«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин

мандық оқу орнында дағдыға айналған, шәкірттерді 
таяққа жығып, қиянат көрсетіп, қатты қорлаған.
Шоқан ислам дінінің, дін иелерінің қазақ әйелдері- 
не, әсіресе жас қыздардың өміріне жасап отырған зұ- 
лымдық іс-әрекетін де әшкерелейді. Мұсылмандыққа се- 
нушілік басым жерлерде неке қидыру және неке бұз- 
дыру дәстүрі бар, мұны іске асырушылар — молдалар 
мен қожалар. Олар құранға, шариғатқа сүйеніп көп 
әйел алуды, кәмелетке толмаған жас қыздарды неке- 
лендіруді қостаған, әйелдің еркімен ешбір санастыр- 
маған.
Қазақтардың дөрекі әдеті — қыздарын ерге жас ке- 
зінен, көбінесе олардың ырқынсыз ұзатуы ғой дейміз. 
Қазақтар кейде бесіктегі нәрестесіне құда түсіп, «үкі та- 
ғады», бұл аянышты жағдайды дінге қостатады. Қазақ 
даласындағы әлеуметтік әділетсіздіктің бір. түрі — әйел 
теңдігінің жоқтығы екенін қынжыла, қинала сөз ете ке- 
ліп Шоқан: «Біздің қырда көбіне молдалық міндет ат- 
қарып отырған татарлардың рахымсыздық, білімсізді- 
гін және қандайда болмасын ультраклерикалдық бағыт- 
тың халықтыд әлеуметтік дамуына тигізетін жат әсерін 
ескере отырып, молданың ықпалын әлсірету және діни 
фанатизмді қалыпқа келтіру үшін, әрі халықтың тала- 
бын орындау мақсатпен неке және некеден ажырау ісін 
бұрынғыдай би сотының билігіне берген жөн»1,— дейді.
Шоқанның әйелдерді ислам дінінің фанатизмінен, 
молдалар мен қожалардың зұлымдықтарынан құтқару- 
ды талап етуі құптарлық іс, алайда әйелдерді дін иеле- 
рінің ықпалынан кұтқарып, олардың тағдырын билерге 
тапсырғаннан феодалдық-патриархалдық қоғамда әйел- 
дердің әлеуметтік жағдайынық өзгермейтінін ағартушы 
аңғара қоймайды. Мысалы, Еңлік пен Кебектің тағды- 
рын шешуде Кеңгірбай бидің үкімі ешбір қожа-молда- 
ның зұлымдығынан кем емес қой!
Шоқан өз шығармаларында Қазақстан Россияға қо- 
сылғаннан соң, патша үкіметі дінді отарлаудың рухани 
құралына айналдыру үшін әрқилы саясат ұстағанын, 
әр түрлі айла-тәсіл жүргізгенін батыл түрде талдайды. 
Ағартушының пікірін жүйелей айтсақ, ГТатша өкіметі 
дін жөнінде үш бағытта саясат ұстады: біріншіден, ха- 
лықты ақ патшаның ықпалына көндіру үшін ислам ді- 
нін, оның фанатизмін тікелей пайдалану, екіншіден,( қа-

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: