«Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихы»
жүктеу/скачать 1,28 Mb.
|
«?àçà?ñòàííû? æà?à æ?íå ?àç³ðã³ çàìàí òàðèõû»
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс №26 1970 – 80 жылдардағы әлеуметтік – демографиялық процестер Мақсаты
| Бекіту сұрақтары
1970 жылы Реформаның негізгі мақсаты. 1970 жылы Инфляциялық процестердің сақталуына не себеп болды. 1970 жылы-1980 жылы ғылым мен техниканың өндіріске тигізген әсері. Дәріс №26 1970 – 80 жылдардағы әлеуметтік – демографиялық процестер Мақсаты: 1970 – 80 жылдардағы әлеуметтік – демографиялық процестерді қарастыру. Жұмысшы кадрлардың дамуы Халықтың әлеуметтік дамуы. Желтоқсан оқиғасы Экологиялық қозғалыстар Ұлттық қатынастар 1960 - 1970 жж. өнеркәсіп жұмысшылары 39,6 процент (530 мыңнан 877 мыңға дейін) өсті. Ауыр индустрияның басым өркендеуінің нәтижесінде өнеркәсіп жұмысшыларының қатарында машина жасау, металл өңдеу, құрылыс материалдары, отын өнеркәсібінің еңбеккерлері жетекші орын алды. Сол сияқты жеңіл өнеркәсіп жұмысшылары олардың үлкен тобы болды. Павлодар, Маңғыстау, Қостанай облыстарында өнеркәсіп-өндіріс адамдарының қатары шапшаң өсті, дегенмен дәстүрлі өнеркәсіп орталықтары — Қарағандыда, Алматыда, Оңтүстік және Шығыс Қазақстанда жұмысшылардың саны неғұрлым көп болды. Жұмысшы табы ірі кәсіпорындарға күштірек шоғырланды. Мәселен, I мыңнан астам адамы бар кәсіпорындарда жұмыс істейтін жұмысшылардың үлес саны 1960 ж. 42,4 проц. болса, 1973 ж. ол 56,1 проц-ке дейін өсті. 1973 ж. жұмысшылардың 28,2 проц. 3 мыңнан астам адамы бар кәсіпорындарға, ал жұмысшылардың 10 проц. 10 мыңнан астам адамы бар кәсіпорындарға шоғырланды. Соколов - Сарыбай кен байыту комбинаты, Қарағанды металлургия және Ащысай полиметалл комбинаттары және басқалар индустриялық алыптар болып саналды. 1970 ж. Қазақстан әйелдерді қоғамдық өндіріске тарту жөнінде Одақта 8-орында еді. Мұнай кейінгі дәуірде әйелдерді өнеркәсіпке тарту едәуір кеңейді, олардың үлес саны 1957 ж. 37,5 проц. 1973 ж. 44,4 проц. дейін көтерілді . Жұмысшы табы құрамының ұлттық құрамы да өзгерді, бірақ өнеркәсіпке тұрғылықты халық өте нашар тартылды. Мәселен, 1957 - 1973 жж. жұмысшылардың арасында қазақтардын, үлес саны тіпті 17,4 проц. 11,7 проц. дейін азайып кетті. 1970 ж. басында қазақтар тек мұнай шығаратын және газ өнеркәсібінде ғана басым еді. (олар тиісінше 69,5 және 53,6 проц. болды). Ұлттық кадрлардың біршама ірі тобы мұнай өндіруде (36,7 проц.), баспаханада (27,8 проц. тамақ өнеркәсібінде (20,3 проц.), ағаш дайындауда (28,8 проц.) жұмыс істеді. Жұмысшы қазақтардың үлес саны энергетикалық машина жасауда (1973 ж. —2,2 проц.), прибор жасауда (4,7 проц.), электротехника өнеркәсібінде (6,6 проц.), тоқыма (13,6 проц.), тігін өнеркәсібінде (15,7 проц.) төмен болып келді. Реформаның негізгі мақсаты — кәсіпорындардың шаруашылық дербестігін жоспарлы кеңейту — тек көрсеткіштерді кемітуге және коллективтердің көтермелеу қорларын қалыптастыру тәртібін өзгертуге әкеп сайды. Көптеген кәсіпорындар пайда табудың қызығына беріліп, неғұрлым оңай жолға — өз өнімдерінің бағасын қолдан жоғарылату жолына түсті. Бағаның өсуі есебінен алынған пайда жалақыны көбейтуге мүмкіндік берді, оның өсуі еңбек өнімділігінің өсуін басып озды, мұның өзі 70-жылдың басында-ақ инфляциялық процестердің басталуының себебі болды, бұл экономиканың дамуына теріс ықпал жасады. Реформаның жартыкештігі мынадан көрінді: ол кәсіпорындардың дербестігін кеңейте отырып, министрліктер мен ведомстволардың әкімшілік және экономикалық өкшеттігін күшейтті. Қол жеткен дәреже принциптеріне негізделген жоғарыдан орталықтандырылған жоспарлау сақталып қалды, жалпы өнім көрсеткіштері, олардың жетілдірілмеген деп танылғанына қарамастан, қолданыла берді. 1970—1985 жж. республиканың индустриялық потенциалы белгілі дәрежеде өсе түсті. Өнеркәсіпті өркендетуге 40,8 млрд. сом немесе халық шаруашылығына жүмсалған қаржының 32 проц. жүмсалды. Негізгі өндірістік қорлар 3,1 есе артты, оның ішінде химия және мұнай химиясында 6,5 есе, машина жасауда 4 есе дерлік, отын өнеркәсібінде 3,8 есе өсті. 15 жыл ішінде өнеркәсіп өнімінің жалпы көлемі екі есе, ал машина жасау, химия өнеркәсібі сияқты салаларда үш еседен астам өсті. Казақ жастарының 1986 ж. желтоқсандағы шеруінің түрі ұлттық болғанмен ұлтшылдық емес еді. Ол басқа халықтарға, оның ішінде орыс халқына қарсы бағытталмаған болатын. Ол саяси сипаттағы бейбіт демонстрация еді, мемлекеттік құрылысты құлатуға шақырған жоқты. Желтоқсан уақиғаларының сипаты, оның көлемі мен зардаптары туралы шындық айтылмады. КОКП Орталық Комитетінің «Казақстан республикалық партия ұйымының еңбекшшерге интернационалдық және патриоттық тәрбие беру жөніндегі жұмысы туралы» қаулысынан уақиғаға терең талдау, жан-жақты әділ баға беріледі деп күтідгеніне қарамастан, ол жұртшылықтың өкінішін туғызып қана қоймай, бүкіт бір халықты орынсыз айыптау болып шықты. Орталық ведомстволар тұрғылықты халықтан маман кадрлар даярлауға қамқорлық жасамады, олар жұмысшы күшін тасып әкелуді артық керді, мұнын, өзі экономикалық жағынан тиімсіз болды және ақырында ұлтаралық қатынаста алакөздік туғызды. Мұнын, үстіне кәсіпорындар мен кәсіптік-техникалық училищелерге қазақ жастарын қабылдауға, оларды ана тілінде бағалы мамандықтарға даярлауға, онан әрі олардың өндірісте тұрақтап қалуына шындап көңіл бөлінбеді. жүктеу/скачать 1,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|