіз бар. Бұл ретте Н.Назарбаевтың 
әлемнің ең дамыған 30 елі қатарына кіру үшін «Қазақстан-2050» Стратегиясында алға қойған мақсаттары 
ден қоярлық. Оның айтуынша, бұл ілгері жылжу екі сатымен өтеді: бірінші сатысы 2030 ж. дейінгі кезеңді 
қамтиды, бұл кезде Қазақстан жетілдіру үрдісіне қарай ұмтылған болатын. Ол үшін Қазақстан дамыған ел-
дер өткен ғасырда жеткен деңгейге жетті. Қазақстан дәстүрлі секторларының серпінді өсуін қамтамасыз 
етеді және мықты өнеркәсіптік индустрияны құрады. Екінші кезеңде, 2030 және 2050 жж. аралығында, 
Қазақстан білімге негізделген экономика қағидаттары негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге 
тиіс. Дәстүрлі секторларда Қазақстан жоғары нәтижелерге жетеді, сондықтан ол қуатты өнеркәсіптік 
индустрияны қалыптастыруы тиіс. Бүгінгі күні Қазақстан түрлі реформалау бағдарламалары арқылы ел 
өмірінің барлық салаларында – әлеуметтік, саяси, экономикалық және т.б. Конституциямен қамтамасыз 
етілген демократия қағидаттарын орнықтыруда.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕК КӨЗДЕР:
1.UNESCO Report.n.6.
2.  J.Denis Derbyshire and Ian Derbyshire, Political System of the World, London: Helocon Publication, 1996.
3.  John Anderson, «Constitutional Development in Central Asia», Central Asian Survey, vol.16, no.3, 1997.
4.  Қазақстан Республикасының Конституциясы, (References regarding Articles of the Constitution are 
based on the text published in the FBIS: Central Eurasia, 1993).
5. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 10 бап.

228
6. Ibid., Article 3.
7. Ibid., Article 55.
8. Ibid., Article 58 (Paragraph 2).
9. Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстаан жолы, Маргарет Тэтчердің алғы сөзі, Қазақстан Республикасы 
Президентінің мұрағатынан.
10. Марат Ермуханов, Талдаушы, 2007 жылғы 30 мамыр.
11. www.akorda.kz, 2007 ж. 16 мамыр
12. OSCE/ODIHR, ҚР Президентінің сайлауы бойынша есеп 2005 жылғы 4 желтоқсан, 
13. «Kazakhstan President Nazarbayev wins re-election», 4 April 2011, http://www.bbc.co.uk/news/world-
asia-pacific-12949853
14. RIA жаңалықтар, Алматы, 2011 ж. 3 сәуір 
15.  David Witherspoon, «Nazarbayev Election Victory spells Economic stability, More Growth», http://www.
kazakhstanlive.com/Documents/KazakhstanSpotlight.pdf
16. Jay Carmella, «Kazakhstan approves constitutional amendment to increase presidential powers», Jurist, 
13 May 2013, http://jurist.org/paperchase/2010/05/kazakhstan-approves-constitutional-amendments-to-
increase-presidential-powers.php
17. Rafis Abazov., «The Presidential Elections in Kazakhstan», Contemporary Central Asia, Vol. 3, No.2, 1999.

229
I. КОНсЕНсус ҮШІН НЕГІЗ
1977-1978 жылдары Испанияның осы Конституциясын қабылдауға әкелген заңнамалық процесс 
бірегей және типті емес болды [1].
 Біріншіден, осы процесті өткізетін заң шығарушы орган осы мақсатта ресми шақырылған жоқ бола-
тын. Қырық жыл ішінде сайлау учаскелеріне 1977 жылғы 15 маусымда бірінші рет келгендер сол күнге 
дейін сақталып келе жатқан генерал Франко режимін тек қана формалды ауыстырумен адамдардың та-
лаптарын қанағаттандыру мүмкін емес екенін түсінгеніне қарамастан, 1977-1979 ж. жаңа конституцияның 
жобасын әзірлеген заң шығарушы орган Конституцияны жасаушы ретінде таңдалған жоқ; жаңа конститу-
цияны әзірлеу идеясы, Депутаттар Конгресінің басым саяси күштері елдің институционалдық болашағына 
қатысты өз ұстанымдарын жариялаған кездегі жаңа үйлерді қалыптастыруына дейін қабылданбады [3].
Екіншіден, Конституцияны жасау – бұл ең басында бірнеше шектеулерге тап болған процесс, кейбір 
ғалымдар оны бастапқы [4] немесе шектелген деп атаудың орнына туынды деп атайды. Ең алдымен, Гене-
рал Франконың өз игілігі, Коронаны орнату, ол оны Конституцияға енгізгенге дейін жасады және депутат-
тар алдында дауға жатпайтын «аяқталған факт» түрінде көрсетті. Сол сияқты, 1977 жылғы 15 маусымда 
сайланған заң шығарушы органға ықпал жүргізуге және Саяси реформалар туралы Заңмен көзделген заң 
шеңберінде әрекет етуге тура келді. Онда пост-франкизм мұрасының өз салдары болды, және уақытша 
сипатына қарамастан, Қаулыға енгізілген шешімдердің көбі тұрақты болып қалды, өйткені олар Кон-
ституция мәтініне енгізілген болатын. Нәтижесінде, біздің қолданыстағы Конституциямыздың бірнеше 
маңызды аспектілері: қос палаталы формула; саны (350 орын) Конгрессті сайлау үшін сайлау формуласы 
(үйлесімділік); немесе Сенатта провинциялардың тең өкілдігі конституцияның күмәнді демократиялық 
сипаттағы алдын ала уақытша мәтініне кірді. Бұдан басқа Демократиялық одақ орталығының (UCD) 
Карлос Флорес ДЖуБЕРиАс 
– 
Валенсия университетінің 
Конституциялық құқық профессоры  
 (Испания)
ИСПАНИЯНЫҢ 1978 ЖЫЛҒЫ  
КОНСТИТУЦИЯСЫН ЖАСАУДАҒЫ КОНСЕНСУСТЫҢ 
РӨЛІН СЫН ТҰРҒЫСЫНАН БАҒАЛАУ

230
Үкіметімен конституциялық процесс басталмай тұрып шақыртылған кейбір саясаткерлер де түпкі нәтижеге 
әсер етті: Каталонияда және баск елінде және кейін елдің басқа өңірлерінде уақытша өзін-өзі басқару 
институттарын құрумен аяқталды, екінші «аяқталған факт» - құрастырушылардың осыны конституциялық 
мәтінде көрсетуден басқа амалы болған жоқ [6].
Үшіншіден, барлығы қос палаталы заң шығарушы орган арқылы тексерілді, ол жұмысы аяқталғаннан 
кейін нәтижесін референдумда ұсынуды шешті, бұл бұрын Испания Конституциясының ұзақ жылдық та-
рихына қарамастан, соңғы екі жүз жыл ішінде болмаған оқиға. 
1834 жылғы Король статуты үкіметпен әзірленген королева регентшамен қол қойылған болатын [7] 
1845 және 1876 Конституция корона мен парламент арасында келіскен болатын [8], және, 1812, 1837, 
1869 Конституциялары және 1931 жылғы Республикалық Конституция ең прогрессивті болғанына 
қарамастан, шынында олар құрылтайшы заң шығарушы органмен әзірленген және бекітілген болатын. 
Осыған орай, конституцияны жасау процесінің соңын емес, басын атап өту жөн болар. Конституциялық 
пікірталастардың қорытындысы азаматтарға референдумда ұсынылды [9]. Ал процестің бастамашы-
сы парламент болды және ол оны толық Конституциялық комиссияны құрудан бастап оның барлық 
жұмыс барысын тексерді, Конституциялық қосалқы комитет алғашқы конституциялық жобаның пай-
да болуына жауапты болды және бұл өте маңызды. Сайлау жүйесінің Саяси реформасында көзделген 
формулалардың бірі- үкіметке процесті басқаруға мүмкіндік беретін формула есепке алынған жоқ, 
сондай-ақ мәтінді Корольге тікелей беру мүмкіндігі сақталды. Бұл Конституцияны құру процесіне 
орталықтандырылған атқару билігінің артықшылықтарымен себептелуге бөгет жасады, сонымен бірге, 
саяси тұрғыдан ақылға сыймайтын, бірақ заң тұрғысынан ықтимал процесті парламент палаталарынан 
тыс жүргізу стратегиясын алып тастап, басшылықты сол уақыттағы саяси жағдайға сай келетін заң 
шығарушы органға берді [10]. Бұдан басқа, бұл Конституцияны құру процесін сол кездегі олардың 
соңынан тәжірибесіз және ынтасыз депутаттардан тұратын парламентік топтар ерген негізгі саяси пар-
тиялар лидерлерінің қалт етпейтін бақылауында дамуға мүмкіндік берді [11].
Бірақ бұл процестің барлық даму барысындағы қозғалтқыш күші болып табылатын, өкінішке орай, 
бұдан бұрынғы конституциялық процестердің көбінде болмаған зат. Бұл, әрине, консенсус [12].
Испания Конституциясының тарихын зерттеумен айналысатын ғалымдар арасында неғұрлым 
шешуші мәселелерде консенсустың болмауы заңдылықтың іргесін шайқалтқаны немесе тым болмағанда, 
Испаниядағы осының алдындағы барлық конституциялық эксперименттерді іс жүзінде бірауыздан 
қабылдауға кедергі келтіргені туралы пікір кең тараған [13]. Мынадай іргелі мәселелер бойынша 
талқылаулар: егемендікке кім ие болу тиіс, корона мен парламент арасындағы қатынастар қандай бо-
луы қажет, Конституцияның алғашқы жылдары адам қандай құқықтарға және бостандықтарға ие бола-
ды деген мәселе; елдің аумақтық құрылымы және мемлекеттің нысаны туралы даулар, сондай-ақ, діннің 
рөлі сияқты соңғы екі ғасыр ішінде терең тамырланған және даулы мәселелер [14] кейбір талаптардың 
критерийлерінің бір біріне қайшы болуына әкеп соқты, және бұл біздің дәстүрлі конституциялық 
тұрақсыздығымыздың негізі болып табылды. Конституцияның бір ғана мәтіні - сегіз жыл ғана 
қолданыста болған 1837 жылғы Конституция - әдеттегідей, консенсуалды ретінде жіктеледі. Иокин 
Томас айтқандай: біркелкі карьерден алынған материалды пайдаланған ілгерішіл архитекторлардың 
нәтижесі [15]. Барлық қалған Конституциялар үшін әйгілі «Маятник Заңын» [16] пайдалану дәлірек 
болар еді, ғалымдардың көбі дәл сонымен Конституцияның тарихын түсіндіруге тырысқан. Оның ая-
сында саяси өмірдің негізгі проблемаларын кім және қалай шешу керек екені жайында іргелі консенсус 
болмағанда, реакция революция мен сүйемелденетін сияқты, консервативті беттеу ілгерінің соңынан 
қалмай жүреді. Ал елдің проблемалары жақсы үкімет туралы партизандық дауларды жиі бекіту үшін 
күту режимінде қала береді. 

231
1978 жылғы Конституция консенсустың нәтижесі болды, өйткені, ең алдымен оның ізірлемесі саяси 
өзгерістердің бөлігі болып табылды - Испанияның демократияға өтуі, сол кезде татуласу және «қос Ис-
пания» деп аталатын ел арасындағы тарихи бөліністі еңсеру қажеттілігі жоғары құндылық мәртебесіне 
дейін және барлық процестің түпкі мақсатына жеткен болған. Өтіп жатқан конституциялық пікірталастар 
әр түрлі болды, біреулері Амнистия және Каталония үкіметін қалпына келтіру сияқты ескі жараны емде-
уге, екіншілері 1977 жылы қол қойылған Пакт Монклоа сияқты жаңа органдар мен институттарды құру 
үшін халықтық қолдауды жалғастыруға бағытталған болатын. 
Және дәлірек айтқанда, бұл парламенттің құрамы 1977 жылғы 15 маусымда осы конституцияны жа-
сау басқа балама қалдырған жоқ.
Парламенттік арифметика басқа қорытындыларды алуға мүмкіндік бермеді, электорат өз өкілдеріне 
реттеу туралы анық өкім берді және партиялар мен олардың лидерлері бұны тануға және конституциялық 
процеске енгізуге мәжбүр болды [17].
Шынында, 1977 жылғы маусым айындағы 1977 [18] корольдің өз шешімі бойынша он бір ай бұрын 
Үкіметтің Төрағасы болып тағайындалған Адольф Суарес басқарған центристік UCD және , Фелипе Гонса-
лес басқарған Социалистік партия (PSOE) қатысты олар өтпелі процестің қалған бөлігі оған сүйенген екі 
кит сияқты болды. 
Сонымен бірге, Испания коммунистік партиясы (PCE), сол жақтан, және Халықтық альянс (AP), оң 
жақтан, олардың Франкоға қарсы тұру тарихы ұзақ болғанына қарамастан, алған нәтижелері күтілгеннен 
едәуір төмен болды. Сайлау алдында бірнеше ай бұрын беймәлім Суарес пен Гонсалес ұзақ жылдар бойы 
бойы саясатпен айналысқан тәжірибелі Сантьяго Каррильо мен Мануэль Фраганы жеңіп кеткені тура-
лы көп жазды бірақ осы дәлелдемелерді байланыстырса, 1977 ж. 15 маусымда сайлаушылар Суарес пен 
Гонсалес ұсынған үш талапты - толық жаңғыртуды, реттілікті және татулықты таңдады. Бұдан басқа, UCD 
және ИСРП сайлаушыларға PCE мен AP идеологиялық максимализмінен гөрі прагматизмге негізделген 
өзгерістер үшін бірыңғай бағдарламалар мен стратегияларды ұсынды. Бұдан басқа, бәсекеге түскен 
тараптардың бірі де орынның көпшілігіне жеткен жоқ, 166 депутатымен UCD партиясына 10 орын жеткен 
жоқ, сондықтан консенсусты іздестіру жалғыз орынды стратегия болды. 
II. КОНсЕНсусТЫҢ сЕРПІНІ 
Консенсустың Конституцияны құру процесінен басымдығының дәлелін бұдан бұрын парламенттің 
қосалқы комитетінің құрамында табуға болар еді. Ол Конгресстің конституциялық мәселелері және 
азаматтардың бостандықтары комитеті аясында Конституцияның бірінші жобасын жасауға жауаптылықты 
өзіне алды [19]. Екі негізгі партиялар арасында орындарды бөлуді ұсынған басқа формулалардан бас 
тартып, Социалистік партия өз ұсынысын ұсынды, ол қабылданып, жеті мүшеден тұратын Парламенттік 
қосалқы комитет құрылды, оның үшеуі (Мигель Эрреро де Минон, Хосе Педро Перес Лорка и Габри-
эль Сиснерос) UCD (Демократиялық Орталық Одағы) партиясынан, біреуі (Грегорио Песес Барба) PSOE 
(Испан социалистік жұмыс партиясы) партиясынан, және тағы біреуі (Хорди Соле Тура) PCE (Испания 
Коммунистік партиясы) партиясынан, біреуі (Мануэль Фрага Ирибарнэ) Халық альянсынан және тағы бір 
мүшесі (Мигель Рока) каталондық ұлтшылдардан. Осылайша, Конституциялық қосалқы комитетке мүшелік 
Конгресске қатысқан кейбір азшылық партиялар үшін, сондай-ақ, Палатаға қатысқан барлық партия-
лар үшін қолжетімді болды. Баск ұлтшылдық партиясы (PNV) каталон ұлтшылдарының спикерлерімен 
ұсынылмағаны туралы мәлімдеген жоқ. Конституциялық қосалқы комитеттің құрамы бұл таптаурын 
мәселе емес, өйткені осы Қосалқы комитет ішінде Конституцияның негізгі құрылымы ресімделді және, 
Эрреро де Минон айтуынша [20], оның мазмұнының 90%-ы келісілді.
Алдымен Қосалқы комитет аясында, содан кейін Конституциялық комиссия, ақыр соңында Пленарлық 
отырыс аясында талқылау негізінде келісілген болды. Кейде келісімдер тоқтатылып, Палатаның негізгі 

232
саяси күштері жікке бөлінуге дайын болған [21].
Бірақ, мүмкін, осының ең әйгілі үлгісі Социалистік баяндамашы Грегорио Пецес Барбаның UCD пар-
тиясы мен Халық альянсы өкілдерінің пікірталастар жаңа басталған кездегі мінез-құлқы үлгісіне қарсы 
наразылық білдіріп, «есікті сарт еткізіп жауып» он күн ішінде Конституциялық қосалқы комитетке 
қатыспағаны [22]. Ақыр соңында Конгресстің, Сенаттың Бірлескен комитеті қорытынды сатысында өз 
сайлау округтарына қатысты Конституцияның түрлі аспектілерімен келіспеген Халық альянсы мен Баск 
ұлтшыл партиясы шығарып тасталды [23].
Шіркеудің неке мен отбасыға қатынасы, Қарулы күштердің рөлі, Конституцияға ереуілге құқық 
және кәсіподақтық плюрализм туралы ережені енгізу, сайлау жүйесінің мәселелері, конституцияның 
экономикалық үлгісі және, әсіресе аумақтық мәселелер идеологиялық ұстанымдары және стратегиялық 
көзқарастары бір бірінен алыс түрлі қатысушылармен шешілді. 
Осы жолы консенсусты іздестіру бұрынғы конституциялық процестерге қарағанда табысты болды. 
Орталық және оң жақ партиялар олардың округтеріне, монархияға, ұлттық бірлікке қатысты мәселелер 
немесе діни мәселелер бойынша ымыраға келгісі келмесе, басқа онша елеулі емес проблемалар бойынша, 
мысалы, сол жақ партиялармен сияқты әлеуметтік құқықтарды және Конституцияның әлеуметтік үлгісін 
тану мәселелері, немесе ұлтшылдар партиясымен сияқты олардың тарихи құқықтарын және кейіннен 
автономия мемлекетін құруды дамыту мәселелері бойынша олар икемді көзқарасты қабылдауға дайын 
болды. Осы келіссөздер стратегиясының түпкі нәтижесі - ешкімді толық қанағаттандырмайтын, бірақ 
барлық тараптармен қабылданған Конституция: оны ешкім өзінікі деп айталмайтын, бірақ қолайсыз деп 
те айталмайтын Конституция [24].
Консенсуске жетудегі процесте барлық даулар Парламенттің басты партияларының басшылығымен 
жүргізілгені іргелі болып табылады. Олар палаталарда қабылданған шешімдер басқа негізгі саяси 
қатысушылардың және институттардың қолдауын алуды бақылап отырды. Бұл ұсыныстар бұдан кейінгі 
талқылаулардың негізі ретінде қолданылған Қосалқы комитет сатысында да қолданылды. Қосалқы 
комитеттің әр мүшесінің жоғары заң біліміне және маңызды саяси салмағына қарамастан - барлығы 
құқық профессорлары, заңгерлер немесе үкіметтің жоғары лауазымындағы адамдара - Конституциялық 
қосалқы комитет ішіндегі талқылаулар барысында қосалқы комитеттің мүшелері, әсіресе UCD мен PSOE 
партияларынан, үнемі тоқтатылып, өз шешімдерінің дұрыстығына сенімді болу үшін, өз ұйымдарының 
басшыларымен кеңесіп отырды. Бұл процесс өте жиі қолданылатын болды, сондықтан 1978 жылғы 
Констиуцияның редакциясы үшін жауаптылық оларға партиялар келіссөздер барысы үшін жауаптылық 
берілген центрист Фернандо Абриль-Мартореллеге, Үкіметтің вице-президенті және социалист Альфонсо 
Герраға, PSOE партиясы хатшысының орынбасарына жүктелді [25].
Осыған орай, конституцияны құру процесіндегі негізгі қағидаты құпиялылық болып табылады [26]. 
Конституциялық қосалқы комитеттің жұмысы 1977 жылдың тамыз және желтоқсан айы аралығында 
талқылау қорытындыларының құпиялылығы жағдайында жүргізілгенін ескертеміз. Шынына келсе, 
Конституцияның бірінші жобасы, 1977 жылдың қарашаы айының соңына дейін жарияланбаған еді [27]. 
Бірақ, осы бірінші кезеңнен кейін де талқылаулар тыныш жағдайда, қоғамдық қысымсыз жүргеніне 
қарамастан, құпиялылықты сақтау консенсусты табудағы ең жиі пайдаланылатын стратегия болды. Осы-
лайша, талқылаулар барысында кездесулер мен отырыстар ешқандай келісімге келмей таусылмай қоюы 
мүмкін болды, және тек негізгі социалистік және центристік лидерлері кездесіп Мадридтің қандай да 
бір әйгілі ресторанында үстел басында консенсуске кел алатын [28]. Бұл 1978 жылдың қазаан айында 
орын тапты. Бұл Біріккен комитетке әр палата қабылдаған жобалар арасындағы қайшылықтарды жою 
миссиясы берілген болатын. Комитет құпиялыы түрде әрекет ететін және мәселелерді ең жеңіл әдіспен 
шешетін - секретно и решал вопросы наиболее простым способом – сессияны тоқтатып, Фернандо Абриля 
мен Альфонсо Герраны жалғыыз қалдырып, содан кейін келісімге келген лидерлерді қолдап «Консенсуса 

233
түні» [29] Конституцияға жолды жалғасытруға мүмкіндік берді, бірақ ең басынан процесске тән болған 
ашықтықтан бас тартуға тура келді [30].
Ақыр соңында, Конституция жобасы бойынша соңғы дауыс беру нәтижесі барлық тараптармен 
қабылданған жобаны құру мақсатына жеткенінің дәлелі. Конгрессте 31 қазанда тағайындалған дауыс 
беру рәсімінде конституция жобасы үшін 325 дауыс және қарсы болған 6 дауыс; сол күні Сенатта консти-
туция үшін 226 дауыс және қарсы 5 дауыс [31]. 
 6 желтоқсанда өткізілген референдумде, халықтың 67.1% қатысқанын есепке алғанда, Конституция жо-
басы 87.9% сайлаушылардың қолдауын алды. Конституцияға қарсы тек сол жақ партиялар шықты бірақ олар 
тек 7.8% дауысқа ие болды [32]. Жалғыз кемшілігі олардың саяси өкілдігі ел өмірінде маргиналды болған 
екі сектордың оппозициясы емес, Баск ұлтшылдарының күштері болды, олар конституциялық процестің 
нәтижесімен қанағаттанбай, дауыс беруден тартынуға шақырды [33]. Қорытындысында 44.7% сайлаушы-
лардан 69.7% дауыс оң және 23.5% дауыс қарсы, барлығы дауыс беретін халықтың үштен бір бөлігі [34].

жүктеу/скачать 1,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: