«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин

зақ даласында ислам дінінің терең тарамағандығын 
еске ала отырып, қазақтарды христиан дініне кіргізу, 
христиандандыру, жергілікті халықтьщ тілімен айгқан- 
да, шоқындыру; үшіншіден, қазақтың кең даласындағы 
әр облыстардың жергілікті ерекшеліктерін еске ала оты­
рып, ислам мен христиан дінінің ортасынан жаңа дін — 
«аралық дін» шығару. Енді осы саясаттардың әр қай- 
сысына қысқаша тоқталайық.
Бірінші мақсатты іске асыру үшін патша үкіметі са- 
насы дала ауасындай таза, діндарлығы аз халықты ис­
лам дінінің фанатизміне сендіріп, өз жарлығын, әмірін 
«алланың» бұйрығындай орындатуға ұмтылды. Осыған 
орай «...біздің сібірде үкімет мұсылмандықты қамқор- 
лыққа алды, соның арқасында біздід облыста ислам 
ауа жайылып, етек алып отыр. Бүкіл қырда татардың 
шала молдасы көбейіп, Орта Азиядан шыққан әулиелер 
қаптап кетті. Біраз уақыттан бері шекаралық округтер- 
ге дәруіштік жолды тұтқан күрт, ноғай, түріктер келе 
бастады. Шетелдік мұсылман кезбелерінің, әсіресе та­
тар саминаристерінің (мен бұларды әулиелер емес, на- 
ғыз табынушылар деп білемін) мүддесі қазақтарды 
соқыр наныммен шырмап, дінге бас ұрғызу»1,— дейді 
Шоқан.
Патша үкіметі сахарада ислам дінін тарату, тұрақ- 
тату үшін татар, башқұрт, ортаазиялық молдалар мен 
қожаларды жан-жақты пайдаланды.
Ол кезде қазақ даласына ислам дінін тұрақтату 
үшін қай жақтан қанша молдалар жіберілгені туралы 
мәлімет жоқ, ал Шоқанның өз байқауындағы жағдай 
мынадай болған: «Біздің болыстың әр ауылында көшпе- 
лі мектеп бар. Ондағы мұғалімдердің басым көпшілігі 
татар молдалары немесе семинаристер, Көкшетау, Ат- 
басар мен Ақмола округінде татарлар басым. Ал Баян- 
ауыл мен Қарқаралы жақта кейінгі кезде оларды ор- 
таазиялықтар ығыстыра бастады». Орыс үкіметі қожа- 
молдалармен қосылып, «аңқау қазақты алдап соғуда»2.
Патша үкіметі өзінің отаршылық саясатын жүзеге 
асыру үшін татарды, ортаазиялық қожа-молдаларды, 
діни мектептерді бар пәрменімен пайдалануға тырысқа- 
нына қарамастан: «Мұсылмандық әзірге біздің тәніміз- 
ге сіңіп, қанымызға араласа қойған жоқ. Бірақ ол бізге

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: